سریال هایی با اسم زنانه؛ از «ستایش» تا «کیمیا»

روزنامه هفت صبح: این روزها سریال «کیمیا» روی آنتن شبکه دو است و «یلدا» از شبکه سه بازپخش می شود. توزیع مجموعه «شهرزاد» هم در شبکه خانگی تازه شروع شده. این ترکیب سوژه ای شد تا 11 سریال که نام شان را از یک زن عاریت گرفته اند کنار هم قرار دهیم. منظور؟ خب در وهله اول جذابیت ژورنالیستی بهانه تدوین این پرونده است.

در پوسته گزارش سعی کردیم موارد فرامتن را هم دخیل دهیم. این که کارگردان بر چه اساس و بر پایه چه هدفی شخصیت اول سریالش را یک زن قرار داده و نامش را برای محصولش برگزیده است. این شخصیت در سریال چه جایگاهی دارد و داستان به چه سیاقی روایت می شود.

دیگر نکته این که وقتی یک بازیگر نقش اول یک مجموعه می شود، حتما اتفاق مهمی در کارنامه اش باید بیفتد. آیا اینطور بوده؟ غالبا در 11 سریالی که گزینش کرده ایم برای بازیگرانش اتفاق خوبی در بازه پخش رخ داده؛ یا به شهرت او ختم شده یا حضورش در تلویزیون را تثبیت کرده. گاهی هم نه.

مثلا «پریدخت» آورده ای برای لیلا حاتمی نداشت و حتی به زعم برخی منتقدان یکی از بدترین نقش های کارنامه او است و یا سحر افتاده در سریال «یلدا» نه تنها در حاشیه بود که اصلا کلیت سریال ربطی به او نداشت. در مقابل نرگس محمدی که تا پیش از «ستایش» بازیگری ناشناخته بود حالا اسمی آشنا برای مخاطب میلیونی است. با این حال این شهرت نتوانسته مسیر بازیگری اش را دستخوش تحول کند و بر غنای کارنامه اش بیفزاید.

کیمیا / 1394


* کارگردان: جواد افشار

* بازیگر نقش: مهراوه شریفی نیا

* جایگاه نقش در سریال: کل داستان از زبان کیمیا روایت می شود اما هنوز معلوم نیست روایت متعلق به چه زمانی است و کیمیا زمان تعریف آن چه سن و جایگاهی دارد. تنها مسئله قابل مشاهده تا اینجای کار این است که کیمیا، دختر نوجوان پدری نظامی است و به تدریج وارد اتفاق های انقلاب می شود و داستان همراه با اتفاق ها پیش می رود.

با وجود اینکه کیمیا راوی ماجراست، در بخش های مهمی از ماجراها حضور ندارد. در واقع اتفاقات داخل اداره پلیس، خانه دایی، دفتر مشفق، منزل شهرام کامفر و ... دور از چشم و بدون حضور کیمیا اتفاق می افتد و با اینکه نقش اصلی است در این بخش ها حضور ندارد. احتمالا در آینده باید با این مسئله روبرو شویم که کیمیا، تمام این ماجراها را از زبان کسی شنیده یا داخل یک نامه ای خوانده.

* میزان موفقیت سریال: در حال حاضر توانسته به عنوان سریال روتین شبانه، توجه مخاطبان را جلب کند. با این حال اما میزان استقبال، به اندازه زمان پخش سریال هایی نظیر «نرگس» یا «ستایش» نیست.

* تاثیر روی کارنامه بازیگر: هنوز نمی شود راجع به این مسئله اظهارنظر کرد. مهراوه شریفی نیا خودش به اندازه کافی میان مخاطبان تلویزیونی محبوبیت داشت اما قطعا حضور به عنوان نقش اصلی سریالی ۱۱۰ قسمتی، میزان این محبوبیت را بالاتر خواهد برد.


پروانه / 1392


* کارگردان: جلیل سامان

* بازیگر نقش: سارا بهرامی

* جایگاه نقش در سریال: جلیل سامان این سریال را درباره عشق دختری عاشق پیشه به اسم «پروانه» از خانواده ای سلطنتی به پسری انقلابی و تحت تعقیب ساخت. سریال با وجود تعداد کم قسمت هایش، به خاطر داستان و فضاسازی متفاوتی که داشت، مورد توجه قرار گرفت.

* میزان موفقیت سریال: سریال موفق شد هم نظر مخاطبان را به خودش جلب کند و هم از نگاه منتقدان و مدیران، شایسته تقدیر معرفی شود. «پروانه» بعد از سریال «ارمغان تاریکی» جلیل سامان، در جشنواره جام جم جوایز متعددی گرفت. به قول یکی از منتقدان «جلیل سامان نه تنها از نظر تصویری و ایجاد حس و حال دهه ۵۰ موفق بوده بلکه از نظر صوتی هم موفق عمل کرده است. ما در سریال جا به جا ترانه های معروف دهه ۵۰ را می شنویم که کارکرد تزیینی ندارند و هدفمند انتخاب شده اند.

* تاثیر روی کارنامه بازیگر: سارا بهرامی، بازیگر نقش «پروانه» اولین حضورش را به عنوان بازیگر در این سریال تجربه کرد. او در نقش مقابل حامد کمیلی، کاملا به چشم آمد و باعث شد خیلی زود کارگردان های دیگر هم از او دعوت به همکاری کنند. در فاصله کوتاهی در سریال «پرده نشین» بهروز شعیبی بازی کرد و بعد بهرام توکلی هم برای «من دیه گو مارادونا هستم» از او استفاده کرد.


ستایش / 1388


* کارگردان: سعید سلطانی

* بازیگر نقش: نرگس محمدی

* جایگاه نقش در سریال: داستان درباره سختی ها و مشقات دختری جوان بود که بعد از ازدواج و مرگ همسرش، در دام عادات عجیب خانواده همسرش اسیر می شود و حالا باید راهی برای فرار از این مسئله انتخاب کند.

در سریال ستایش، همه چیز در راستای داستان زندگی ستایش پیش می رفت. حتی شیوه زندگی برادر شوهر، مشکلات و سختی های پدر شوهر و مسائل عاشقانه زندگی فرزندان و ... همگی در جایی به خود او ربط پیدا می کرد.

* میزان موفقیت سریال: یکی از موفق ترین سریال های تلویزیونی سال های اخیر بود. با این که به صورت هفتگی روی آنتن می رفت، آنقدر مورد توجه قرار گرفته بود که در کوچه و خیابان همه راجع به آن حرف می زدند. از همه مهمتر اینکه آن سال اسم «ستایش» بیشترین فراوانی را در ثبت احوال داشت. فصل دوم اما آنطور که باید نتوانست موفقیت قبلی را تکرار کند. با این حال اما سلطانی همچنان به فکر ساخت فصل سوم آن است.

* تاثیر روی کارنامه بازیگر: نرگس محمدی برای اولین بار با نقش ستایش جلوی دوربین رفت و توانست راه صد ساله را یک شبه طی کند. آنقدر مورد توجه قرار گرفت که بعد از آن مدام با پیشنهادهای مختلف روبرو شد و به سینما هم راه پیدا کرد.


نرگس / 1385


* کارگردان: سیروس مقدم

* بازیگر نقش: زنده یاد پوپک گلدره - ستاره اسکندری

* جایگاه نقش در سریال: نرگس به عنوان دختر بزرگ خانواده، نقش مهمی در سریال داشت اما تمام اتفاق ها پیرامون این نقش اتفاق نمی افتاد. در واقع زندگی خواهرش نسرین و خانواده همسر او در بخش هایی به نرگس ارتباط پیدا می کرد اما آنطور که باید در تمام بخش ها حضور فعال نداشت.

* میزان موفقیت سریال : بدون هیچ شکی، یکی از پرمخاطب ترین سریال های تلویزیون بود. در واقع «نرگس» اولین سریال داستانی بود که به صورت شبانه روی آنتن می رفت و بخش مهمی از موفقیت آن به همین مسئله برمی گشت. سیروس مقدم مسیر این سریال طولانی شبانه را طوری طراحی کرده بود که به هیچ عنوان خسته کننده به نظر نمی رسید.

* تاثیر روی کارنامه بازیگر: زنده یاد پوپک گلدره به واسطه نقش نرگس، کاملا برای مخاطبان تلویزیونی شناخته شد. درست است که او در «دنیای شیرین دریا» تا حدی معرفی شده بود اما آن سریال در گروه کودک و نوجوان ساخته شده بود و بسیاری از مخاطبان بزرگسال با آن آشنایی نداشتند.

در واقع گلدره، در اوج محبوبیت نقش نرگس، از دنیا رفت و به همین دلیل، فوت او دل همه را به درد آورد. ستاره اسکندری، بازیگر بعدی نرگس، با وجود اینکه خیلی خوب در قالب نقش او قرار گرفت اما به عنوان یک مهره جایگزین، اثرگذاری قبل را نداشت.


وفا / 1385


* کارگردان: محمد حسین لطیفی

* بازیگر نقش: هانیه توسلی

* جایگاه نقش در سریال: وفا برخلاف اینکه اسم یک زن روی آن بود، داستان جوانی به نام ژوبین پناهی را روایت می کرد که عاشق همکلاسی عرب - ایرانی خود به نام وفا می شود و برای صحبت با پدر و مادرش از بیروت به تهران می آید و به جرم جاسوسی برای کشور اسرائیل زندانی می شود.

از طرف موساد او را از ایران فراری می دهند، او به بیروت می رود تا با وفا ازدواج کرده و فرار کند اما موساد بدون آنکه خود ژوبین بداند می خواهد از او استفاده کند تا به برادر وفا که عضو ارشد حزب الله است، دست پیدا کند...

این سریال بیشتر روایت کننده داستان های جاسوسی اسرائیل و همچنین شدت عشق ژوبین به وفا است و در واقع وفا نقش اصلی سریال نبود اما می توان اینطور برداشت کرد که نام وفا برای اسم سریال ابهام ایجاد کرده بود و بیانگر عشق و تعهد دو انسان است.

* میزان موفقیت سریال: وفا در حالی روی آنتن رفت که نوروز ۸۵ مصادف با ماه محرم شده بود و در واقع هم سریال مناسبتی محسوب می شد و هم سریال نوروزی. وفا ترکیبی از داستان پلیسی، جاسوسی و رمانتیک بود و توانست هر قشر از جامعه را راضی نگه دارد.

* تاثیر روی کارنامه بازیگر: هانیه توسلی ۶ سال قبل از وفا، اولین سریال خود را بازی کرده بود و پس از آن با بازی در فیلم های سینمایی شام آخر، شب های روشن، کافه ستاره و ... به شهرت رسیده بود. او دوباره با وفا به تلویزیون بازگشت و میان مخاطبان تلویزیونی بیشتر شناخته شد. نکته با مزه این است که سریال وفا بیشتر از هانیه توسلی به شهرت پوریا پورسرخ کمک کرد.


رعنا / 1369


* کارگردان: داود میرباقری

* بازیگر نقش: گلچهره سجادیه

* جایگاه نقش در سریال: داود میرباقری رعنا را به عنوان نقش محوری سریال انتخاب کرد تا از طریق اتفاقات پیرامونی او نقبی به گذشته بزند. خودش در جایی گفته: «رعنا شخصیتی بود که در ذهن من با توجه به آدم های اطرافم خیلی شناخته شده بود... به نظرم می آید که اگر کار به همان میزان صمیمیت نوشته شده، اجرا نمی شد باز هم برای من فوق العاده دوست داشتنی بود.»

* میزان موفقیت سریال: نه فقط کاراکتر رعنا که کل سریال «رعنا» در زمان پخش اتفاقی ویژه محسوب می شد. آن سال ها پرداختن به عشق در تلویزیون تابو بود چه برسد به این که زنی بخواهد عشقش را به مردی عملی کند.

میرباقری با تمهید فلش بک و بردن داستانش بر بستر حوادث پیش از انقلاب این ممیزی را دور زد و خیلی از نگاه ها را به سمت خود جلب کرد. این وسط بازی خانم سجادیه در نقش جوانی و پیری رعنا و نوع روایت او از آنچه بر سرش گذشته هم اوج هنرنمایی خودش بود و هم نخستین کاراکترهای تصویری میرباقری را ثبت می کرد. نگاه و بیان معصوم رعنا هرگز به سانتیمانتالیسم نیفتاد و همچنان از آن به عنوان عاشقانه ای قدرتمند یاد می شود.

* تاثیر روی کارنامه بازیگر: گلچهره توانایی خود در سینما را اثبات کرده بود و با «رعنا» شهرتش پیش مخاطب عام گسترش یافت. این بازیگر با فیلم های کلاغ، ایستگاه و دندان مار نشان داده بود که به خوبی بلد است از پس نقش های سخت و زنانه بربیاید. در سریال رعنا، خاص و عام بر توانایی اش صحه گذاشتند تا جایی که این نقش یکی از بهترین های کارنامه او است. با این حال در ادامه، خانم سجادیه در تلویزیون فرصتی برای عرض اندام نیافت.


مدینه / 1393


* کارگردان: سیروس مقدم

* بازیگر نقش: پریوش نظریه

بعد از موفقیت «نرگس» و «تا ثریا» به نظر می رسید سیروس مقدم مجددا می خواهد با «مدینه» برگ برنده دیگری رو کند اما آنطور که باید موفق نشد. درست است که پریوش نظریه با این سریال مناسبتی رمضان، برای اولین بار به مخاطبان تلویزیونی معرفی شد و به عنوان یک بازیگر زن موفق، مورد توجه قرار گرفت اما محصول نهایی چندان انتظارها را برآورده نکرد.

داستان مدینه به طور کلی در ارتباط با زندگی و سختی های او پیش می رفت اما او به عنوان نقش اصلی، آنچنان پاک و فرشته صفت معرفی شد که به هیچ عنوان نمی شد با او ارتباط برقرار کرد.

درست است که مقدم در سریال «نرگس» هم تا حدی به این سمت و سو رفته بود اما در «مدینه» پا را خیلی فراتر گذاشت و خیلی شعاری به زندگی یک زن خودساخته وارد شد.


یلدا / 1391


* کارگردان: حسن میرباقری

* بازیگر نقش: سحر افتاده

سحر افتاده بازیگر نقش یلدا در سریال حسن میرباقری بود اما داستان حول مسئله دیگری می چرخید و با حذف اسم و کاراکتر تغییری در روند آن ایجاد نمی شد. میرباقری در سریالش سراغ آیین تعزیه رفت و با برجسته کردن یک باور غلط به داستانش پر و بال داد؛ این که گهگاه در قدیم و حتی امروز و به کسی که نقش شمر را در تعزیه ها می خواند (شمرخوان)، کار و دختر نمی دادند و با او معامله نمی کردند.

سریال یلدا نه چندان دیده شد و نه توانست موجی ایجاد کند. سریال از جایی دچار لطمه می شد که لحن موعظه به خود می گرفت. از قضا بار اصلی این پندها هم بر دوش یلدا (سحر افتاده) بود. حضور بی مقدمه اش در جر و بحث های جدی (ولو غیرمنطقی) به جای آن که اثرگذار باشد، مخاطب را پس می زد. دیالوگ هایی هم که برای او نوشته شد، کاملا رسمی و ناملموس برای مخاطب بود.


شهرزاد / 1394



* کارگردان: حسن فتحی

* بازیگر نقش: ترانه علیدوستی

شخصیت اصلی داستان، شهرزاد است. کل قصه در ارتباط با زندگی او اتفاق می افتد و پیش می رود. اینجا دیگر خبری از راوی نیست و طبیعتا نیازی به حضور شهرزاد در تمام سکانس ها وجود ندارد. در دو قسمت اول، نقش او کاملا محوری است و قطعا به واسطه این شروع، در ادامه هم همین مسیر ادامه پیدا می کند.

وضعیت شهرزاد با تمام سریال هایی که در این بخش از آنها اسم بردیم فرق دارد. این سریال به جای تلویزیون در شبکه نمایش خانگی توزیع شده و شاید نشود میزان محبوبیت یا استقبال از آن را با دیگران در یک کفه ترازو قرار داد.

ترانه علیدوستی سال هاست به عنوان یکی از ستاره های مطرح سینما فعالیت می کند و خب حضور در شهرزاد، طبیعتا برای این سریال امتیاز ویژه ای به حساب می آید. با این حال اما از آنجایی که علیدوستی با «شهرزاد» اولین حضورش را در یک سریال تجربه می کند، احتمالا بعد از آن برای مخاطبان شبکه نمایش خانگی هم بیشتر از قبل مطرح می شود.


پریدخت / ۱۳۹۲


* کارگردان: سامان مقدم

* بازیگر نقش: لیلا حاتمی

سامان مقدم در سال ۱۳۸۶ سریال پریدخت را به عنوان یک سریال مناسبتی برای شبکه سوم سیما ساخت. این سریال داستان زندگی پریدخت در سه مقطع زمانی از سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۳۴ را روایت می کند. از جوانی پریدخت تا زمانی که پسرش شاهرخ در دوران سربازی به سر می برد.

او در میان یک مثلث عشقی با پیش زمینه سیاسی قرار می گیرد که یک طرف این مثلث، عشق پسر خان به اوست. عشقی که نادرخان را وادار به قتل های متعددی در طول سریال کرد.

این در حالی است که خود پریدخت یک زن بسیار آرام و بی خبر از تمام واقعیت هاست. لیلا حاتمی و علی مصفا پیش از پریدخت در سریال کیف انگلیسی، تحسین عام و خاص را برانگیخته بودند اما نتوانستند این موفقیت را در پریدخت تکرار کنند.


ریحانه / 1384

سیروس مقدم با سریال «ریحانه» ثابت کرد فضای زنانه را خوب می شناسد؛ این بار زیبا بروفه، مرجان محتشم، رویا تیموریان و افسر اسدی چهار رکن قصه اش را تشکیل می دادند.

مقدم سریال ریحانه را با موضوع گم شدن پدر و مادر یک دختر جوان به روی آنتن برد. این سریال ترکیبی از زندگی ریحانه و گذشته پدر و مادر او بود که تحت تاثیر حکومت پهلوی ناچار به رها کردن دختر خردسال خود شدند.

ریحانه به کمک یک قالیچه که جفتش گم شده بود به دنبال نشانه هایی از پدر و مادر خود می گشت. نقش ریحانه آنقدر چشمگیر و تاثیرگذار نبود که بخواهد نام سریال را بر اساس اسم او بگذارد و به نظر، مادر ریحانه نقش پررنگ تری در سریال داشت.

زیبا بروفه پیش از آن با سریال هایی چون «مجید دلبندم» و «پول کثیف» به شهرت رسیده بود. «ریحانه» باعث شد شهرت بیشتری پیش مخاطبان عام به دست بیاورد اما تغییر محسوسی در کارنامه اش رقم نخورد.