خونريزي‌های هشداردهنده

يكي از مشكلات شايعي كه در ميان بسياري از خانم‌ها ديده مي‌شود بيماري‌هاي هورموني و نامنظم بودن خونريزي‌هاي قاعدگي است. عوامل بسياري موجب كم و زياد شدن و همچنين تغيير در سيكل قاعدگي خانم‌ها مي‌شود. علاوه بر اين سن زنان نيز از مواردي است كه در چنين مشكلاتي تاثير مستقيم مي‌گذارد. در مطالب زير خانم دكتر آمنه لاهوتي اشكوري، جراح و متخصص بيماري‌هاي زنان و زايمان با توضيحات كاملي در اين باره ما را راهنمايي مي‌كنند، پس با ما همراه شويد.



به‌طور كلي قاعدگي طبيعي تعاملي است بين قسمت‌هايي از بدن مثل هيپوتالاموس، هيپوفيز، تخمدان‌ها و رحم كه آن را محور اين اعضا مي‌نامند. در واقع همه اين اعضا بايد به درستي كار كنند تا خونريزي به‌صورت طبيعي و به موقع اتفاق بيفتد و البته هر عاملي كه روي اين مسير تاثير بگذارد باعث ايجاد خونريزي غيرطبيعي مي‌شود. خونريزي طبيعي دوران قاعدگي زنان بين ۴تا ۷ روز اتفاق مي‌افتد.

طول سيكل قاعدگي كه معني آن روز اول قاعدگي تا روز اول قاعدگي بعدي است بسته به سن زنان اگر در حوالي بلوغ باشد بين ۲۱ تا ۴۲ روز طول مي‌كشد يعني در اين زمان قاعدگي اول شروع شده و بعد از مدتي قاعدگي بعدي آغاز مي‌شود.

در خانم‌هايي كه در دوران توليد مثل هستند بين ۲۱تا ۳۵ روز طول مي‌كشد تا دوره سيكل‌شان طي شود. لكه‌بيني، زياد‌شدن مقدار خونريزي، نامنظم‌بودن و كم‌شدن مقدار خونريزي، طولاني‌شدن روزهاي قاعدگي يا دوره آن، همگي از مواردي هستند كه جزو خونريزي‌هاي غيرطبيعي دسته‌بندي مي‌شوند.



اگر پزشك بخواهد خانمي را براي خونريزي غيرطبيعي بررسي كند يك نكته مهمي كه براي تشخيص علت درنظر مي‌گيرد اين است كه سن بيمار چقدر است. غيرطبيعي بودن خونريزي به دلايلي كه گفته شد و سن زنان نكاتي هستند كه دسته‌بندي‌هاي مربوط را مشخص مي‌كنند. در مجموع خونريزي‌هاي طبيعي به چند دسته تقسيم مي‌شوند؛ دوران نوزادي، قبل از بلوغ، حوالي بلوغ، بلوغ، توليد مثل، حوالي يائسگي و دوران بعد از يائسگي. در هر كدام از اين موارد علائم ناراحتي‌ متفاوت است و روش درماني آن‌ها نيز بسته به سن افراد فرق مي‌كند.




گاهي اوقات بعضي از مادران متوجه مي‌شوند كه داخل پوشك نوزاد دخترشان لكه‌ خون وجود دارد. خوب دليل اين خونريزي اين است كه چون جنين در رحم مادر تحت‌تأثير هورمون‌ استروژن بيش از حد وي كه در دوران بارداري ترشح مي‌شود قرار مي‌گيرد و بعد از تولد اين هورمون استروژن مادر ناگهان قطع مي‌شود، ريزش سلول‌هاي داخل رحم براي نوزاد اتفاق مي‌افتد كه ممكن است خود را به‌صورت خونريزي روزهاي اول تولد‌ نشان دهد البته اين مسئله خيلي نگران‌كننده نيست و نياز به اقدام خاصي ندارد و اصولا بعد از مدت كوتاهي رفع مي‌شود. اما اگر كودك دچار خونريزي غيرطبيعي از ناحيه تناسلي شد بايد به نكات مهمي توجه كنيم مثلا ضايعات دستگاه تناسلي خارجي مثلا ضايعاتي كه خراش ايجاد شده است يعني كودك خود را به‌شدت مي‌خاراند و در اثر خارش شديد اين ضايعات به‌وجود مي‌آيد يا كودك دچار بيماري‌هاي پوستي است كه خود را با خونريزي غيرطبيعي در ناحيه تناسلي نشان مي‌دهد و البته برخي از كودكان به‌دليل كنجكاوي و بي‌دقتي والدين جسم خارجي مثل دستمال توالت، اسباب‌بازي يا شي ديگري را وارد واژن مي‌كنند و در نتيجه عفونت آسيب‌ وارد شده اين اجسام خارجي موجب خونريزي در ناحيه دستگاه تناسلي مي‌شود. علاوه بر اين موارد ضربه‌هايي كه به بدن كودك وارد مي‌شود مثل افتادن از بلندي و دوچرخه نيز موجب عفونت و خونريزي مي‌شود. تومور‌هاي واژن و بلوغ زودرس كودكان نيز از دلايل خونريزي‌هاي طبيعي در كودك است البته بايد به اين موضوع نيز اشاره كنم كه در سال‌هاي مختلف تعاريف متفاوتي از بلوغ براي انسان وجود دارد ولي در حال حاضر غالبا 9 سال را براي سن بلوغ و خونريزي قاعدگي درنظر مي‌گيرند. در حقيقت اگر به هر دليلي محور هيپوتالاموس، هيپوفيز تخمدان و رحم فعال شود و زودتر از موعد اتفاق بيفتد آن را بلوغ زودرس مي‌نامند بنابراين در چنين مواردي ممكن است خونريزي غيرطبيعي در دوران كودكي اتفاق بيفتد. تومورهاي تخمدان نيز البته با درصد بسيار كمي در اين سن موجب خونريزي مي‌شود البته بيماري‌هاي تومور تخمدان به ندرت در سنين پايين رخ مي‌دهد. تمامي موارد ذكر شده مي‌توانند دليلي بر خونريزي‌هاي غيرطبيعي در نوزادان و كودكان باشند.


سال‌هاي اول دوره بلوغ همان دوره حوالي بلوغ ناميده مي‌شود. وقتي محور هيپوتالاموس، هيپوفيز تخمدان و رحم در سال‌هاي اول بعد از بلوغ تازه شروع به فعاليت مي‌كند ممكن است تخمك‌گذاري‌ها هنوز به‌خوبي اتفاق نيفتاده باشد. زنان براي اين‌كه خونريزي‌ طبيعي داشته باشند بايد مرحله تخمك‌گذاري درستي داشته باشند. هورمون‌هايي كه از تخمدان به واسطه تخمك‌گذاري ترشح مي‌شوند باعث مي‌شوند كه طول زمان بدون خونريزي‌ حفظ شود و وقتي اين هورمون‌ها كاهش مي‌يابند خونريزي اتفاق مي‌افتد. در سال‌هاي اوليه بلوغ چون اين محور به‌طور كامل شكل نگرفته است و در حقيقت نابالغ شمرده مي‌شود، عدم‌تخمك‌گذاري در اين دوره بسيار شايع است و علت آن اين است كه ناحيه داخل رحم به‌خوبي توسط هورمون‌ها حفاظت نمي‌شود بنابراين ريزش رحم صورت مي‌گيرد و خونريزي اتفاق مي‌افتد و در بعضي موارد اين خونريزي با شدت زيادي رخ مي‌دهد. بايد بگويم كه نبود ‌تخمك‌گذاري علل مختلفي دارد كه باعث خونريزي‌هاي غيرطبيعي مي‌شوند. غيراز عدم‌تكامل محور، ورزش‌هاي سنگين، استرس‌هاي شديدي كه به نوجوان وارد مي‌شود، بيماري‌هايي مانند بي‌اشتهايي يا پرخوري عصبي، بيماري مزمن و ناراحتي‌هاي هورموني مثل تيروئيد و قند همگي مي‌توانند دليلي بر عدم‌تخمك‌گذاري و خونريزي غيرطبيعي باشند. گاهي اوقات بعضي از نوجوانان كه مشكلات انعقادي دارند در اين سن دچار خونريزي‌هاي غيرطبيعي و طولاني‌مدت زياد مي‌شوند. معمولا در اين موارد خانواده‌ها از مشكلات انعقادي فرزندشان مطلع نيستند و ناگهان با خونريزي شديد دخترشان روبه‌رو مي‌شوند و بعد از انجام آزمايش‌ها و معاينات متوجه مشكل انعقادي فرزند خود مي‌شوند. حتي نوعي از بيماري‌ها مثل فون‌ويلبراند كه مشابه بيماري هموفيلي است در اين سن در دختران تشخيص داده مي‌شود، هموفيلي معمولا در پسران و فون‌ويلبراند در دختران ديده مي‌شود. دسته‌اي از داروهاي هورموني نيز موجب خونريزي‌هاي غيرطبيعي مي‌شوند.



وقتي دوران بلوغ كامل شده و خانمي وارد دوران توليد مثل مي‌شود بايد به نكته‌هاي مهمي توجه داشت اولا اگر خانم در اين دوران ازدواج كرده باشد بارداري و عوارض آن شايع‌ترين مواردي هستند كه باعث خونريزي‌هاي غيرطبيعي مي‌شوند. زنان در روند بارداري طبيعي دچار برخي خونريزي‌هاي غيرطبيعي مي‌شوند. عوارضي مثل سقط جنين يا بارداري نابجا نيز خونريزي‌هاي غيرطبيعي را موجب مي‌شوند. در دوره اوايل توليد مثل كيست‌هايي را داريد كه به آن‌ها كيست‌هاي عملكردي مي‌گوييم به اين دليل كه تخمك‌گذاري به‌خوبي اتفاق نمي‌افتد و فوليكول پاره نمي‌شود و تخمك‌ را آزاد نمي‌كند و موجب ايجاد كيست در تخمدان مي‌شود و در نتيجه خونريزي‌هاي غيرطبيعي را به‌وجود مي‌آورد. در سنين بالاتر اختلالات رحمي مثل فيبرم‌هاي رحمي، پليت‌هاي رحم و ضايعات دهانه رحم و بيماري‌هاي داخلي مثل ديابت و تيروئيد باعث خونريزي غيرطبيعي مي‌شوند.


اولين اثر منفي كه خونريزي غيرطبيعي بر بدن زنان دارد طبيعتا به‌دليل دفع زياد خون، كم‌خوني است كه به آن دچار مي‌شوند. در حالت عادي نيز به‌دليل خونريزي در دوره قاعدگي زنان كمي ذخاير آهن را از دست مي‌دهند و وقتي خونريزي غيرطبيعي و زياد مي‌شود دفع آهن نيز افزايش مي‌يابد. همان‌طور كه مي‌دانيد آهن توسط خون به سراسر بدن انتقال پيدا مي‌كند و عامل اصلي اكسيژن‌رساني به همه قسمت‌هاي بدن است. اگر شخصي خونريزي بيش از حد پيدا كند و به‌دنبال آن دچار كم‌خوني و فقرآهن شود، تمام سيستم بدن انسان تحت‌تاثير قرار مي‌گيرد. كم‌خوني و عوارض آن مثل بي‌حالي، بي‌حسي، بي‌اشتهايي و عوامل ديگر بنابر خونريزي فرد مي‌تواند شدت پيدا كند.



در دوره‌هاي نزديك به يائسگي اهميت خونريزي‌هاي غيرطبيعي بيشتر مي‌شود به اين دليل كه خطر بيماري‌هاي بدخيم در اين سن بيشتر است البته بايد به اين موضوع نيز اشاره كنم كه در دوران نزديك يائسگي مثل سال‌هاي اوليه بلوغ عدم‌تخمك‌گذاري نيز بسيار شايع مي‌شود چون اين سيستم كم‌كم پير مي‌شود و اصطلاحا به دوره بازنشستگي خود وارد مي‌شود. در اين دوران علائم تخمك‌گذاري بسيار زياد است ولي باز هم به‌دليل مسائل بدخيمي كه به‌مرور زمان نقش‌شان پررنگ مي‌شود حتما بررسي بيشتري موردنياز است. بعد از يائسگي خونريزي غيرطبيعي بسيار مهم مي‌شود چون از خانمي كه يائسه مي‌شود انتظار داريم ديگر به هيچ عنوان خونريزي غيرطبيعي نداشته باشد اگرچه در اكثر موارد خونريزي غيرطبيعي بعد از دوره يائسگي به‌ دليل خشكي رحم و واژن است. درواقع از ميان علل مختلفي كه براي اين خونريزي‌ها درنظر مي‌گيريم 30درصد موارد به‌خاطر خشكي دستگاه تناسلي و 30درصد موارد به‌دليل استروژني است كه براي درمان اين خشكي استفاده مي‌شود و در 15درصد موارد نيز بدخيمي رحم و واژن ممكن است باعث خونريزي غيرطبيعي شود. پوليپ داخل رحم يا دهانه رحم و هايپرپلازي آندرومتر كه موجب افزايش ضخامت لايه داخلي مي‌شود و سلول‌هاي داخلي رحم رشد بي‌رويه مي‌كنند و زياد مي‌شوند نيز از عوامل ايجاد خونريزي‌هاي غيرطبيعي هستند. خانم‌هاي عزيز بايد توجه داشته باشند اگر بعد از دوره يائسگي دچار خونريزي شوند حتما بايد به پزشك مراجعه كنند تا از دهانه و داخل رحم‌شان نمونه‌برداري شود. در مجموع در همه سنين اگر دچار خونريزي غيرطبيعي شديم بايد چند كار مشابه ‌صورت بگيرد؛ بررسي هورموني و تصويربرداري مثل سونوگرافي و معايناتي كه از دستگاه تناسلي خارجي و رحم صورت مي‌گيرد كه در هرسني يكي از اين موارد از اهميت بيشتري برخوردار مي‌شود.


درد زمان قاعدگي معمولا نشان‌دهنده تخمك‌گذاري است. در حالت عادي در بدن هرخانمي در روند قاعدگي و زمان تخمك‌گذاري موادي آزاد مي‌شود كه پروستا‌ گلاندي ناميده مي‌شوند كه اين مواد هم عامل درد زمان قاعدگي و هم خونريزي در اين دوره مي‌شوند. بعضي از خانم‌ها اين تجربه را دارند كه مثلا ۲ هفته مانده به شروع قاعدگي‌شان دردي را در ناحيه شكم احساس مي‌كنند در حقيقت اين درد به‌دليل وقوع تخمك‌گذاري احساس مي‌شود و ما معمولا وقتي از خانم‌ها شرح حال مي‌گيريم براي اينكه بفهميم كه آيا تخمك‌گذاري مي‌كنند يا نه از آن‌ها مي‌پرسيم آيا درد زمان قاعدگي دارند؟ اگر جواب آن‌ها مثبت باشد نشان مي‌دهد كه تخمك‌گذاري در بدن‌شان صورت مي‌گيرد ولي اگر خانمي از يك هفته قبل از قاعدگي تا يك هفته بعد از آن دچار درد است از لحاظ طبيعي دچار مشكل است و بايد به پزشك مراجعه كند تا درمان مناسب را انجام دهد.


معمولا درمان خونريزي‌هاي غيرطبيعي براساس تشخيصي است كه از علت آن متوجه مي‌شويم و براساس آن داروهاي مورد نياز را تجويز مي‌كنيم. نخستين هورموني كه در موارد خونريزي‌هاي غيرطبيعي چك مي‌كنيم هورمون تيروئيد است و ديگر هورمون پرولاكتين است كه در حالت طبيعي در خانم‌هايي كه باردار هستند يا به نوزادشان شير مي‌دهند ترشح مي‌شود و در اصطلاح به آن هورمون شيردهي نيز مي‌گويند. علاوه براين‌ها باتوجه به سن زنان هورمون‌هاي يائسگي آن ها را نيز مورد بررسي قرار مي‌دهيم و اگر مثلا خانمي مشكل تيروئيد داشته باشد بسته به پركار يا كم‌كار بودن آن داروي مناسب تجويز مي‌كنيم و اگر خانمي هورمون پرولاكتين بالا داشته باشد بايد دارويي تجويز كنيم كه ميزان اين هورمون را كاهش دهد. اگر خانمي سونوگرافي انجام دهد و دچار توده تخمدان شده باشد بايد جراحي انجام دهد و اگر دچار كيست شده باشد معمولا داروهاي جلوگيري از بارداري براي او تجويز مي‌شود. جواب سونوگرافي و آزمايش‌هاي بعضي از خانم‌ها كاملا طبيعي است ولي دچار خونريزي غيرطبيعي مي‌شوند اين دسته از زنان جزو كساني هستند كه به خونريزي‌هاي ناشي از عملكرد دچار هستند كه معمولا براي آن‌ها تركيبات پروژسترون يا تركيب استروژن و پروژسترون تجويز مي‌شود.



بايد بدانيد كه تغذيه با قاعدگي ارتباط دارد اما نه به‌صورت مستقيم يعني اين‌طور نيست كه اگر شما در سيكلي خوب غذا بخوريد، قاعدگي خوبي داريد و اگر غذاي مناسب نخوريد قاعدگي بدي خواهيد داشت. درحقيقت تغذيه به‌صورت غيرمستقيم با اين مسئله ارتباط دارد مثلا در دختراني كه لاغر هستند يا اصطلاحا نمايه توده بدني آن‌ها كه به‌صورت BMI مي‌شناسيم و چربي بدن‌شان كم است بلوغ ديرتر اتفاق مي‌افتد و در نوجواناني كه از لحاظ بدني درشت‌تر هستند و چربي بدن‌شان بيشتر است بلوغ و به‌ تبع خونريزي زودتر اتفاق مي‌افتد. در كساني كه دچار پرخوري عصبي يا بي‌اشتهايي عصبي هستند اختلالات قاعدگي به‌صورت قطع خونريزي‌هاي قاعدگي ممكن است ديده شود. به‌طوركلي اگر بخواهيم به رابطه تغذيه و دوره قاعدگي نگاه كنيم بايد بدانيد كه تغذيه تاثير مستقيم روي اين دوره نمي‌گذارد ولي تغذيه درست و سالم براي جبران خون و آهني كه فرد از دست مي‌دهد حتما ضروري است. در طب‌هاي سنتي معمولا گفته شده خانم‌ها در دوران قاعدگي از خوردن فلفل و ترشي پرهيز كنند ولي به‌طور كلي موادغذايي كه طبيعت گرم دارند خونريزي قاعدگي را بيشتر مي‌كنند و چيزهايي كه طبيعت سرد دارند خونريزي را كاهش مي‌دهند. به همين دليل است كه گاهي اوقات به زناني كه خونريزي خيلي كمي دارند موادي مثل دارچين داده يا به‌دليل اينكه حركات دستگاه گوارش در دوره قاعدگي تحت‌تاثير قرار مي‌گيرد و خانم‌ها دچار نفخ مي‌شوند به آن‌ها مواد ضدنفخ مي‌دهيم و توصيه مي‌شود كه از خوردن موادغذايي كه نفخ ايجاد مي‌كند پرهيز كنند. موي زائد در اثر افزايش هورمون مردانه يا تستوسترون يا فعاليت بيش از حد يا افزايش حساسيت سلول‌هاي زنان به مقدار طبيعي اين هورمون مردانه در بدن آن‌ها ايجاد مي‌شود. اختلال عملكرد هورموني و كيست‌هايي كه در تخمدان ايجاد مي‌شوند و درنتيجه به‌وجود آمدن موهاي زبر و سياه مردانه در بدن خانم‌هاست نشان‌دهنده مشكل هورموني تخمدان آن‌هاست. درواقع چند علامت مختلف در بدن مي‌تواند گوياي اختلالات هورموني باشد.