گزارشی درباره وضعیت رمان‌ های خارجی در سال ۱۳۹۴

ماهنامه تجربه - دانیال حقیقی: امسال سال خوبی بود. برخلاف پارسال، که کمتر رمانی در قفسه های کتابفروشی های شهر پیدا می شد که چشمانت با دیدن شان برق بزند، رمان هایی به بازار آمد که باید می خریدی و بعد یک دربست می گرفتی تا خانه برای اینکه فرصت را برای خواندن شان نمی شد از دست داد:

۲۶۶۶ شاهکار روبرتو بولاتیو، یک ابررمان با تعداد زیادی شخصیت عمیق و گاه نا آشنا و البته بسیار جذاب است. در هزار و صد صفحه با ترجمه محمد جوادی از سوی نشر کتابسرای تندیس منتشر شده. ترجمه کتاب را با نسخه اصلی کم و بیش تطبیق دادم. می توانم با اطمینان بگویم متن فارسی بسیار هوشمندانه و مثل خود بولاتیو در انگلیسی تند و تیز از کار درآمده. ترجمه این کتاب را باید به همه کتابخوان های فارسی زبان تبریک گفت و من آن را بدون هیچ شک و شبهه ای یک دستاورد و نشانه شکوفایی امر ترجمه و محصول فرهنگی و سرگرمی به نام رمان در کشورم می دانم.


درباره خود کتاب اما باید بگویم یک داستان زیبا انتظارتان را می کشد که موجودی را در درون تان بیدار می کند که سال هاست به خواب رفته است. در پانصد صفحه اول تقریبا چیز خاصی دستگیر خواننده نمی شود، هر چند پرشتاب به خواندن ادامه خواهی داد بی آنکه بدانی دقیقا داری چه چیز را دنبال می کنی.

در پانصد صفحه دوم هم ریتم همان است، هر چند کم کم نیم دایره ای که در پانصد صفحه اول شکل می گیرد، کامل می شود و خواننده دست کم یک سال زمان لازم دارد تا چیزی را که خوانده هضم کند.

سبک بولاتیو در ۲۶۶۶ را رئالیسم درونگرا می دانند؛ سبکی که با انبوه شاخ و برگی که به ماجراهای رقیق اش می دهد، خواننده را بی اختیار از دنبال خود می کشد بی آنکه بتواند توضیحی برای آن پیدا کند که چرا این متن تا این اندازه زیبا است.

تبصره ۲۲ رمان نبوغ آسای جوزف هلر، یکی دیگر از رمان های وسوسه انگیز امسال بود که با ترجمه احسان نوروزی از سوی نشر چشمه روانه بازار کتاب شد و هجویه ای است درباره خیلی چیزها، از جغرافیای مدیترانه ای، تا سلسله مراتب سازمانی و زندگی در کمپ نظامی، شخصیت اصلی کتاب، افسر خلبان یوساریان یکی از اثرگذارترین قهرمانان رمان آمریکایی در قرن بیستم است و برخی معتقدند که قهرمان آمریکایی بعد از یوساریان دیگر آن چیزی نبود که در گذشته به خورد مردم داده می شد. از ترجمه خوب کتاب هم نباید بگذریم. تجربه ذهنی هلر به زیبایی به دست این مترجم برگردان شده است. آن را از دست ندهید.


از دیگر کتاب های خوب امسال می توان به جودت بیک و پسران از اورهان پاموک اشاره کرد که عین الله غریب ترجمه اش کرده و نشر چشمه درش آورده. این داستان که یک تجربه جدید ذهنی از این نویسنده را به ما نشان می دهد، دستاورد تازه ای است که نشان از ذهن همچنان پویای نویسنده اش در طریقه روایت کردن دارد. یک رمان خوب از یک رمان نویس عمیق. البته این کتاب ترجمه های دیگری هم دارد که طبیعتا ناشرهای ریز و درشت دیگری آن را منتشر کرده اند.


دگرگونی ها اثر برنده نوبل ادبیات، ژان ماریا گوستاو لوکلزیو، یک رمان نوی پیشرو است که یادآور رمان های جسورانه کلود سیمون است و ترجمه آن هم یک اتفاق برای دوستداران رمان نو بود. این کتاب را نشر نیلوفر درآورده و مرتضی عسگری هم آن را کم و بیش خوب ترجمه کرده. هر چند در بعضی قسمت ها آدم افسوس می خورد که چرا کلمه ترکیب های مترجم به متن ضربه زده اما این اصلا به آن معنا نیست که کتاب را نخوانیم. خواندن لوکازیو کمک به ذهن و مواجهه با یک دنیای متفاوت است، پوشیده از دشت های وسیع و طبیعتی ناشناخته در بستر زمانی که نمی گذرد.

ساندویچ ژامبون بوکوفسکی هم بود که خب، استقبال نه چندان پرشور از آن نشان می داد مد رمان خوانی در ایران عوض شده و مثل چند سال پیش، همه دنبال براتیگان و بوکوفسکی نیستند اما این باعث نمی شود از ترجمه خوب امیر ریاحی و چاپ تر و تمیز انتشارات نگاه چیزی نگوییم. گذشته از اینها، کتاب یک طرح جلد بسیار خوب دارد که بهزاد خورشیدی آن را طراحی کرده.


باغ همسایه خوسه دونوسو با ترجمه عبدالله کوثری رمانی بود که استقبال پرشور از آن نشان می دهد تازه تازه داریم می فهمیم «بوم» یعنی چه. این کتاب را نشر خوب آگه منتشر کرده است.


شکسپیر و شرکا ، نوشته جرمی مرسر، با ترجمه بی نقص پوپه میثاقی هم منتشر شده، رمانی بسیار زیبا درباره یک کتابفروشی و فضای روشنفکری فرانسه در دورانی نوستالژیک.


بئاتریس و ویرژیل کتاب بسیار خوبی است و آن را به همه کسانی که به دنبال خواندن روایت های خلاقانه ای هستند - که راوی آن یک آدم معمولی نیست یا به اصطلاح، به رمان های animal talk موسوم هستند - توصیه می کنم. چنین رمان هایی در فضای ادبیات ایران محدود می شود به مزرعه حیوانات! فانتزی، خیال، لحظات درخشان، چیزهایی است که در سالاد بئاتریس و ویرژیل یافت می شود. این رمان را زوج هنری و دست به قلم کاوه فولادی نسب و مریم نودهی ترجمه کرده اند و مثل همیشه حاصل همکاری هایشان را نشر چشمه منتشر کرده است.


هتل آیریس اثر پر کشش نویسنده ژاپنی، یو کواو گاوا است. برخلاف نام سخت نویسنده، رمان کوتاهی را می خوانید که می شود آن را در دو ساعت خواند و از سادگی و روانی قصه لذت برد. صحنه های جذاب و فیلان رمان یکی از ویژگی های این رمان است که آن را در بازار کتبا متمایز می کند. این کتاب حاصل همکاری دو خواهر است، آسیه و پروانه عزیزی و آن را نشر نگاه منتشر کرده. دوست دارم این را بگویم که جنس کاغذی که این کتاب را با آن چاپ کرده بودند اصلا خوب نبود. ناشران گرامی، لطفا کتاب های خوب را با کاغذ سفید گرم پایین خراجی (ترجیحا پرتغالی) چاپ کنید.


کتاب های دیگری که پشت ویترین رفت و باید به آنها اشاره شود، هر چند که سلیقه من نباشند، جزء از کل نوشته استیون تولتز است، با ترجمه مترجم نام آشنا، پیمان خاکسار. می توانیم از این پس به او لقب پیمان شگفت انگیز هم بدهیم، چون در فضای ترجمه، دیگر خودش به تنهایی به یک پدیده تبدیل شده است. این کتاب را نشر چشمه درآورده و خیلی ها را هیجان زده کرده.


دیگر این کتاب ها، ماه الماس است، نوشته ویلکی کالینز با ترجمه منوچهر بدیعی است و آن را نشر نیلوفر درآورده. کتاب را تورقی کردم و گوشه کتابخانه دارد خاک می خورد. سبک نویسنده کسالت بار است. تنها دلیلی که می شود ترجمه کردنش را توجیه کرد این است که اولین رمان پلیسی، انگلیسی است. خب باشد، موزه که نمی خواهیم با رمان های ترجمه درست کنیم.

دیگر کتابی که باید به آن اشاره شود، در واقع چند کتاب است. یعنی تعداد زیادی از رمانی نوشته هاروکی موراکامی که من دوست دارم عنوانش را اینطور ترجمه کنم. سو کورو تازاکی سیاه و سفید و سال های زیارت . این کتاب را چندین و چند نفر (می شود گفت عده ای) ترجمه کرده اند و هر روز هم انگار دارد بر تعداد آنها اضافه می شود. مترجمین این کتاب امیر مهدی حقیقت، مونا حسینی، فرزین فرزام و مهدی غبرایی هستند. این کتاب، فروش چندانی آنطور که باید و به نظر می رسیده نداشته است.


نکته دیگری که می شود درباره بازار رمان خارجی در سالی که گذشت بیان نمود، این است که می شود این سال را سال ترجمه کردن داستایوفسکی نامگذاری کرد. چندین و چند عنوان از کتاب های این نویسنده شهیر روس به فارسی برگردانده شده و به پیشخوان کتابفروشی ها رسیده که در بعضی موارد حتی نام آنها را هم پیش از این نشنیده بودیم. رمان ناشناس، با ترجمه حمیدرضا آتش بر آب و پریسا شهریاری یکی از این رمان هاست که هرمس آن را منتشر کرده. برادران کارامازوف هم یک ترجمه جدید پیدا کرد و نشر مرکز یک بار دیگر آن را با ترجمه احد علیقلیان به کتابفروشی اش فرستاد. تحقیر و توهین شده ها هم از دیگر رمان های داستایوفسکی بود که پرویز شهدی آن را با ترجمه اش به ما معرفی کرد و انتشارات مجید - به سخن آن را منتشر کرده است.

رمان برادرزاده رامور ، یک کتاب دلچسب از نویسنده نابغه قرن هجدهم، دنی دیدرو است که آن را نشر چشمه با ترجمه مینو مشیری منتشر کرده. این کتاب را به همه آنهایی که کتاب ژاک قضا و قدری از همین نویسنده را دوست داشتند توصیه می کنم.


امسال اتفاقات ادبی ریز و درشت کم نداشت و رمان صدای افتادن اشیا نوشته یک آمریکایی لاتینی تازه نفس، به نام خوآن گابریل واسکس یکی از درشت هایش است. این کتاب را مترجم جوان و درجه یک، ونداد جلیلی ترجمه کرده که پیش از این، رمان دشمن اثر کوئسی را هم ترجمه کرده بود. این کتاب یکی از زیباترین رمان هایی است که در سال گذشته خواندم و آن را در ذهنم در کنار ۲۶۶۶ بولاتیو می گذارم. گویی وجهی از این رمان، در این یکی توسعه داده شده و خودش به یک ارزش ادبی جدید تبدیل شده است.


راهنمای کهکشان برای اتواستاپ زن ها ، اثر داگلاس آدامز و ترجمه آرش سرکوهی، یک علمی تخیلی مدرسه ای است برای طرفداران این ژانر. زبان فارسی، سال ها منتظر بود تا این رمان به فارسی منتشر شود. یک رمان جاده ای - فضایی که می تواند روزهای نوروزی شما در سفر را پرمعنا کند.


امسال یک ترجمه هم از حسن افشار روی ویترین رفت، از شروود آندرسون با عنوان سفید بینوا که همانطور که از اسمش پیداست، مضمونی ضد نژادپرستانه و ضد ملیت گرایی افراطی دارد. خب، دست نشر مرکز درد نکند برای چاپ این کتاب. جالب که بدانیم نشر ماهی به زودی تبصره ۲۲ را هم با ترجمه حسن افشار روانه بازار می کند.

امسال را سال ترجمه کردن ژالو و نوآر هم می شد نام گذاری کرد.

آنک نام گل ، با ترجمه رضا علیزاده یک ژالوی پیشرفته اما تاریخی است به قلم غولی به نام اومبرتو اکو. ژالو، همان نوآر است به ایتالیایی. کتاب بی نظیری که می توان آن را ریشخند ادبیات به تحجر و بنیادگرایی هم دانست. آنک نام گل را بسیاری شکوفایی ژالوی ایتالیایی دانسته اند؛ رمانی که ژالو را به قبل و بعد از خودش تقسیم کرده است. این داستان شرح جستجوهای یک کشیش در اعصار میانه است که به دنبال راز قتل محصلان در یک مدرسه کلیسایی، به آن وارد می شود.


اکو در این کتاب نشان می دهد که چطور، دگر اندیشان زمان، درست مثل یک کارآگاه علم و آگاهی احتکار شده عصر طلایی کلاسیک را دوباره از دل کتابخانه های ممنوعه کشف می کنند. کشفی خونبار و سیاه که از پس آن دوران عروج فردیت، یعنی رنسانس برمی آید. در واقع اکو، وجهی از یک انقلاب علمی و اجتماعی را نشان می دهد که در کتاب های تاریخی نمی شود به آن پرداخت.

یک رمان درجه ۱ دیگر، در همین ژانر با ترجمه رضا علیزاده از بوریس آکونین در نشر نیلوفر منتشر شده: عزرایل ، بیش از هر چیز، سبک رمان در پردازش طنز سیاهش حیرت آور است. یک کارآگاهی عالی، که به ماجرای قتلی می پردازد که دامنه های پیگیری کارآگاه آن یک بحران بین المللی را برملا می کند. از خرج کردن دقت نظر در سبک این رمان غافل نشوید.

کارآگاهی معرکه بعدی از آلمان است که امسال ترجمه فارسی اش به دست مان رسید. مرد است و قتلش، آقا کمال! نوشته جنایی نویسه درجه ۱ آلمانی، یاکوب آرژونی که یکی از بهترین های مجموعه رمان های کایانکا است. البته نام اصلی این کتاب یک مرد، یک قتل است که به این شکل به فارسی برگردان شده.


کارآگاه دوست داشتنی آرژونی، کمال کایانکایا این بار به دنبال یافتن یک دختر تایلندی در فرانکفورت می رود که به تازگی ربوده شده. کایانکایا، فیلیپ مارلوی فرانکفورت است با مایه های ترکی. یکی از عشق های تازه یافته من در عالم نوآر. خواندن این کتاب را به همه شما توصیه می کنم و امیدوارم دیگر کتاب های مجموعه کایانکایا هم به زودی به دست مان برسد.

امسال رمان های بدی هم چاپ شد و ما باز هم مثلا سر در نیاوردیم که بی سوادی که حساب و کتاب سرش می شد نوشته یوناس یوناسن، چرا اینقدر پرخواننده بود. لابد سواد ما نمی کشد. یا چرا مردم هنوز میچ آلبوم می خوانند، یا چرا هنوز پائلو کوئلو می فروشد. اما واقعا هم مهم نیست. چون چیزی که واقعا هست این است که مردم کتاب نمی خوانند و نگفته داریم می بینیم که جامعه ای که ارتباطش با کلمات قطع شود، چقدر از همه چیز دور می افتد. مثل خود ما / ما که الان دورِ دوریم، مایی که می خوانیم.