ستاره های خاموش سینمای ایران

همشهری جوان - بهنام مجذوب: اینجا کارنامه چند تن از مهمترین ستاره های سینمای ایران در دو دهه اخیر را مرور کرده ایم؛ مردان و زنان بازیگری که یک زمانی تماشاچیان برای دیدنشان روی پرده نقره ای سر و دست می شکستند؛ و امروز گرچه هنوز هستند اما دیگر مدت هاست فیلمی از آنان روی پرده، شوری در کسی برنمی انگیزد و شوق تماشا را بیدار نمی کند.

وقتی به عدد سال های این کارنامه نگاه کنید، متوجه می شوید که عمر «ستارگی» اغلب ستاره های ما به یک دهه هم نمی رسد و آفتاب جذابیت و فروش شان در کمتر از 10 سال غروب می کند. اگر دنبال چرایی این اتفاق هستید، این مطلب ما را از دست ندهید. فقط تاکید بر این نکته ضروری است که نمی توان ادعا کرد دوران این ستاره های دیگر تمام شده؛ چرا که سینمای ایران، مثل فوتبال دنیا، هیچ چیزش قابل پیش بینی نیست و هر اتفاقی در آن امکان دارد!

ابوالفضل پورعرب

53 ساله

طلوع (وقتی شناختیمش): 1362 (زخمه)

اوج (وقتی ستاره شد): 1368 (عروس)

غروب (وقتی ستاره نیست): 1378 (دست های آلوده)

پورعرب، بعد از جمشید هاشم پور و بیژن امکانیان، سومین استار مرد سینمای بعد از انقلاب ایران است. (جالب اینکه با هر دوی این چهره ها هم بعدا همبازی شد: در «نیش» با هاشم پور، و در «آواز تهران» با امکانیان). بازیگری که به همراه نیکی کریمی، هر دو از کشف های بهروز افخمی بودند و تا پنج شش سالی بعد از عروس، جوان اول فیلم های قهرمان محور ما محسوب می شد. پورعرب تا قبل از «مردی شبیه باران» سهیلی، دو باری نامزد دریافت سیمرغ شد و ناکامی اش در دریافت این جایزه، پچ پچ هایی سر زبان ها انداخت که از مخالفت مسئولان سینمای کشور با پر و بال دادن به یک ستاره حکایت می کرد.

بردن سیمرغ برای یک فیلم دفاع مقدسی هم از زاویه ای دیگر به این شایعات دامن می زد. با این حال او بعد از این فیلم رفته رفته و به دلایلی نامشخص در مسیر نزول قرار گرفت و غیر از «غریبانه» احمد امینی و «دست های آلوده» سیروس الوند تا مدت ها با کارگردان اسم و رسم داری کار نکرد. پورعرب در اواسط دهه 70 با «مسافر» سیروس مقدم سر از تلویزیون درآورد و در 15 سال اخیر به علل مختلفی از جمله بیماری سهمگینی که گریبانش را گرفته بود، بیش از 10 کار در سینما نداشت که آخرینش به 5 سال قبل برمی گردد. حتی حضور او در «وضعیت سفید» هم تحت تاثیر این بیماری قرار گرفت و شنیده ها خبر از این می دهند که تیم سازندگان سریال، به دلیل ضعف و ناتوانی جسمی مفرط او، از مدت حضور نقش اش در مجموعه کاستند.

پورعرب که حتی سال گذشته شایعه مرگش هم دهان به دهان چرخید، بالاخره سرحال و قبراق جلوی دوربین هفت حاضر شد و گفت دیگر علاقه ای به حضور جلوی دوربین ندارد اما وسوسه سینما هنوز دست از سر اوبرنمی دارد؛ هر چند به شکلی دیگر این بار پشت دوربین. باید دید آخر و عاقبت تهیه کنندگی و کارگردانی او که سابقه دستیار کارگردانی در فیلم «دزد و نویسنده» (1365) را دارد، به کجا می کشد.


محمدرضا فروتن

۴۶ ساله

طلوع (وقتی شناختیمش): ۱۳۷۳ (هدف)

اوج (وقتی ستاره شد): ۱۳۷۷ (قرمز)

غروب (وقتی ستاره نیست): ۱۳۸۷ (چهل سالگی)

کنایه غریبی است؛ اینکه آخرین بازی مهمی که از فروتن به یاد داریم را در ۴۰ سالگی خودش، در «چهل سالگی» رییسیان دیدیم. بازیگری که گرچه از سینما شروع کرد اما با تلویزیون («سرنخ» پوراحمد) معروف شد و کمی بعد با «مرسدس» کیمیایی روی پرده اوج گرفت. «قرمز» جیرانی شاید نقطه عطف کارنامه فروتن بود؛ فیلمی که سیمرغ بلورین برایش به ارمغان آورد و شمایل او را به عنوان مرد عصبی و هیستریک تثبیت کرد که بعدا در فیلم هایی مثل «دو زن» و «فریاد» ادامه یافت. شیرین ترین خاطره ما از هنرنمایی فروتن، به «شب یلدا»ی پوراحمد برمی گردد؛ با آن «بیته بیته» گفتن ها و شعر خواندن های تنهایی اش.

فروتن در فیلم هایی مثل «کنعان» و «چهل سالگی» سعی کرد تا از قالب شناخته شده اش بیرون بیاید که تا حدودی هم موفق بود. او سال ۸۷ در ۹ (!) فیلم - «چهل سالگی»، «نیلوفر»، «پستچی سه بار در نمی زند»، «می زاک»، «محاکمه در خیابان»، «عیار ۱۴»، «پای پیاده»، «شبانه روز» و «دعوت» - نقش های کوتاه و بلندی داشت و از آن موقع تا به حال، درخشش خاصی از او را روی پرده به یادنداریم.
گاهی با فیلمسازان جوان همکاری کرد («تجریش ناتمام»، «پیمان» و «چارسو»)، مدتی سر از تلویزیون درآورد (سریال عجیب «از یاد رفته») و حتی در مسابقه «رالی ایرانی» سعید ابوطالب برای شبکه نمایش خانگی جزو شرکت کنندگان بود.

از آخرین حضورهایش جلوی دوربین های سینمایی «سایه روشن» هنوز اکران نشده، نقش کوچک و متفاوتش در «طبقه حساس» چندان به چشم نیامده و از شانس بدش، «متروپل» کیمیایی هم آنقدر آماج حملات قرار گرفت که کسی حرفی از بازی او نزند.


نیکی کریمی

۴۳ ساله

طلوع (وقتی شناختیمش): ۱۳۶۸ (وسوسه)

اوج (وقتی ستاره شد): ۱۳۶۹ (عروس)

غروب (وقتی ستاره نیست): ۱۳۸۷ (دو خواهر)

«دو خواهر» را واقعا با اغماض به عنوان آخرین خاطره ای که از نیکی کریمی روی پرده داریم، نوشتیم؛ فیلمی با حضور رضا گلزار و الناز شاکردوست در کنار خانم کریمی، که کپی نعل به نعلی از یک کمدی رمانتیک فرنگی بوده است؛ وگرنه اگر بخواهیم واقع بینانه نگاه کنیم، بعید است او را بعد از «دیوانه ای از قفس پرید» و «واکنش پنجم» در فیلمی به یاد بیاوریم.

او بعد از این دو فیلم و طی ۱۲ سال تا امروز، در ۳۱ فیلم به عنوان بازیگر جلوی دوربین کارگردان های مختلف (از جمله خودش) حاضر شده که حاصلش چه از نظر هنری، چه از نظر تجاری، می تواند محل بحث فراوان باشد.

او که سابقه ۷ بار نامزدی جشنواره فجر و یک بار بردن سیمرغ را در کارنامه اش دارد، در یک دهه اخیر در حوزه های هنری - فرهنگی مختلفی مثل ترجمه، کارگردانی و بازیگری تئاتر هم طبع آزمایی کرده اما خب، راستش را بخواهید هیچ کدام این کارها به اندازه شمایل معصومیتی که کریمی در ابتدای دهه ۷۰، به واسطه عروس و سارا و پری و دو زن از خودش ساخت، در ذهن کسی نمانده است.

او در ۷-۶ سال اخیر در طیف متنوعی از فیلم ها - از «هنری» ترهایی مثل «تمشک» و «شبانه روز» بگیر تا فیلم های بدنه همچون «زندگی جای دیگری است» و «تلفن همراه رییس جمهور» تا شونه تخم مرغ هایی نظیر «سلام بر عشق» و «آقای هفت رنگ» - بازی کرده و روال و سیر مشخصی در انتخاب هایش نداشته است.


هدیه تهرانی

طلوع (وقتی شناختیمش): ۱۳۷۵ (سلطان)

اوج (وقتی ستاره شد): ۱۳۷۷ (قرمز)

غروب (وقتی ستاره نیست): ۱۳۸۴ (چهارشنبه سوری)

حالا دیگر همه می دانند که تهرانی قبل از سلطان، ممکن بود نقش راحله را در «روز واقعه» بازی کند (نقشی که در نهایت به لادن مستوفی رسید)، اما کسی نمی داند اگر مسیر بازیگری حرفه ای اش اینگونه آغاز می شد، نهایتا کجا در چه بندرگاهی پهلو می گرفت.

زن صورت سنگی سینمای ایران که در دهه ۷۰ در کنار لیلا حاتمی و نیکی کریمی، شمایلی تازه از زن معاصر ایرانی را روی پرده سینماها ساخت. با دومین فیلمش برنده سیمرغ بلورین شد. در دهه اول فعالیتش خیلی پرکار نبود و با احتساب نقش های کوتاهی مثل «خانه ای روی آب» و «شبانه» و «دوئل»، ۲۰ فیلم بیشتر بازی نکرد که بین شان آثار مهم و ماندگاری مثل «کاغذ بی خط» و «شوکران» هم دیده می شد.

سال ۸۴، در حالی که نزدیک به چهار سال می شد در فیلم یا نقش شاخصی حاضر نشده بود، با چهارشنبه سوری بازگشت شکوهمندی داشت و برای دومین بار سیمرغ را به خانه برد و بعد از آن اما تا همین امروز، تلاش هایش در عرصه بازیگری - و سایر عرصه های فرهنگی و هنری - نتیجه چشمگیری به همراه نداشته است.

در فیلم های خاص و کم مخاطبی مثل «یک روز دیگر» و «نیوه مانگ» حاضر شد، به طراحی لباس تئاتر روی آورد، عکاسی کرد و این اواخر، ظاهرا سرمایه گذاری روی فیلم یک کارگردان کار اولی را پذیرفته و نقش اولش را هم خودش به عهده گرفته.

باورش سخت است اما ستاره ای مثل او - که موقع گرفتن سیمرغ اول، با استرس و طمانینه خاصی روی سن گفت «ما هم به خدا نازیم»... نتوانست برای عکس های نمایشگاهش مشتری پیدا کند. بازی اش در «هفت دقیقه تا پاییز» البته هنوز نشانی از روزهای خوب و آفتابی گذشته با خود به همراه داشت اما از آن روزگار ۵ سالی گذشته است. آیا باز معجزه ای مثل چهارشنبه سوری سراغ تهرانی خواهد آمد؟


بهرام رادان

۳۵ ساله

طلوع (وقتی شناختیمش): ۱۳۷۹ (شور عشق)

اوج (وقتی ستاره شد): ۱۳۷۹ (آواز قو)

غروب (وقتی ستاره نیست): ۱۳۸۷ (تردید)

شاید اسم «نادر مقدس» را هم نشنیده باشید، اما بهرام رادان و مهناز افشار با «شور عشق» او، کشف و به دنیای سینما معرفی شدند. رادان خیلی زود، یعنی دو سال بعد از این فیلم، با «گاوخونی» افخمی بین منتقدها و مخاطبان جدی تر سینما، ارج و قرب و جایگاهی پیدا کرد و با همکاری با فیلمسازانی مثل مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، مانی حقیقی و رخشان بنی اعتماد سعی در حفظ این جلوه و چهره داشت. در عین حال، از فیلم های آبرومندتر سینمای بدنه هم غافل نمی شد و اگر پا می داد، در «رز زرد» و «ازدواج صورتی» هم بازی می کرد.

ایرج چیت چی شوخ و شنگ «بی پولی» و جوان تکیده و پریشان حال «تردید»، آخرین تصویرهایی سینمایی هستند که از رادان به خاطر داریم. او از تردید به بعد تا به امروز ۱۱ فیلم بازی کرده که چیز چندانی از آنها در ذهن ها نمانده و حتی به خاطر شاخص ترین شان (پل چوبی) زیاد مورد انتقاد کارشناسان و نویسندگان سینمایی قرار گرفت.

رادان در چند سال اخیر، یک آلبوم موسیقی (روی دیگر) خواند که... بگذریم! مدتی را هم در آن سوی آب ها بود و حتی زمزمه هایی درباره ورودش به عرصه تهیه کنندگی شنیده شد اما فعلا «آتش بس ۲» را در نوبت اکران دارد. آیا او با هنرنمایی طنازانه اش در این فیلم، می تواند به روزهای خوش روی پرده اش برگردد؟


محمدرضا گلزار

۳۹ ساله

طلوع (وقتی شناختیمش): ۱۳۷۹ (سام و نرگس)

اوج (وقتی ستاره شد): ۱۳۸۴ (آتش بس)

غروب (وقتی ستاره نیست): ۱۳۸۶ (توفیق اجباری)

خوشمان بیاید یا نه، تا همین چند سال پیش جزو پولسازترین ستاره های ستاره های سینمای ایران بود. «بازیگر»ی که ابتدا به ساکن به خاطر چهره جذاب و فیزیک مناسبش به انتخاب خدابیامرز ایرج قادری از عالم موسیقی وارد دنیای سینما شد و تا مدت ها بین اهل فن درباره «بازیگر بودن یا نبودنش» بحث های زیادی در جریان بود. هر چند ۵ سال بعد در اولین فیلم میلیاردی تاریخ سینمای ایران (آتش بس) نشان داد که اگر ابر و باد و مه و خورشیدو فلک دست به دست هم دهند، چیزهایی هم در چنته برای رو کردن دارد.

در یک دهه و اندی که از فعالیت سینمایی گلزار می گذرد، همیشه اخباری مبنی بر همکاری اش با کارگردان های بنامی مثل بهرام بیضایی یا مسعود کیمیایی شنیده می شده اما انتهای ماجرا هیچ وقت از حد گفته ها و شنیده ها پیش تر نرفت تا همچنان کیومرث پوراحمد، حمید نعمت الله و میلانی مشهورترین کارگردان هایی باشند که او جلوی دوربین شان حاضر شده است.

او در کنار اکبر عبدی، تنها «هنرپیشه»های سینمای بعد از انقلاب هستند که در فیلمی سینمایی با موضوع زندگی شخصی شان بازی کرده اند، با اینحال زندگی حرفه ای گلزار به شدت درگیر حاشیه ها شد که در نتیجه اش چند سالی از پرده سینماها دور ماند.

به دنیای مد و لباس روی آورد، مربی بدنساز باشگاه والیبال شد و بالاخره با ادعاهای فراوان بر سر توانایی اش در جذب مخاطب، با فیلم «شش و بش» به روی پرده برگشت؛ فیلمی که خودش مدعی بود انتهای صف هایش را باید از سر صف با دوربین شکاری دید، اما فروش چشمگیری نداشت و انگار خبر از افول ستاره بخت گلزار می داد.

گلزار امسال در «دلم می خواد» بهمن فرمان آرا، در کنار بازیگرانی مثل رضا کیانیان، مهناز افشار و رویا نونهالی به ایفای نقش پرداخته است. آیا شروع دوباره ای برای او در راه است؟