قصه جان دادن تنهاترین کاراکتر سینمای ایران

برترین‌ها: عیار ۱۴ فیلمی به کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی پرویز شهبازی محصول سال ۱۳۸۷ است. فیلم «عیار 14» چهارمین ساخته «پرویز شهبازی» حکایت «فرید» با بازی «محمد رضا فروتن» است. عشق به سینما از عیار 14 تراوش می‌کند. واضح است که فیلم، ساخته ی یک علاقه مند واقعی به سینماست و این علاقه از لحظه لحظه ی فیلم پیداست. عیار 14 حتی اگر این ویژگی‌ را هم نداشت، فیلمی بود دیدنی و قابل تأمل.

خلاصه داستان

بازیگران فیلم

محمدرضا فروتن، پوریا پورسرخ ، مینا ساداتی و مهشید افشارزاده دیگر بازیگران اصلی این فیلم هستند.

درون‌مایه اثر؛ از مکافات عمل غافل مشو...

 «شهبازی» با «عیار 14» نشان می‌دهد که پنج سال فاصله بین فیلم «نفس عمیق» و «فیلم عیار14» تعمدی بوده، و «شهبازی » خواسته فیلمی‌ منسجم و جذاب برای مخاطبان سینما بسازد. و حاصل کارش فیلم زیبای «عیار14» است.

در اوایل فیلم به نظر می رسد که فیلم حول محور انتقام می چرخد. موضوعی که در سینمای ایران زیاد استفاده شده و استفاده از آن در این فیلم نوعی ریسک به نظر می رسد. اما هر چه پیش می رویم، بیشتر متوجه قضیه می شویم. فیلم، روایتگر برخورد یک آدم با خودش است، با درونیاتش، با نیاتش، با کارهایی که در زندگی اش انجام داده است. اینجاست که بحث مکافات عمل پیش می آید. بحثی که اتفاقاً در سینمای ایران خیلی کم مورد بررسی قرار گرفته است.

لااقل تا این حد ظریف و دور از شعارزدگی های مرسوم. در این فیلم هیچ کس نمی تواند به فرید کمک کند. او مجبور است با خودش تنها بماند و خودش بار روی دوشش را به مقصد برساند. حتی اگر این کار به مرگش منتهی شود. او تنهاست. حتی وقتی جنازه اش روی وانت در حال حمل است، اثری از جنازه ی مینا در کنارش نیست (که به نظر می رسد او هم از این حادثه جان سالم به در نبرده باشد). فرید حتی اینجا هم خودش است و خودش!

شخصیت‌پردازی عیار ۱۴

شخصیت فرید در این فیلم یکی از آن کاراکترهای تروتمیز سینمای ایران است. مدت ها بود که چنین شخصیتی در سینمای ما دیده نشده بود. ضدقهرمان فردگرایی که تکروی او (خوب یا بد) است که مسیرش را (درست یا غلط) تعیین می کند. نمونه ی غایی چنین شخصیتی در سینمای ایران قیصر کیمیایی بود و حالا یک کاراکتر دیگر به جمع این ضدقهرمانان اضافه شده است.

نکته اینجاست که این فردگرایی گاهی ناخواسته است و گاهی خودخواسته. از یک طرف فرید پس از اطلاع از آزادی منصور، بلافاصله از همه درخواست کمک می کند. زن صیغه ایش، مجتبی و پلیس. ولی هیچ کس توان یاری رساندن به او را ندارد. خودش مانده و عقوبت اعمالش. به نظر می رسد این جنبه از داستان، روی مثبت کار است. تماشاگر (و شاید خود فرید؟) به همین وسیله با ابعادی از وجود فرید آشنا می شود که ابعاد همدلی برانگیزی است.اما این تنها یک روی سکه است.

سوی دیگر قضیه، لجاجت و لجبازی فرید در تکروی است که او را به سمت نابودی می برد. اولین باری که ماشین فرید در برف گرفتار می شود، خود او به تنهایی زنجیر چرخ را می بندد. ولی در مرتبه ی دوم، مینا هم که حاضر است، ماشین را هل می دهد و فرید را از مخمصه خلاص می کند. اما فرید قدر این کمک را نمی داند و انگار دارد مینا را طرد می کند. در نهایت هم فرید اجازه نمی دهد آن راننده تریلی به آن ها کمک کند، چون طلاهایش در صندوق عقب است. همین هاست که او را به سمت تباهی می برند.

ساختار و فضاسازی متفاوت اثر

عیار 14 بر خلاف ظاهر کلاسیکی که دارد، فیلم مدرنی است. هر چند به طور کامل وارد حیطه ی مدرنیسم نمی شود. بعضی از مؤلفه هایش پهلو به پهلوی آثار کلاسیک می زنند و یکی دو ویژگی هم دارد که به ساحت آثار پست مدرن نزدیک می شود. اما بیش از همه، عیار 14 را می توان یک فیلم مدرن دانست؛ به دلایل زیر:

 به نظر می رسد فیلم به سنت فیلم های کلاسیک از راوی سوم شخص بهره می برد. اما دقیق تر که نگاه کنیم، می بینیم در اکثر دقایق فیلم، به شیوه ای شبه مدرن با روایتی در میان دانای کل و اول شخص طرفیم. در طول فیلم تماشاگر از تک تک شخصیت ها بیشتر می داند، اما هنوز مسائل زیادی هستند که فیلمساز عمداً تماشاگر را از آن ها بی اطلاع می گذارد و این کار، یک نوع تعلیق هیچکاکی ایجاد می کند.

مضمون فیلم پهلو به پهلوی آثار مدرن سینما می زند: بیگانگی انسان ها با هم، روابط سرد و پیچیده ی بشری، هزارتوی رویدادها که آدم را گرفتار خودش می کند، آشکار شدن درونیات انسان ها که ممکن است با ظاهرشان تفاوت محسوسی داشته باشد و...

عیار 14 به شیوه ی آثار مدرن، به طور همزمان حرکت طولی و عرضی در زمان را پیش می گیرد. همان طور که داستان فیلم پیش می رود (حرکت طولی)، فلاش بک ها هم کامل تر می شوند (حرکت عرضی).

ابهام و عدم قطعیت (از مؤلفه های سینمای مدرن) در جای جای فیلم موج می زند. در طول فیلم با سؤال های زیادی رو به رو می شویم که هیچ گاه پاسخ آن ها را درنمی یابیم: آیا مینا هم به همراه فرید در انفجار کشته شد؟ آیا منصور سرانجام به دخترش می رسد؟ آیا منصور واقعاً به دنبال انتقام از فرید نبود؟ اگر به دنبال انتقام نبود، چرا نیمه شب به مغازه ی فرید رفت؟ آیا قرار است در فیلم بحث تقدیرگرایی را شاهد باشیم یا داستان مکافات عمل را؟ (برای هر دو در فیلم ادله ای وجود دارد) و پرسش های بی پاسخ دیگر.

باز هم همچون آثار مدرن، عیار 14 بر نسبی بودن همه چیز تأکید دارد. بهترین نمونه اش سکانس مسجد است که فرید به اسم کمک به مسجد راهی آن جا می شود، ولی هدفش تهیه اسلحه ی غیرقانونی است. در نهایت هم که جای شخصیت های فیلم عوض می شود. آن کس که فکر می کردیم طرف مثبت ماجراست، در انتها شکلی دیگر پیدا می کند و سارق سابق، ایجاد همذات پنداری می کند.

و اما یک اتفاق ویژه

به‌ درخواست پرویز شهبازی، عباس کیارستمی پلان پایانی «عیار 14» را کارگردانی کرد. آن‌روزها کیارستمی سر صحنه فیلم «عیار 14» در شهرستان سرعین حضور یافت و به درخواست پرویز شهبازی، نمای آخر فیلم را طراحی و کارگردانی کرد.

در این نما، یکی از شخصیت‌های اصلی که نقش آن را کامبیز دیرباز بازی می‌کند سوار بر وانتی قرمز رنگ در میان برف‌ها حرکت می‌کند.