لیلا زارع، «ناهید» شیفت شب

مجله سینمایی ۲۴ - علی سیف اللهی: اولین باری که اسم لیلا زارع بر سر زبان ها افتاد، یازده سال پیش بود؛ سال ۸۲ که «ما همه خوبیم» در بیست و سومین جشنواره فیلم فجر روی پرده رفت و زارع سیمرغ بهترین بازیگر زن نقش مکمل را برای بازی در فیلم بیژن میرباقری گرفت. تا چهار سال بعد او در شش فیلم دیگر هم بازی کرد؛ در فیلم هایی مثل «مجنون لیلی»، «سوپراستار» و «پستچی سه بار در نمی زند». او بعد از غیبتی چندساله دوباره با فیلم های «گنجشکک اشی مشی»، «شیفتگی» و «با دیگران» و سریال «ارمغان تاریکی» به سینما و تلویزیون برگشت و حالا بیش از ده فیلم سینمایی در کارنامه اش دارد.

فیلم هایی که نشان می دهد زارع در طول این سال ها انتخاب هایی خاص داشت. حالا او ده سال پس از آن سیمرغ مهم، برای بازی در «شیفت شب» دیپلم افتخار بهترین بازیگر زن جشنواره را گرفته. با او درباره این ده سال، انتخاب هایش و فیلم نیکی کریمی گفت و گو کرده ایم؛ درباره فاصله دو جایزه ای که نقطه های اوج بازیگری لیلا زارع در سینما هستند.


شروع حرفه ای بازیگری در سینما برای شما حدود یازده سال پیش بوده و در این مدت به طور میانگین هر سال یک فیلم بازی کرده اید. با این که برای بازی در «ما همه خوبیم» سیمرغ هم گرفتید، اما باز هم مسیر بازیگری تان را خیلی آهسته و پیوسته ادامه دادید. چرا این استراتژی را انتخاب کردید؟ چرا در طول این سال ها کم بازی کرده اید؟

البته میانگین تعداد کارهای من تقریبا دو کار در سال بوده ولی واقعیت این است که بعضی اوقات پشت سر هم کار کرده ام و بعضی اوقات اصلا کار نکرده ام و این بستگی به کارهایی داشته که به من پیشنهاد شده. اگر کارهای پیشنهادشده را دوست داشتم، مداوم کار می کردم وگرنه کار را رد می کردم. به غیر از چند سال که اصلا کار نکردم؛ آن هم نه به دلیل این که فیلمنامه ها خوب نبودند بلکه به دلیل گرفتاری های شخصی، و امیدوارم نتیجه اش برایم خیر باشد.

می توانم بگویم تقریبا از اکثر کارهایی که انجام داده ام به نوعی رضایت خاطر دارم مگر در مواردی که اوضاع مطابق نظر و قول های اولیه پیش نرفته و من هم تجربه و شخصیتم مثل امروزم نبوده. ولی در مجموع تعداد کارهایی که در این سال رد کرده ام، بیشتر از کارهایی بوده که انجام داده ام.

اصولا در انتخاب های سینمایی چه فاکتورهایی را در نظر می گیرد تا نقش را بپذیرید؟ انگار وسواس زیادی برای انتخاب نقش ها دارید.

اگر دقیق تر بخواهم به این سوال شما پاسخ بدهد باید ادعا کنم که اساس دغدغه من از انتخاب شغل بازیگری قرار گرفتن در شخصیت های متفاوت و موقعیت های متفاوت است. از نظر من هیچ آدم صددرصد مثبت یا صددرصد منفی وجود ندارد. هنرمند من به عنوان بازیگر پیدا کردن این نکات و دلایل پس آنهاست و هم چنین پیدا کردن باقی خصوصیات که با بارزترین تعریف از کاراکتر مغایرت نداشته باشد و بتوانم به آن رنگ و پی رنگ جذاب تر ولی درستی را اضافه کنم.


ولی درباره وسواسی که فرمودید، وسواس من بر می گردد به چگونگی پرداخت شخصیت و چگونگی کنش و واکنش شخصیت در طول داستان فیلمنامه، که باید از نظر منطق و استدلال با معیارهای ذهنی من قابل قبول و قابل فهم باشد.

فکر نمی کنید این وسواس ها و کمتر بازی کردن، شما را از ویترین تماشاگران و فیلمسازان دور می کند؟

تماشاگران شاید، ولی فیلمسازان، از آن جنسی که من با آنها کار می کنم، ابدا این طور نبوده؛ لااقل تجربه ام طی این یازده سال به من نشان داده است که میزان پیشنهادهایی که به من شده، هیچ ربطی به فیلم های در حال اکران یا روی آنتن نداشته. معمولا فیلمسازهایی به سراغ من می آیند که کاری را از من در سال های دور و نزدیک در یک فستیوال دیده اند و ممکن است بعد از دو سال یا پنج سال یا حتی ده سال به سراغم بیایند. البته همیشه کار، کار می آورد ولی امیدوارم این مثل از کیفیت کارم کم نکند!

بگذارید کمی برگردیم عقب تر، درباره سابقه شخصی شما اطلاعات کمی موجود است. ظاهرا بازرگانی خوانده اید و قبل از بازیگری، عکاسی می کرده اید. در ادامه در کلاس یا کارگاه بازیگری خاصی شرکت کردید؟ اولین بار کی بازی کردید؟

بله، فارغ التحصیل رشته مدیریت بازرگانی در مقطع کارشناسی هستم. قبل از این که بازیگر بشوم و حتی چند سالی بعد از شروع حرفه بازیگری، آتلیه عکاسی داشت. شغل های مختلف دیگری را هم تجربه کردم. دوره ها و کلاس های متفاوتی را پشت سر گذاشتم که سینما هم جزو آنها بود. سال ها عضو فیلمخانه ملی بودم و هفته ای یک فیلم در خانه سینما می دیدم (در نوجوانی که چه دوران شیرینی بود).

در دوره های نقد و بررسی فیلم و کلاس های مربوط به تاریخ سینما- سبک ها و ژانرهای مختلف در سینما- هم شرکت کردم، ول هیچ وقت کلاس تخصصی برای بازیگری نرفتم، چون در آن سال ها هدفم این نبود که بازیگر بشوم. اولین کار حرفه ای من قبل از فیلم سینمایی «ما همه خوبیم»، سریالی بود که فکر می کنم به دلیل مشکلات تولیدی هنوز پخش نشد.

سال ها بعد همین تلویزیون باعث شهرت بیشتر شما شد. چون سریال «ارمغان تاریکی» در شناخته شدن شما اهمیت زیادی دارد. چرا همکاری با تلویزیون را بیشتر ادامه ندادید؟

سریال تلویزیونی از نظر من به عنوان بازیگر موهبت بسیار بزرگی است و فرصتی عالی برای دیده شدن. اگر کاری در قد و قواره «ارمغان تاریکی» و «سرزمین کهن» (که هنوز پخش نشده) به من پیشنهاد بشود، با کمال میل قبول می کنم.


بعد از «ارمغان تاریکی» فقط در «سرزمین کهن» بازی کرده اید. اصولا در تلویزیون فقط منتظر بازی در پروژه های خاص هستید؟ چه معیارهایی را برای بازی در تلویزیون در نظر می گیرید؟

معیار من برای انتخاب یک کار، چه در سینما و چه در تلویزیون و چه در تئاتر، غیر از این که زمان کار با برنامه کاری من مطابقت داشته باشند، این است که نقش را دوست داشته باشم و دوست دارم فیلمنامه، کارگردان، گروه پشت دوربین و جلوی دوربین و... به گونه ای کنار هم چیده شده باشد که دورنمای امنی را برایم نمایان کنند تا احساس کنم ضمن حفظ حیثیت کاری ام می توانم چیزی به آن کار اضافه کنم. وقتی این اتفاق ها بیفتد، قطعا با چنین پروژه ای همراه می شوم.

اصولا کدام مدیوم تصویری را ترجیح می دهد؟ سینما یا تلویزیون را؟ و چرا؟

واقعا سوار سختی می پرسید، چون من هر دو را خیلی دوست دارم. هر کدام مزایایی دارد که نمی شود نادیده گرفت ولی مهم کیفیت کار است که باعث ارجح شدن آن می شود. واقعا برایم کیفیت کار مهم است و حضور در هر دو مدیوم را دوست دارم. اگر بیشتر در سینما فعالم به این دلیل است که پیشنهادهایی که در سینما به من شده از کیفیت بالاتری برخوردار بوده. همین!

در بین نقش هایی که در بازده سال گذشته داشته اید، کدام را بیشتر دوست دارید؟ چرا؟

قطعا آنهایی را که بازی کرده ام دوست داشته ام، چون وقتی فیلمنامه را خواندم حس خوبی نسبت به اجرای آن نقش داشتم و معتقدم هر یک از آنها برای من کاری انجام دادند. بر این اساس نقش هایی را که تا حالا کار کرده ام، می توانم به چند دسته تقسیم کنم: دسته اول نقش هایی هستند که روح من را به چالش کشیده اند، دسته بعدی نقش هایی که روح من را درمان کرده اند، دسته بعدی نقش هایی که به روح من امکان تجربه خاص یا تجربه ای جدید داده اند و... شاید بعضی از آنها حتی نقش منفی محسوب شوند ولی من افتخار می کنم اگر توانسته باشم تحلیلی درست و انسانی از آنها داشته و اجرایشان کرده باشم.


نکته ای را می خواهم به عنوان مخاطب، نه به عنوان بازیگر چون من همچنان خودم را یک مخاطب سینما می دانم)؛ یاد بگیرم نقش را از بازیگر بپذیریم ولی نقش را به خود بازیگر نسبت ندهیم.

برویم سراغ فیلم «شیفت شب»؛ چطوری به این پروژه اضافه شدید؟ همکاری با نیکی کریمی چطور بود؟

من مشغول بازی در پروژه سینمایی فرمول سیزده به کارگردانی آقای ناصر رفائی بودم که با من تماس گرفتند و وقتی دیدم از نظر زمانی هماهنگی امکان دارد، فیلمنامه را خواندم که خیلی هم دوستش داشتم. گپ ها و توافق های اولیه انجام شد و با پروژه «شیفت شب» همراه شدم.

همکاری با خانم کریمی بسیار عالی بود؛ یکی از بهترین تجربه های کاری ام. همچنین گروه بسیار عالی و چیدمان همه چیز- که باز هم به مدیریت خانم کریمی بر می گشت- عالی بود. به عنوان کارگردان تعامل و هدایت و همکاری بسیار رضایت بخشی را در کنار ایشان داشتم.

برای بازی در نقش ناهید در «شیفت شب» چطور مختصات نقش را برای خودتان تعریف کردید؟ از نمونه های عینی الهام گرفتید؟ جزئیات موجود در فیلمنامه برایتان کافی بود؟ برای این کار چقدر با نیکی کریمی و محمدرضا فروتن هم فکری کردید؟

همیشه عادت دارم چندین و چند بار فیلمنامه را می خوانم و هر بار که می خوانم سعی می کنم متفاوت از بار قبلی باشد تا بتوانم زوایای مختلفی از شخصیت ها و خط داستان را در ذهنم بسازم و در نهایت به یک الگوی واحد برسم.


در این پروسه همیشه سعی می کنم نظر و سلیقه کارگردانم را هم بدانم. بدون اغراق خانم کریمی قبل از شروع کار ساعت ها برای این کار وقت گذاشتند تا به تحلیل درستی از شخصیت ها برسیم که در بسیاری از این جلسات آقای فروتن و حتی آقای برازنده (فیلمبردار) هم دعوت می شدند تا همگی به یک وحدت نظر و هم فکری برسیم.

بازی کردن برای کارگردانی مثل نیکی کریمی که خودش تجربه طولانی بازیگری دارد، چطور است؟ انتظار کارگردان از بازیگر در این جو مواقع بیشتر است؟ در مقایسه با سایر کارگردان ها می تواند راهنمایی های خاصی به بازیگر بکند تا نقشش را بهتر دربیاورد؟ ایشان در این فیلم چطور به شما کمک می کرد؟

چه سوال خوبی! کار کردن با خانم کریمی به عنوان کارگردان برای من تجربه ای جدید و البته مغتنم بود. شاید بعضی ها فکر کنند این اتفاق، کار بازیگر را سخت می کند و شاید بالعکس، بعضی ها فکر کنند این مسئله کار بازیگر را خیلی راحت می کند که البته هر دو فکر هم درست است!


سخت بود چون من آدم ایده آلیستی هستم که دوست دارم همیشه بهترین کارم را ارائه بدهم و دوست دارم همیشه مورد تایید کارگردان هم باشم. بنابراین تایید گرفتن برای بازی از کسی که بازیگری فوق العاده و باتجربه است، کار راحتی نیست. و راحت بود چون همین بازیگر فوق العاده و باتجربه در سخت ترین لحظه ها بهترین هدایت را از جنس اجرایی در اختیارت قرار می دهد.

همواره سعی می کردم کارم را به بهترین شکل ارائه بدهم و خیالم راحت بود که حمایت و هدایت قوی را در طول کار پشت سرم دارم و این بود که کار با ایشان را برایم لذت بخش می کرد. قصد ندارم بگویم این هدایت و حمایت از طرف بقیه کارگردان هایی که با آنها کار کرده ام وجود نداشته؛ من همیشه از این حمایت بهره مند بوده ام ولی در این پروژه بسیار ملموس تر. نزدیک ترین تجربه از این جنس در ظرافت نگاه کارگردان نسبت به بازی بازیگر سابقا در «ارمغان تاریکی» به کارگردانی آقای جلیل سامان برای من اتفاق افتاده بود.

در فیلم های کارنامه تان نقش یک های کمی وجود دارد. این اتفاق حاصل انتخاب های شما بوده یا پیش آمده؟ ناهید «شیفت شب» از معدود نقش های اولی است که بازی کرده اید.

نقش یکی به پررنگی ناهید در «شیفت شب» آن هم در پروژه ای که همه چیزش فکر شده و سر جایش باشد، کلاس در سینما کمتر اتفاق می افتد. این نقش ها برای بازیگر فرصتی طلایی برای دیده شدن محسوب می شود. البته اگر بازیگر بتواند از پس آن خوب بربیاید وگرنه که برعکس می شود! خدا را شکر می کنم از بابت این که این نقش به من سپرده شد.


البته قبل تر، نقش اصلی به این پررنگی را در پروژه های سینمایی «خواب لیلا» (به کارگردانی مهرداد میرفلاح) و... تجربه کرده ام و آنها را در کارنامه ام دارم. ولی در مورد پیشنهاد کاری که می فرمایید، مثلا پروژه «میم مثل مادر» به کارگردانی مرحوم رسول ملاقلی پور به من پیشنهاد شد ولی به دلایلی که در آن سال ها باعث کم کاری من شده بود، پس از گذراندن جلسات اولیه دورخوانی و تمرین مجبور به انصراف از آن پروژه شدم. یا پروژه «به آهستگی» آقای میری که به دلیل هم زمانی با پروژه سینمایی «خواب لیلا» قسمت من نشد.

از طرف دیگر در فیلم های متعددی مثل «شیفت شب» نقش یک زن رنج کشیده را بازی کرده اید اما اکثر آنها با هم متفاوت بوده اند. این انتخاب یک خطر دارد؛ در سینمای ما معمولا بازیگرها را براساس شمایلی که از نقش قبلی شکل گرفته انتخاب می کنند. از انتخاب همیشگی برای چنین نقش هایی نیم ترسید؟

ناهید رنج کشیده نیست؛ ناهید زنی است که در جریان بحرانی که در لایه عمیق تر زندگی اش در حال وقوع است، قرار می گیرد و تبدیل به زنی عمیق تر در زندگی می شود. اما سارا در «ارمغان تاریکی» دختری پاک و پرمهر است که بعد از ازدست دادن زیبایی صورتش با کیمیای عشق به سیرت زیبا می رسد و فلسفه سارا تکامل آدمی است.


در مجموع من هیچ شباهتی بین کارهایی که تاکنون انجام داده ام نمی بینم. چه بسا می توانم ادعا کنم یکی از بازیگرانی هستم که بسیار در نقش های متفاوت ظاهر شده اما شاید بعضی از آن نقش ها در پروژه هایی ایفا شده که مجال دیده شدن نداشتند.

در جشنواره سال گذشته برای همین نقشتان در «شیفت شب» دیپلم افتخار بهترین بازیگر زن را گرفتید و تحسین شدید. این جایزه چه تاثیری بر زندگی حرفه ای شما گذاشته است؟ پیشنهادهای بازی در فیلم ها را برایتان بیشتر کرده؟ شما را نسبت به ادامه کار سخت گیرتر کرده است؟

نه ابدا. اگر بخواهم بگویم چه چیزی من را برای انتخاب کارهایم سخت گیرتر کرده، فکر کنم سیمرغ بلورینی بود که در سال ۱۳۸۳ گرفتم، ول در مورد دیپلم افتخار برای نقش ناهید در «شیفت شب»، این جایزه در من هیچ تغییری ایجاد نکرد بلکه معتقدم استحقاق ناهید خیلی بیشتر از دیپلم افتخار بود.

در آینده همچنان می خواهید با همین استراتژی همیشگی تان کم کار کنید؟

صددرصد، چون اعتقاد دارم رهرو آن نیست که گه تند و گهی خسته رود، رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود.