ماجراي کمردرد آقای ظریف

مجله زندگی ایده آل: چندی پیش آقای ظریف، وزیر محترم امور خارجه به دلیل فشار کاری زیاد دچار کمردردی شدید شد؛ در حدی که مجبور شد با کمک ویلچر یا در حال استراحت سر جلسات مهم حاضر شود. این کمردرد گویا طی سفر به ژنو تشدید شد و دکتر برای او یک هفته استراحت مطلق تجویز کرد؛ به همین دلیل آقای وزیر نتوانست در جلسه مجلس شرکت کند. عکس‌های کمردرد آقای ظریف همه جا پر شده بود و خیلی‌ها با او احساس همدردی کردند؛ چراکه کار زیاد و درد‌های این چنینی میان ایرانی‌ها موضوع جدیدی نیست. ما هم به این بهانه سراغ دو نفر از بهترین متخصصان ارتوپدی و طب فیزیکی و توانبخشی رفتیم تا نظرشان را در این مورد جویا شویم.

شایع‌ترین بیماری بعد از سرماخوردگی!

کمردرد بسیار شایع است. شاید بعد از سرماخوردگی شایع ترین درد دوران ما باشد و معمولا ۹۰ درصد از مردم یک بار کمردرد را تجربه کرده‌اند. در واقع کمردرد یک بیماری مستقل نیست و می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های مختلف باشد. به هرحال در ۸۵ درصد از موارد خود به خود خوب می‌شود. جامعه سالانه هزینه‌های زیادی برای درمان کمردرد و عوارض حاصل از بیکار شدن افراد مبتلا می‌پردازد. علائم کمردرد اغلب ظرف دو ماه حتی اگر درد به پا انتشار داشته باشد (سیاتیک)، از بین می‌رود؛ حتی اگر هیچ درمانی انجام نشود. اگر کمتر از یک ماه از کمردرد گذشته باشد پزشکان معمولا آن را کمردرد حاد می‌نامند و در صورتی که بیش از یک ماه از شروع آن گذشته باشد، آن را کمردرد مزمن می‌نامند.


کمردرد یک علامت است

همان‌طور که گفته شد کمردرد اصولا یک علامت است. از علل شایع آن می‌توان به آسیب عضله، استخوان و اعصاب (نخاع یا ریشه‌های عصبی) اشاره كرد. درد احشاء شکم، لگن یا قفسه سینه نیز ممکن است به شکل کمردرد بروز کند که به آن درد انتشاری می‌گویند؛ مثل درد آپاندیسیت، عفونت کلیه، کیست تخمدان، بارداری معمولی و بارداری خارج رحمی. علائم سیاتیک (ریشه‌های عصبی) نیز به علت تحریک ریشه عصب در اثر فشار دیسک بیرون زده بین مهره‌ای به وجود می‌آید. در این موارد درد تیز و برنده است، ناحیه به خصوصی را کرخ کرده و گاه تا انگشتان انتشار پیدا می‌کند. این حالت معمولا مربوط به جوانان است که کارهای سنگین می‌کنند و باعث می‌شوند قسمت ژله‌ای مرکز دیسک بیرون بزند.

وقتی راه رفتن هم غیر ممکن می‌شود ...

علت دیگر کمردرد، آرتروز یا تغییر ماهیت دیسک بین مهره‌ای است. پیشرفت سن باعث کاهش فضای دیسک بین مهره‌ای می‌شود. در این حالت صدمات کم هم می‌توانند باعث التهاب و فشار روی ریشه‌های عصبی شوند. تغییر ماهیت دیسک بین مهره ای و از دست دادن مایع دیسک با پیشرفت سن همراه با تغییرات آرتروزی در مفاصل بین مهره‌ای است که باعث تنگی کانال نخاعی می‌شود. در این صورت شخص در حال ایستادن به مدت طولانی در هر دوپا احساس درد می‌کند. گاه قدرت راه رفتن طولانی را ندارد و ناچار به توقف می‌شود. معمولا این تغییرات را می‌توان در رادیوگرافی دید. در تنگی کانال نخاعی اگر قسمتی از دیسک به داخل کانال نخاع بیاید و کانال را به شدت تنگ کند، ممکن است علایم شدید و خطرناک مثل از دست دادن حس اندام، اختلال در کار روده یا مثانه و عدم کنترل ادرار پیش بیاید.


سفتی صبحگاهی یا خستگی و درد عضلانی دارید؟!

یکی دیگر از علل شایع کمردرد، فیبرومیالژی است. در این حالت نقاط خاصی دردناک می‌شوند که با فشار روی آن، بیمار احساس درد می‌کند (Trigger Point). در این حالت محدوده حرکتی گروهی از عضلات کم می‌شود و درد معمولا در حیطه یک عصب محیطی است. مشخصه آن نیز سفتی صبحگاهی، خستگی و دردهای عضلانی است. عفونت‌های استخوان و التهاب استخوان (اسپوندیلیت آنکیلوزان) نیز از علل دیگر کمردرد هستند. تومورها به خصوص وقتی استخوان‌ها را گرفتار می‌سازند می‌توانند از علل شایع کمردرد در افراد مسن باشند.

درمان‌های اولیه به کمک شما می‌آیند

از درمان‌های اولیه کمردرد قبل از مراجعه به پزشک می‌توان به استراحت، استفاده از گرما و سرما، آرام‌بخش، مسکن، پیاده روی در آب و ورزش در حالت خوابیده اشاره كرد به صورتی که پا روی صندلی یا مبل قرار گیرد و زانوها و مفصل لگن ۹۰ درجه خم شده باشند. همچنین در زمان طاق باز خوابیدن باید یک بالشت زیر دو زانو قرار داد. اگر هم فرد به پهلو می‌خوابد باید یک بالشت بین دو زانو بگذارد.


این نوع کمردرد قابل کنترل است

کمردرد مکانیکال در اثر به هم خوردن تعادل عضلات در ناحیه کمر و لگن اتفاق می‌افتد. برای مثال ممکن است قوس کمر افزایش یا کاهش پیدا کند یا کوتاهی و خشکی عضلات باعث ایجاد کمردرد شود. با توجه به گفته‌های آقای ظریف و پزشک ایشان کمردرد او از نوع مکانیکال است که با رعایت یکسری نکات و تمرینات روزانه به خوبی می‌تواند کنترل شود. کمردرد مکانیکال با وضعیت عضلات ناحیه کمر و روش زندگی روزمره در ارتباط است. افرادی که در فعالیت روزانه‌شان مثل ایستادن، نشستن، خوابیدن و ... از روش‌های غلط استفاده می‌کنند به ارگان‌های ناحیه کمرشان آسیب می‌رسانند. هر فعالیتی که در طول شبانه روز انجام می‌دهیم برای مثال بلند شدن، نشستن، جا به جا کردن و... آسیب‌های بسیار کوچکی به مفاصل و اندام‌های حرکتی وارد می‌سازند. این آسیب‌ها میکروتروما نام داشته و خاصیت تجمعی دارند. یعنی به تدریج نتایج‌شان روی هم جمع می‌شود و به مرحله‌ای می‌رسد که اندام را دچار مشکل می‌سازد. پس یک نکته مهم در پیشگیری و درمان، رعایت روش‌های صحیح فعالیت‌های روزانه است.

شاید مشکل از عضلات باشد

مسئله دیگر در مورد کمردرد، وضعیت سلامت عضلات است. عضلات گارد محافظ بدن هستند. عضله‌ای که سالم و قوی است و انعطاف‌پذیری کافی دارد به خوبی نقش محافظت دربرابر آسیب دیدن مفاصل را ایفا می‌کند. اما عضله‌ای که انعطاف‌پذیری کافی ندارد نمی‌تواند نقش خود را به خوبی در فعالیت‌های روزانه ایفا کند. همانطور که می‌دانید عضلات اگر به صورت روزمره و منظم تحت تمرینات کششی قرار نگیرند به‌تدریج انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند. مسئله دیگر تعادل بین گروه‌های عضلانی است. برای مثال در ناحیه کمر و لگن یک عده از عضلات هستند که مهره‌های ناحیه کمر را به سمت عقب و یک عده از عضلات مهره‌ها را به سمت جلو می‌برند. پس روی هر مفصل گروه‌های مختلف عضلانی کار می‌کنند. نکته مهم اینکه باید بین قدرت و انعطاف‌پذیری این گروه‌ها تعادل برقرار باشد. وقتی این تعادل به هم می‌خورد می‌تواند باعث آسیب‌پذیر شدن آن ارگان یا مفصل شود. با آموزش و انجام تمرینات منظم درمانی روزانه در مورد کمردرد مکانیکال می‌توان به تدریج قدرت عضلات را برگرداند و انعطاف‌پذیری‌شان را به حد طبیعی رساند و بین گروه‌های عضلانی تعادل برقرار كرد. به این ترتیب با رعایت رفتارهای حرکتی صحیح، فرد به تدریج به سطح مطلوبی از بی‌دردی در ناحیه کمر خواهد رسید.


کمردردی‌ها روی چه تخت و تشکی بخوابند؟!

توصیه می‌شود برای نشست، برخاست و خوابیدن از یک سطح بلند مثل تخت استفاده شود. در واقع موقعی که فرد می‌خواهد از روی یک تخت با ۳۰ یا ۴۰ سانت ارتفاع از زمین بلند شود یا روی آن بنشیند طبعا نیروی کمتری به مفاصلش وارد می‌شود و آسیب کمتری می‌بیند تا اینکه بخواهد از روی زمین بلند شود و روی زمین بنشیند. درمورد بستر نیز توصیه می‌شود بیش از حد انعطاف‌پذیر و نرم نباشد مثل تخت‌های فنری یا بعضی تشک‌های خوش‌خواب زیرا به تدریج باعث افزایش قوس‌ها می‌شود. همچنین نباید بیش از حد سفت باشد مثل زمین و چوب. توصیه ما استفاده از تشک‌های پنبه‌ای یا پشمی سنتی یا خوش خواب‌های طبی است که انعطاف‌پذیری نسبی دارند. ارتفاع بالشت نیز مهم است. اگر بالشت بیش از حد بلند باشد می‌تواند هم به گردن آسیب بزند و هم ادامه آن آسیب به ستون فقرات ناحیه پشتی وارد شود.

به پهلو بخوابیم یا طاق باز یا روی شکم؟!

به پشت یا به پهلو خوابیدن مشکلی ایجاد نمی‌کند، روشی که برای خوابیدن منع شده است و به کمر آسیب مي‌رساند خوابیدن روی شکم است. طاق باز یا به پهلو خوابیدن هر دو برای کسانی که کمردرد یا قوس کمر یا کوتاهی و کرامپ عضلات ران و ساق دارند، مناسب است. به این ترتیب که باید به پهلو بخوابند و زانو را کمی به سمت شکم خم کنند یا اگر طاق باز می‌خوابند یک بالشت کوچک زیر زانوها بگذارند تا کمی در حالت خمیده قرار بگیرد و فشار از روی کمر برداشته شود. اما این روش‌ها نیز در درازمدت توصیه نمی‌شوند و فقط باید زمانی اجرا شوند که فرد کمر درد دارد. این افراد باید به تدریج با انجام تمرینات کششی سعی کنند تعادل عضلات را به حالت نرمال برگردانند. بعد از آن دیگر احتیاجی به خم کردن زانوها موقع خواب نخواهند داشت.


روی سرتان کتاب بگذارید!

افرادی که کمر درد دارند باید از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند اجتناب کنند و با تقویت عضلات لگن و شکم، قوس کمرشان را بهبود بخشند. همچنین نباید هنگام راه رفتن قوز به جلو داشته باشند. یک تمرین ساده برای این منظور، گذاشتن یک کتابچه متوسط روی سر و راه رفتن با آن است، بدون اینکه آن را با دست بگیرند. این افراد باید روزی ۲ بار این تمرین را انجام دهند. هنگام نشستن نیز همیشه باید تکیه‌گاه داشته باشند و تا آخرین قسمت نشیمنگاه صندلی عقب بروند و تکیه بدهند. زاویه بین ران و کمر باید بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ درجه باشد؛ یعنی نه بیش از حد به جلو و نه بیش از حد به عقب خم شوند. پاها نباید آویزان باشند. مفصل زانو ترجیحا باید ۱ تا ۲ سانت از مفصل ران بالاتر باشد. زاویه بین ساق و ران هم ۹۰ درجه باشد. طوری باشد که کف پاها به راحتی روی زمین قرار بگیرد یا ترجیحا از زیرپایی‌های شیب‌دار استفاده شود تا پنجه‌ها کمی رو به بالا کشیده شوند. پشتی صندلی باید انعطاف‌پذیری نسبی داشته باشد یعنی نه بیش از حد خشک و نه بیش از حد انعطاف‌پذیر باشد. استفاده از پشتی کمر برای کسانی که افزایش قوس کمر دارند نیز باعث می‌شود قوس کمرشان پر شود و احساس راحتی بیشتری کنند اما باز هم توصیه می‌شود در درازمدت تعادل عضلات را برقرار سازند و قوس کمر را اصلاح کنند تا دیگر نیازی به این بالشتک‌ها نداشته باشند.