چه کسی شاخ «ماه عسل» را شکست؟!

هفته نامه همشهری جوان - وحید سعیدی: تا همین پارسال به هرکس می گفتی برای ماه رمضان و لحظات قبل از افطار برنامه بساز. بلافاصله یا سراغ الگویی از جنس «جشن رمضان» می رفت یا قصد داشت برنامه ای شبیه ماه عسل بسازد. البته اگر در همان زمان با تهیه کننده های این برنامه ها حرف می زدی، کاملا مدعی می شدند که دارند برنامه ای متفاوت از آنچه تاحالا تولید و پخش شده را برای لحظات افطار آماده می کنند، اما خروجی کارشان یک تقلید ناشیانه از این دو برنامه بود. نکته جالب هم این بود که با همین فیک سازی می خواستند که مثلا روی علیخانی را کم کنند. در این گزارش، مروری گذاشته ایم بر روند تولید این برنامه ها.

جنگ برفک ها


تلویزیون کلا در دهه ۶۰ و حتی تا اواخر نیمه اول دهه ۷۰، ماه رمضان را خیلی سنگین برگزار می کرد؛ یعنی فضایی مثل فضای دهه اول محرم بر حال و هوای دو شبکه موجود حاکم می شد. در این ایام شبکه یک و دو همان چند برنامه نصفه و نیمه ای را هم که داشتند، تعطیل می کردند و خیلی زودتر از روزهای معمول کرکره هایشان را پایین می دادند و همان سرشب جنگ برفک ها را روی آنتن می فرستادند. در آن سال ها شبه یک تا ساعت ۱۲ برنامه داشت و بعد از آن برفک پخش می کرد، شبکه دو هم آخرین برنامه اش همین اخبار ساعت ۲۲:۳۰ بود، اما با شروع ماه رمضان، ساعت پایان برنامه های شبکه یک به ساعت ۱۱ و حتی ۱۰:۳۰ شب می رسید و شبکه دو هم در این ماه ساعت اخبارش را جلوتر می آورد و به این ترتیب عملا تلویزیون در ماه رمضان چیزی حدود سه چهار ساعت برنامه داشت، که البته بخش عمده ای از آن هم به پخش اخبار اختصاص داشت.

این رویه در اوایل دهه ۷۰ و با همزمانی نوروز و ماه رمضان کمی تعدیل شد و حال و هوای رمضان فضایی شاد و جشن گونه به خود گرفت؛ روندی که بعد از خروج رمضان از عید همچنان ادامه یافت و تلویزیون سرانجام برنامه هایش را طوری تنظیم کرد که مناسب جمع باشد. رمضان، ماه مهمانی خداست. باید به استثنای پنج شب احیا، مابقی روزها را جشن بگیرد و به حال و هوای برنامه هایش کمی شور و هیجان و شادی ببخشد. از همین رو برنامه سازی برای رمضان حال و هوای جدی تری به خود گرفت و آرام آرام برنامه های ویژه این ایام متولد شدند.

تولد یک باکس

با تغییر رویه تلویزیون و تعدیل سیاست های خشک آن زمان، تصمیم گرفته شد تا برای رمضان برنامه سازی های ویژه ای انجام شود، سیر سریال سازی از ابتدای دهه ۸۰ کلید خورد، اما برنامه سازی برای ساعت افطار کمی زودتر استارت خورد؛ یعنی شبکه ها برای دقایق منتهی به افطار شروع به برنامه سازی کردند. به این ترتیب تلاوت قرآن و ادعیه مربوط به زمان افطار همه در قالب یک برنامه مخصوص روی آنتن رفتند تا به این شکل لحظات پیش از افطار هم دارای یک برنامه مخصوص به خود شود.

جشن رمضان آمد


اما برنامه سازی برای روزهای ماه مبارک به همین جا ختم نشد و برای ساعات دیگر ماه مبارک هم ساخت برنامه هایی با حال و هوای این ماه در دستور کار قرار گرفت؛ برنامه هایی که قرار بود به شکلی دیگر و خارج از روال معمول یعنی پخش سخنرانی های مذهبی به تبیین آداب و رسوم رمضان بپردازد. به این ترتیب برنامه هایی با موضوعاتی مثل انفاق، کمک به همنوع، ساده زیستی و... که در ماه رمضان تاکید زیادی بر انجام آنها می شود، ساخته شد؛ برنامه هایی که شکل تکامل یافته آن در سال های بعد همین برنامه جشن رمضان بود؛ برنامه ای که در آن سال ها توانست با ساختاری متفاوت و با حال و هوایی جشن گونه و شاد به یکباره به یکی از پرمخاطب ترین برنامه های تلویزیون تبدیل شود.

در دام کلیشه ها

برنامه جشن رمضان با حضور دو مجری محبوب آن سال ها و با محور قرار دادن بحث انفاق و مشارکت مخاطبان در حل مشکلات نیازمندان، حسابی در کانون توجه قرار گرفت، برنامه ای که البته در ادامه درگیر پاره ای حواشی شد، همین مساله و نداشتن نوع آوری و تنوع در ساختار برنامه موجب شد این برنامه آرام آرام تاثیرگذاری اولیه خود را از دست بدهد. البته علاوه بر این موضوع ساخت برنامه هایی به سبک و سیاق جشن رمضان هم موجب شد این شکل از برنامه سازی درگیر و بست کلیشه ها بیفتد.

برگ برنده شبکه سه


در حالی که شکل برنامه سازی به سبک و سیاق جشن رمضان، حسابی داغ بود، شبکه سه در یک نوآوری بدیع و خلاقانه کلا مسیر برنامه سازی برای ماه رمضان و لحظات افطار را به سمت و سوی دیگری برد. برنامه ای که دیگر در آن از کلیشه های مرسوم برنامه هایی مثل جشن رمضان خبری نبود، کلا یک چیز دیگر بود؛ برنامه ای که با الهام از برنامه تابستانی «کوله پشتی» و با حضور مجری محبوب آن برنامه یعنی فرزاد حسنی روی آنتن رفت، برنامه ای به نام «جزر و مد» که در آن نه خبری از ستاره ها و سوپراستارها بود و نه خبری از خیرین متمول، برنامه ای که قرار بود در قالب روایت زندگی زوج های جوان به ترویج ساده زیستی و... بپردازد. این برنامه با دعوت از عده ای زوج جوان که با کمترین امکانات و به ساده ترین شکل زندگی شان را شروع کرده بودند، توانست مخاطبان تلویزیون در لحظات پیش از افطار جذب کند. قصه منحصر به فرد این زوج های برای ازدواج در کنار اجرای خوب فرزاد حسنی موجب شد تا جزر و مد در همان چند قسمت اول میخ خود را محکم بر زمین بکوید. البته بعدها حسنی به دلیل اختلاف با تهیه کننده برنامه جای خود را به احسان علیخانی داد.

ماه عسل آمد

احسان علیخانی به جزر و مد آمد و جایگزین یکی از محبوب ترین مجریان جوان آن سال های تلویزیون شد، اما آن قدر در اجرا جسارت به خرج داد که خیلی زود مرام او را پسندیدند، هرچند که در آن سال ها خیلی ها هم به دلیل جسارت زیاد، اجرای علیخانی را نپسندیدند، اما به هر حال او توانست جا پای خود را سفت کند، این برنامه به دلیل استقبالی که از آن شد، یک سال دیگر هم ادامه پیدا کرد و طی سال های بعد هم تغییر شکل داد و شد همین «ماه عسل».


امپراتوری یک برند

جزر و مد، تبدیل به ماه عسل شد؛ برنامه ای که حالا زمین بازی اش وسیع تر شده و موضوعاتش از قصه زوج های جوان با مهریه سبک و این چیزها فراتر رفته، چرا که با موفقیت جزر و مد، آرام آرامس رو کله برنامه های مشابه با محوریت زندگی ساده و ساده زیستی هم پیدا شد، از اینجا به بعد بود که ماه عسل مسیر داشتان هایش را عوض کرد و سراغ آدم های ویژه رفت؛ آدم هایی که ویژگی شان فقط و فقط به واسطه سبک زندگی خاص یا شرایط ویژه ای بود که در آن زندگی می کردند. این برنامه به استثنای آن دو سال که از علیخانی گرفته شد و سکانش به حسن جوهرچی و علی ضیا سپرده شد، هرسال سیر تکاملی به خود گرفت و تبدیل به شاخص ترین برنامه ویژه قبل از افطار تلویزیون شد.

انحصار شکست

شاخص شدن ماه عسل و همه گیر شدن آن موجب شد الگوی این برنامه باز هم مورد استفاده دیگر برنامه سازان قرار بگیرد، به نحوی که به محض اینکه به تهیه کننده ای، ساخت برنامه ای برای لحاظت افطار پیشنهاد می شد، تلاش می کرد برنامه ای شبیه به ماه عسل بسازد. درواقع فرمول ماه عسل تبدیل به شاخص برنامه سازی برای لحظات قبل از افطار شد و همه بر این باور بودند که فقط و فقط با این فرمول می شود به موفقیت و مخاطب رسید؛ از همین رو در این سال ها برنامه های ضعیف و مشابهی روی آنتن رفته اند تا اینکه امسال با جا به جایی ساعت برنامه «خندوانه» و انتقال آن به لحاظت قبل از افطار معادله ها به هم خورد.


شکستن شاخ غول

از زمانی که سروکله «ماه عسل» برای مناسبت قبل از افطار رمضان پیدا شد، هیچ برنامه دیگری نتوانسته بود در مقام رقابت با آن بربیاید. این انحصار برای خود تلویزیون هم اتفاق مثبتی نبود. هربار به هر شیوه ای سعی می کرد این غول بزرگ را از یکه تازی کنار بکشد، اما موفق نمی شد تا اینکه خیلی اتفاقی، حضور برنامه ای کاملا متفاوت مثل «خندوانه» بالاخره موقعیت این برنامه را به خطر انداخت. تلاش های تلویزیون برای شکستن این انحصار را بخوانید.

گرفتن برنامه از علیخانی

بعد از موفقیت علیخانی در برنامه ماه عسل در سال های ۸۵ و ۸۶، سال ۸۷ تلویزیون سعی کرد جلو یکه تازی او را بگیرد. برای همین هم برنامه را به محسن افشانی سپرد، جوانی بسیار بی تجربه که حتی ۱۰ روز هم نتوانست برنامه را سرپا نگه دارد. حضور علیخانی در سال ۸۸ هم ادامه پیدا کرد اما برای سال ۸۹ تلویزیون سعی کرد حضور او را کمرنگ کند؛ به خاطر همین حسن جوهرچی را جایگزین او کرد. برنامه به شدت مزین خورد و مجبور شدند برای سال۹۰ باز هم علیخانی را برگردانند. سال ۹۱ تلویزیون گمان کرد اگر یک مجری جوان را جایگزین علیخانی کند، مشکل برطرف می شود اما باز هم این پروژه شکست خورد و ماه عسل با هم به علیخانی رسید.


ساخت برنامه های مشابه

سال گذشته همزمان با این برنامه، شب یک «شهرباران» را با اجرای داریوش کاردان روی آنتن فرستاد؛ برنامه ای ستاره محور به همراه یک مجری صاحب نام قدیمی که انتظار می رفت بخشی از مخاطبان را به سمت خود بکشد که این پروژه هم شکست خورد.

واردکردن مجری رقیب

برای سال ۹۴ فضل الله شریعت پناه، مدیر گروه اجتماعی شبکه یک تصمیم گرفت از رقابت موجود میان دو مجری استفاده کند. همین شد که برنامه «امشب» را تدارک دید، به این گمان که مردم با این برنامه اخت می شوند و در ماه رمضان، طبیعتا به عنوان گزینه اصلی به آن نگاه می کنند. این بار برای جذب مخاطبان حتی شکل و شمایل برنامه را هم شبیه به ماه عسل پیش بردند. این انتخاب اشتباه به ضررش تمام شد و به جایی رسید که خود شریعت پناه، در گفت و گویی صراحتا اعلام کرد که امشب برنامه رمضانی شبکه یک نیست، چون هیچ برنامه ای توان رقابت با ماه عسل را ندارد.

تغییر نقشه سازمان در دقیقه ۹۰

بعد از تمام این آزمون و خطاها، سه روز مانده به شروع ماه رمضان، تلویزیون تصمیم جدیدی گرفت، اینکه برنامه پرمخاطب خندوانه را همزمان با ماه عسل روی آنتن بفرستد؛ ایجاد فضای رقابت با یک برنامه کاملا متفاوت.