کلاه قرمزی به اجبار برگزیده شد

روزنامه هفت صبح - احمد رنجبر: انتظارها از جشن های خصوصی سینما بالا است، به ویژه اگر جشنی باشد که 15 دوره برگزار می شود و دبیر آن خودش منتقد رویه موجود و ساز و کار اهدای جوایز در جشنواره های دولتی است.

مانیفست علی معلم طی 15 دوره جشن حافظ، داوری آثار تلویزیونی و سینمایی بدون شائبه و مهندسی های معمول بوده. با این حال و به ویژه در دوره آخر، نامزد شدن برخی آثار و نیز اهدای جوایز به برترین ها علامت سوال هایی در ذهن به وجود می آورد.

همانطور که پیش تر نوشتیم حضور «کلاه قرمزی» در بین نامزدهای بهترین سریال و بهترین فیلمنامه مجموعه، از این جشن بعید بود. «کلاه قرمزی» برنامه ای محبوب است ولی این دلیل نمی شود که بتواند با سریال هایی مثل «پرده نشین» و «پایتخت» رقابت کند. اهدای دو جایزه به شکل مشترک در چند بخش و در رأس آن در بخش بهترین چهره تلویزیونی) نقطه ابهام دیگر جشن حافظ است.

از همین معبر ذهن ژورنالیستی ما به همان پشت پرده ای می رود که سال هاست درباره جوایز مهندسی شده جشنواره فجر مطرح است. علی معلم درباره چرایی انتخاب دو چهره همزمان، جایزه «کلاه قرمزی» و دیگر شائبه های موجود به سوالات هفت صبح پاسخ داده است.


آقای معلم قرار است بدون تعارف صحبت کنیم تا به پاسخی درباره یکسری نقاط ابهام جشن حافظ برسیم؛ ایراد که ندارد؟

- نه، خواهش می کنم.

چون حوزه تخصصی و رویکرد اصلی ما تلویزیون است؛ از بحث نامزدی «کلاه قرمزی» در بخش های بهترین مجموعه و بهترین فیلمنامه شروع کنیم که در نهایت جایزه بهترین مجموعه تلویزیونی را گرفت. در حالی که «کلاه قرمزی» یک برنامه است و قاعدتا نباید با سریال هایی مثل «پرده نشین» و «ستایش» و «پایتخت» داوری شود.

- اولا من یک توضیحی بدهم و اینکه این دوره برخلاف سال های پیش، سال خوبی برای تلویزیون و شبکه نمایش خانگی به لحاظ تولید سریال نبود. کم بودند سریال هایی که مورد توجه مردم قرار بگیرند و از نظر فنی و هنری کیفیت بالایی داشته باشند؛ برای همین تعداد کاندیداها حتی به پنج هم نرسید. درباره «کلاه قرمزی»، این مجموعه از نظر ما یک کار نمایشی محسوب می شود و البته با سریالی که داستان مجزا یا ادامه دار دارد، متفاوت است ولی برنامه تلویزیونی هم محسوب نمی شود چون مجری در آن مجری نیست. برای همین ما «کلاه قرمزی» را به عنوان یک مجموعه دنباله دار محاسبه کردیم.

بهتر نبود به «کلاه قرمزی» جایزه ویژه می دادید؟

- یکی از ویژگی های «کلاه قرمزی» بحث شخصیت سازی است که به خوبی رعایت شده. دیالوگ نویسی و کاری که از لحاظ حرفه ای انجام شده هیچ کم از سریال های دیگر ندارد. شاید اگر به عنوان کارگردانی نامزد می شد، این انتقاد به جا بود ولی در بخش فیلمنامه و به عنوان بهترین مجموعه، قابل جایزه دادن بود. البته می شود انتقادهایی هم داشت ولی به هر حال ما بین اینکه آن را یک برنامه تلویزیونی یا مجموعه حساب کنیم، به خاطر داشتن متن و کاراکتر، مجموعه دیدیم.

همه سریال های سال گذشته را رصد کرده اید؟

- بله. مجموعا ۲۸ اثر که سال گذشته از تلویزیون پخش و در شبکه خانگی توزیع شد را دیدیم. «ابله» و «عشق تعطیل نیست» خیلی آرایی نداشتند، برای همین در داوری لحاظ نشدند. در بین سریال های تلویزیون هم چندتایی بودند اما رأی کافی را به دست نیاوردند؛ مثل «سال های ابری» که البته در بخش بهترین تیتراژ نامزد شد.

خودتان همه سریال ها را می بینید؟

- غالب آنها را می بینم ولی در مواردی پیش می آید که برخی سریال ها وزن کافی برای تماشا ندارند و نمی شود بیش از چند قسمت آنها را دید اما درباره سریال های خوب حتی شده دی وی دی شان را دوباره دیده ام. حتی به دوستان گفته ایم یک بار دیگر سریال ها و فیلم ها را برای داوری ببینند. چه بسا برخی فیلم ها در اکران عمومی به لحاظ موسیقی، مونتاژ و ... دچار تغییر شده اند؛ یعنی سعی کرده ایم این نکات را هم لحاظ کنیم. بهتر از ما می دانید هر داوری درصد خطا دارد و باید آن را محاسبه کرد چون ما باید به مردمی که در جشن ها و جشنواره های ایران غایب هستند به عنوان داوران بزرگتر پاسخگو باشیم به این موارد خیلی دقیق توجه می کنیم.


نکته ای که همیشه منتقد آن هستید، مسئله مهندسی شدن جوایز جشنواره فجر است. قصدمان این نیست که بگوییم جوایز جشن حافظ حتما مهندسی شده هستند ولی شائبه هایی در برخی بخش ها هست. مثلا وقتی شبنم مقدمی برای بخش درام و کمدی نامزد شده خیلی مشخص است که یکی از آنها را می گیرد.

- ما نه علاقمند به مهندسی هستیم و نه به مسئولان بالاتر از خودمان قرار است جواب بدهیم؛ مثل جشنواره فجر و امثالهم. خانم مقدمی هم در «مدینه» و هم «هفت سنگ» خوب بازی کرده و به طور طبیعی در هر دو بخش نامزد شده اما به این دلیل که چون در دو بخش نامزد شده، جایزه نگرفت بلکه جایزه اش را به خاطر رأی هیات داوران به دست آورد. ما سال های پیش نمونه هایی از این دست داشتیم که خوشبختانه در تاریخچه جشن حافظ موجود است.

برخلاف جشنواره های دیگر که یادشان می رود و برای یک بازیگر سه بار بزرگداشت می گیرند، ما تاریخچه داریم. یکی از مهندسی هایی که در جشنواره های دیگر صورت می گیرد این است که می گویند برای فلانی «دیگر جایزه گرفتن بس است». شما نگاه کنید به تاریخچه جشن حافظ؛ بازیگری مثل پرویز پرستویی چهار بار جایزه گرفته. یعنی اینکه یک هنرمندی به خاطر اینکه یک بار جایزه گرفته باشد ما او را محروم کنیم یا اینکه چون قبلا نادیده گرفته شده به او جایزه بدهیم، در قاموس ما وجود ندارد.

دوره قبل محسن تنابنده گفته بود دوست داشتم به جای تندیس بازیگری جایزه فیلمنامه «پایتخت» را می گرفتم. خودتان حتما اذعان دارید که فیلمنامه «پایتخت ۲» خیلی بهتر از سری سوم بود ولی تنابنده برای فصل سه «پایتخت» جایزه بهترین فیلمنامه را گرفت. این بده بستان نیست؟

- نه؛ چون امسال رقبای محسن قوی نبودند. ممکن است در مقایسه بگوییم «پایتخت ۲» بهتر از «پایتخت ۳» است ولی یادتان باشد باید اثر را در مقطع زمانی خودش و با لحاظ کردن رقبا در نظر بگیریم.

درباره بازیگران مرد درام؛ داریوش ارجمند بازیگر خوبی است که در دو سری «ستایش» در حد خودش موفق بود ولی حریفان قدری کنارش بودند مثل فرهاد آئیش و هومن برق نورد در «پرده نشین». از جایزه این بخش دفاع می کنید؟

- بله؛ در بخش بازیگران مرد درام تلویزیونی کاندیداها خیلی قدر بودند. مثلا فاصله بین آقای آئیش و برق نورد با آقای ارجمند خیلی کم بود. من دوست داشتم دو جایزه در این بخش بدهیم. واقعا انتخاب دشوار بود که در نهایت آقای ارجمند انتخاب شد. این را هم بگویم که از نظر من کاندیدا شدن یعنی برنده شدن. مثلا می گویند فلانی سه بار نامزد گلدن گلاب یا اسکار شده.

لازمه این وجاهت بالا بردن وزن جوایز داخلی است.

- بله. ما باید یک روزی این مسئله را جا بیندازیم؛ ضمن اینکه باید بپذیریم بین پنج نفر، یک نفر انتخاب می شود.

برای دادن جایزه بهترین بازیگر مرد کمدی تلویزیونی به مهران رجبی هم یک شائبه وجود دارد. جایزه او را شهاب عباسی و یوسف صیادی دادند. عباسی که مدت ها است کار شاخصی در تلویزیون ندارد؛ ضمن اینکه می شد خوش سلیقگی کرد و جایزه رجبی را مثل بقیه، چهره های محبوب تر می دادند. اگر کسی غیر از رجبی انتخاب می شد باز هم این دو نفر جایزه را می دادند؟

- فکر می کنم یک یاز غیرمهندسی ترین جشن های دنیا جشن دنیای تصویر است برای اینکه سالن خودش تعیین می کند کی جایزه را بدهد. حتی یک سال حاضران در سالن صدا زدند مسعود ده نمکی. چون مردم خواسته بودند من او را دعوت کردم و حتی آمادگی نداشت. متاسفانه در برخی جشن ها با هنرمندها بد برخورد می شود؛ در جشن حافظ آدم ها به خاطر کار سینما دیده می شوند. اینکه تعلق سیاسی یا حزبی دارند برای ما اهمیت ندارد، ضمن اینکه از نظر ما آقای رجبی جزو بهترین کمدین ها است که هیچ وقت تشویق نشده، با اینکه کارهای جدی مثل «خانه پدری» و «روزگار قریب» داشته. حقیقتا من تفاوتی بین بچه های سینما قائل نیستم و فکر می کنم خود مهران این احساس که شما اشاره کردید را نداشت.

درباره جایزه های دوقلو چطور؟ شما که خودتان منتقد این رویه هستید چرا آن را رعایت نمی کنید؟

- این هم مصداق همان اختلاف بین علما است. (خنده)


آخر دوتا جایزه که می دهید هیچ؛ از کسانی که جایزه نگرفته اند دلجویی هم می کنید. درست که احترام به هنرمند لازم است ولی آنها هم باید آداب جشن را بلد باشند و قاعده بازی را بپذیرند.

- این اتفاق از شوق ما می آید نه از قواعد... درباره جایزه مشترک چهره تلویزیون ما عادل فردوسی پور و رامبد جوان را داشتیم. هر دو از برنامه های موفق و پربیننده هستند و فکر می کردیم وقتی امکان دادن دو جایزه است این کار را انجام بدهیم. درباره ترانه های تیتراژ هم همین اتفاق افتاد. همایون شجریان در «آرایش غلیظ» کار بی نظیری در سبک خواندن و آهنگسازی انجام داده بود و شهرام ناظری به عنوان یکی از اساتید آواز ایران که جایگاهش در حد نفر اول و دوم چهار سال اخیر موسیقی ایران است، برای اولین بار تیتراژ یک فیلم سینمایی خوانده بود.

خب می شد به خاطر این اتفاق از آقای ناظری تقدیر کرد.

- به نظرم می آمد هر دو شایستگی این جایزه را دارند. این اتفاق در جشنواره های خارجی هم افتاده که دو نفر رأی برابر دارند. سعی ما این است که این اتفاق نیفتد و ترجیحا یک نفر انتخاب شود.

در جایزه بهترین بازیگران مرد سینمایی، به زعم خیلی ها مجید صالحی در «استراحت مطلق» با فاصله بهتر از امین حیایی در «خانوم» است. اینها هم رأی برابر داشتند؟

- ما در جشن حافظ جایزه نقش مکمل نداریم برای همین ۱۰ نامزد معرفی می کنیم و دو جایزه بازیگری می دهیم. اگر دقت کنید بعضی نقش ها اصلی نیستند؛ حتی امین حیایی و مجید صالحی نقش مکمل هستند، ضمن اینکه در ایران جایزه نقش مکمل غلط داده می شود و بارها این اتفاق در جشنواره فیلم فجر رخ داده. نقش مکمل تعریف تکنیکی دارد. بسیاری از سازندگان نمی دانند نقش مکمل فیلم شان کیست. نقش دو نقش مکمل نیست، بلکه نقشی است که یک بازیگر برای ساختن شخصیت دیگری ارائه می دهد.

یک جا به احترام به مردم اشاره کردید؛ منتهی جشن حافظ هم تاخیر دارد، هم ریتم برنامه طوری است که بعد از چند ساعت خسته کننده می شود و در نهایت وقتی آقای جوزانی جایزه «ایران برگر» را می گیرد، دیگر کسی در سالن نیست.

- ما در ایران زندگی می کنیم؛ کشور لحظه آخر، کشور مشق شب. برنامه ای مثل اسکار خیلی حساب شده برگزار می شود؛ سالن های مرتب و پارکینگ برای آن وجود دارد، از یک هفته قبل سالن در حال آماده سازی است. ما سال پیش سالن را ساعت چهار بعدازظهر از رئیس جمهور تحویل گرفتیم و در طول سه ساعت باید آن را تمیز می کردیم. من قول می دهم آمریکایی ها در این شرایط باشند جشن برگزار نمی شود. دوم اینکه همیشه این مراسم طولانی است. حتی زمان برگزاری اسکار نزدیک شش هفت ساعت یا فرش قرمز نزدیک ۱۰ ساعت است. ولی بین آن آگهی و تنفس وجود دارد.

آدم ها بیرون می روند و یک عده هستند که جای آنها می نشینند و سالن نگه داشته می شود. مسئله نداشتن سالن های مناسب برای برپایی چنین جشنی یکی از مسائل بزرگ کشور ما است. از آن طرف متاسفانه سلبریتی های ما عادت به ساعت ندارند. ساعت هفت و نیم ساعت دعوت است ولی بعضی ها ساعت ۹ می آیند. البته یک یاز دلایل مهم آن نبود پارکینگ است ولی اصولا ما ملت وقت شناسی نیستیم. برنامه ما حاضر بود که ۷ و ۴۵ دقیقه شروع شود ولی هم مشکل سالن داشتیم (تهویه و صدای سیستم) هم نامزدها به موقع نیامده بودند. با اینحال سخنرانی ها باید کوتاه شود و گروه موسیقی جلوی آن را بگیرد.


جشن حافظ بعد از ۱۵ دوره باید در جریان سینمای ایران تاثیرگذار باشد؛ به نظر می رسد الان جشن بیشتر به یک دوره همنشینی تبدیل شده که به همه هم خوش می گذرد.

- درباره تندیس حافظ من فکر می کنم به اندازه خودش جا افتاده. متاسفانه اکثر رسانه های ما دست دولت است. اگر این جایزه هر کجای دنیا برگزار می شد حق پخش تلویزیونی اش برای تهیه یک ساختمان برای آن کافی بود. این اتفاق ها در ایران نمی افتد. ما هر سال باید به دست دوستان نگاه کنیم که به ما مجوز بدهند. با این حال الان در جوایزی که دوستان به موزه سینما هدیه می دهند تندیس جشن حافظ است. برای هنرمندان این جایزه ارزش تثبیت شده ای است.

برخی از آنها اذعان دارند ارزش این جایزه به دلیل اینکه در بخش خصوصی برگزار می شود خیلی بالاست. میزان حضورشان در جشن این را نشان می دهد. من نمی دانم کدام جشن در ایران را می توانید پیدا کنید که هر پنج نامزد در آن شرکت کنند. من فکر می کنم این تاثیرگذاری ایجاد شده ولی قطعا می توانیم تاثیرگذارتر هم باشیم به شرط اینکه دولت همه چیز را رها کند؛ تمام فستیوال ها، سالن ها، برنامه ها و غالب رسانه ها متعلق به دولت و نهادهای دولتی است. یک روزنامه بزرگ که متعلق به شهرداری است یک کلمه درباره جشن نمی نویسد. متاسفانه دستگاه های رسمی باید به بخش خصوصی و فعالیت های فرهنگی کمک کنند، به رغم ادعا عملا این کار را نمی کنند.

بده بستان؟ هرگز

در بخشی از گفتگو یک سوال خیلی حاشیه ای از معلم پرسیدیم. اینکه وقتی دو کاراکتر «کلاه قرمزی» یعنی ببعی و دیبی بخش هایی از برنامه جشن حافظ را اجرا کردند، مشخص شد این مجموعه جایزه می گیرد و آخر سر هم گرفت.

«ایران برگر» هم که بهترین فیلم شد این شائبه شکل گرفت که جایزه به خاطر دوستی معلم با مسعود جعفری جوزانی داده شده. به هر حال سال هاست او قصد دارد فیلم «کوروش کبیر» جوزانی را تهیه کند. معلم در بخشی از گفتگو چرایی دادن جایزه به کلاه قرمزی را توضیح داده بود و درباره شائبه بده بستان اینطور می گوید: «نه واقعا. این حرف ها همیشه هست.

دلیل جایزه گرفتن «کلاه قرمزی» این نیست که صدای دو کاراکتر آن در جشن استفاده شده. من نمی دانم چرا درباره خارجی ها اینطور فکر نمی شود ولی درباره داخلی ها سعی می کنند این اتفاقات را توطئه وار ببینند. درباره حضور عروسک «تدی» در اسکار چه می گویید؟ جایزه اسکار به آن ندادند ولی به خاطر گفتمان اجتماعی در مراسم اسکار هستند. به نظرم به خاطر گفتمان اجتماعی که عروسک های کلاه قرمزی ایجاد کرده اند، جا داشت از آن استفاده شود.»

بلافاصله می گوییم چون به کلاه قرمزی جایزه داده شد این شائبه به وجود می آید: «نه، اگر ما می خواستیم جایزه را به این معنا بدهیم باید به ببعی و دیبی می دادیم. حتی با تهیه کننده هماهنگ نکردیم و در برنامه عروسک نداشتیم بلکه با صداپیشه ها صحبت کردیم و آنها این بخش را اجرا کردند و به نظرم بامزه هم شد.»

رابطه ایران برگر و کوروش کبیر

معلم درباره بخش دوم سوال و ارتباط با مسعود جعفری جوزانی هم اینطور استدلال می آورد: «درباره جایزه بهترین فیلم که به «ایران برگر» داده شد، باید بگویم یکی از مسائل ما در حوزه تهیه کنندگی، کار حساب شده ای است که تهیه کننده انجام می دهد. اینکه تهیه کننده نقش تالیفی و کارساز داشته باشد. بعضی از فیلم ها اسم تشریفاتی دارند و تهیه کننده نقش موثر در تولید فیلم نداشته.»

می پرسیم از کجا می دانید چه تهیه کننده ای خوب کارش را انجام داده؟ جواب معلم این است: «چون از پشت صحنه خبردار هستیم. بعضی فیلم ها بعد از ساخت خریده می شود و اسم یک تهیه کننده زیر آن می گذارند، یعنی تهیه کننده نقش تالیفی برای تهیه سرمایه، مقدمات ساخت و انتخاب گروه نداشته. این یکی از مواردی است که به آن خیلی دقت می کنیم. ضمن اینکه امسال فیلم ها رقیب قدرتمندی نداشتند. یعنی فیلم های امسال تقریبا میان مایه بودند. حالا «ایران برگر» نمی بود کدام شاهکار را از قلم انداخته ایم؟»

در پاسخ به دبیر جشن حافظ می گوییم سوال مطرح شده از بابت شائبه و رفاقت شما و مسعود جعفری جوزانی درباره «کورش کبیر» است. علی معلم اینطور جواب می دهد: «قبلا می گفتند معلم با هدیه تهرانی و پرویز پرستویی رفیق است. الان ثابت شده که «کاغذ بی خط» و «شوکران» نادیده گرفتنی است؟ هیچ وقت نمی توانم شائبه را رد کنم؛ یک جمله در آهنگ برنادت هست که آن را خیلی دوست دارم: «برای آنهایی که اعتقاد دارند هیچ دلیلی لازم نیست و برای آنهایی که اعتقاد ندارند هیچ دلیلی قانع کننده نیست».»