نگاهی به مشکلات سلامت در سال ۲۰۱۷

هفته نامه سلامت - ترجمه از مرجان یشایایی: هر سال سازمان جهانی بهداشت در پایان سال میلادی گزارشی از بیشترین مشکلات سلامت جهان و اقدامات این سازمان درباره شناسایی، چاره‌جویی و کمک مستقل یا همراه با دولت‌ها درباره حل یا تعدیل این مشکلات ارائه می‌کند. مواردی که در این صفحه شاهد آن هستید، مهم‌ترین مسائل سلامت جهان در سال ۲۰۱۷ در یک نگاه کلی است که همچنان پیش روی دولت‌ها و ملت‌ها قرار دارد.

آلودگی هوا و مرگ ۷/۱میلیون کودک

دلیل مرگ بیش از ۱ کودک از هر ۴ کودک زیر ۵ سال؛ یعنی حدود ۷/۱میلیون کودک، که هر سال جان خود را از دست می‌دهند، خطرات زیست‌محیطی از قبیل آلودگی هوا، دود دست دوم، آب ناسالم و بهداشت ناکافی است. سازمان جهانی بهداشت به همه کشورهای عضو پیشنهاد می‌دهد برای رسیدن به دستاوردهای بهداشتی چشمگیر برخی اقدامات مانند بهبود کیفیت آب یا استفاده از سوخت پاک را در برنامه‌های خود بگنجانند.

به گزارش این سازمان، می‌توان از بروز بخش بزرگی از بیماری‌هایی که از جمله دلایل عمده مرگ کودکان زیر ۵ سال در جهان هستند، مانند اسهال، مالاریا، ذات‌الریه و... با مداخلاتی که منجر به کاهش خطرات زیست‌محیطی می‌شود مانند دسترسی به آب سالم یا سوخت پاک برای پخت و پز جلوگیری کرد. تماس مضر با آلوده‌کننده‌های محیطی می‌تواند از رحم مادر آغاز شود که در اولین گام سبب تولدهای نارس پیش از موعد خواهد شد. علاوه بر این، قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های هوای داخل و خارج از خانه و نیز دود دست دوم باعث افزایش ذات‌الریه در کودکی و افزایش خطر بیماری‌های تنفسی مزمن مانند آسم و نیز بیماری‌های قلبی، سکته و انواع سرطان‌ها در سراسر عمر می‌‌شود.

ضعف در ثبت دلیل مرگ در گوشه‌وکنار جهان

در ثبت درست آمار مرگ در کشورهای مختلف پیشرفت‌هایی دیده می‌شود. در سطح جهان تنها نیمی از مرگ‌ها با دلیل فوت ثبت می‌شوند، اما به گزارش سازمان بهداشت جهانی، شاهد پیشرفت‌هایی در زمینه گردآوری آمارهای حیاتی هستیم که طبق اسناد سازمان ملل متحد از جمله اهداف توسعه پایدار تعریف شده‌اند. از مجموع ۵۶میلیون فوتی که در سال ۲۰۱۵ میلادی در جهان ثبت شده‌اند، ۲۷میلیون با دلیل مرگ بوده است. براساس آمار این سازمان در سال ۲۰۰۵ میلادی، مرگ‌هایی که دلیل فوت در مورد آنها ثبت شده بود، یک‌سوم کل مرگ‌ها ثبت‌شده در جهان را تشکیل می‌دادند که حالا این میزان به نصف رسیده است. کشورهای بسیاری از بعد از سال ۲۰۰۵ میلادی گردآوری آمارهای خود را به صورتی چشمگیر بهبود بخشیده‌اند.

در کشورهایی مانند چین، جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در حال حاضر ۹۰درصد از ثبت موارد فوت با جزییات دقیق دلیل مرگ ثبت می‌شود، درصورتی که این میزان در سال ۱۹۹۹ میلادی تنها ۵درصد بوده است. گردآوری نادرست یا ناقص اطلاعات مربوط به فوت افراد، به‌خصوص اطلاعات نادرست درباره علت مرگ باعث می‌شود نتوان از این اطلاعات به‌صورتی کارآمد در جهت‌گیری‌ سیاست‌گذاری‌های سلامت، برنامه‌ریزی اقدامات برای بهبود سلامت و سنجش درستی سیاست‌های اعمال‌شده استفاده کرد.

از آمارهای موثق می‌توان برآورد کرد از سال ۲۰۰۰میلادی، ۱۰ مورد از اقدامات سلامت پیشرفت کرده که از بین آنها پوشش درمان ایدز و استفاده از پشه‌بند برای کنترل مالاریا از همه بهتر بوده است. در مراقبت‌های پیش از تولد و بهبود بهداشت شیب ملایم مثبتی دیده می‌شود و در همین زمان، دسترسی به واکسیناسیون کودکان بهبود آهسته‌تر را نشان می‌دهد.

افزایش آمار بدرفتاری با سالمندان در جهان

جمعیت 60 سال به بالای جهان تا سال 2050 میلادی، 2 برابر خواهد شد و انتظار می‌رود میزان بدرفتاری با این گروه سنی هم در سال‌های پیش رو افزایش یابد. امروزه، تخمین می‌زنند 1 نفر از هر 6 انسان 60 سال به بالا به نوعی مورد بدرفتاری اطرافیان قرار می‌گیرد و انتظار می‌رود، این آمار با افزایش تعداد این گروه سنی بیشتر شود. مطالعه‌ای که چندی پیش با حمایت سازمان بهداشت جهانی انجام و در نشریه لانست منتشر شده، نشان می‌دهد، حدود 16درصد از افراد 60 سال به بالا به نوعی تحت بدرفتاری‌های روانی (6/11درصد)، مالی(8/6درصد)، فراموش‌شدگی(2/4درصد)، بدرفتاری‌های جسمی(6/2درصد) و جنسی(9/0درصد) قرار دارند.

کارشناسان سازمان عقیده دارند، روند رو به افزایش بدرفتاری در جمعیت 141میلیون نفری 60 سال به بالاها در جهان منجر به خسارات فردی و اجتماعی جدی می‌شود و باید برای این مساله چاره‌ای اندیشیده شود. هشدار درباره بدرفتاری با سالمندان که هنوز نوعی خط قرمز به شمار می‌آید، در سراسر جهان در حال گسترش است که با بودن یا نبودن اعمالی تعریف می‌شود که می‌توانند سبب ایجاد صدمه یا پریشانی روانی در فرد سالمند شوند.

هر نوع بدرفتاری با این افراد می‌تواند بر سلامت و رفاه آنها تاثیری مستقیم بگذارد. در این میان بدرفتاری‌های روانی شیوع بیشتری دارند و اغلب شامل ترساندن، محروم کردن از دیدار دوستان و بستگان، مزاحمت و رفتارهایی می‌شوند که اعتمادبه‌نفس این افراد را کاهش می‌دهند. بدرفتاری‌های مالی که بعد از بدرفتاری روانی دومین درجه را دارد، هم به صورت سوءاستفاده از امکانات مالی، املاک یا عایدی این افراد تعریف می‌شوند. پس از آن، فراموش‌شدگی به معنای برآورده نکردن نیازهای اساسی این افراد مانند غذا، محل زندگی، پوشاک و مراقبت‌های سلامت و درمان است.

نتایج سلامت چنین بدرفتاری‌هایی به صورت جراحت‌های تروماتیک، درد، افسردگی، فشار و اضطراب ظاهر می‌شوند. بدرفتاری با سالمندان خطر بستری شدن در سراهای سالمندان، مراجعه به بخش‌های اورژانس، بستری شدن و مرگ را افزایش می‌دهد.

مقاوم ‌شدن میکروب‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها

مقاومت آنتی‌بیوتیکی یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات برای سلامت بشر است. سازمان جهانی بهداشت در جهت تلاش برای تعدیل مقاومت رو به افزایش در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها و راهنمایی و بهبود روش‌های تحقیق و توسعه آنتی‌بیوتیک‌های جدید، فهرستی از اولویت‌های بیماری‌زای مقاوم به آنتی‌بیوتیک را شامل ۱۲ گروه از باکتری‌هایی که بیشترین خطرات را برای سلامت انسان ایجاد می‌کنند، منتشر کرده است. کارشناسان عقیده دارند، مقاومت آنتی‌بیوتیکی رو به افزایش، گزینه‌های درمان ما را به سرعت کاهش می‌دهد.

اگر بخواهیم تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید را تنها به روال عادی بازار بسپاریم، نمی‌توانیم به‌موقع پاسخ درست و فوری به این مشکل بدهیم. سازمان جهانی بهداشت در این فهرست ۳ طبقه‌بندی مشخص کرده است؛ اول، باکتری‌هایی که به چند دارو مقاوم‌اند.

این باکتری‌ها بیشتر در بیمارستان‌ها، آسایشگاه‌های سالمندان و بیماران نیازمند برخی وسایل مانند دستگاه‌های تنفس و کاتترها دیده می‌شود. این باکتری‌ها که به طیف وسیعی از آنتی‌بیوتیک‌ها مقاومت نشان می‌دهند، ممکن است باعث عفونت‌های جدی و غالبا مرگبار شوند. رده دوم و سوم این فهرست شامل باکتری‌هایی می‌شود که ضمن مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها عامل بیماری‌های معمول‌تر مانند سوزاک و مسمومیت‌های غذایی بر اثر آلودگی سالمونلایی هستند.

بیایید درباره افسردگی حرف بزنیم

بیش از ۳۰۰میلیون نفر در جهان گرفتار افسردگی هستند که تعداد این افراد در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ میلادی، ۱۸درصد افزایش داشته است. افسردگی اولین عامل ناتوانی و از مهم‌ترین عوامل بار بیماری‌ها در جهان محسوب می‌شود. در سال ۲۰۱۷ میلادی، سازمان جهانی بهداشت پویشی یک‌ساله با عنوان «بیایید حرف بزنیم» علیه افسردگی راه انداخت که در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۷ میلادی، ۱۸ مهرماه، این پویش ۱۲ماهه پایان یافت و با بازدید نزدیک به ۲میلیون نفراز وب‌سایت سازمان دراین‌باره و ۳۰۰ اقدام در ۷۶ کشور جهان، به رکوردی بی‌سابقه رسید.

کمبود حمایت از افراد مبتلا به ناهنجاری‌های روانی و ترس از انگ‌زنی‌های جامعه باعث می‌شود بسیاری از این افراد از دسترسی به درمان مورد نیاز برای زندگی سلامت و مولد بازبمانند. بیش از ۸درصد از بار این بیماری در کشورهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط دیده می‌شود. خودکشی دومین دلیل مرگ دختران نوجوان ۱۹-۱۵ سال در سراسر جهان است که می‌توان از آن جلوگیری کرد.

سرطان دومین علت مرگ در جهان

هدف از آخرین دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت درباره سرطان که 4فوریه سال گذشته منتشر شد، بهبود احتمال افزایش طول عمر بیماران مبتلا به سرطان بود که تاکید می‌کرد خدمات سلامت و درمان باید برای تشخیص و درمان زودهنگام بیماری باشد. آخرین آمارهای منتشرشده از سوی این سازمان نشان می‌دهد، سالانه 8/8میلیون نفر که اغلب آنها ساکنان کشورهای کم‌درآمد یا با درآمدمتوسط هستند، براثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند. یکی از مشکلات اصلی این است که موارد سرطان بسیار دیر تشخیص داده می‌شوند. حتی در کشورهایی که در سطح مطلوب خدمات درمانی هستند، بسیاری از موارد سرطان در مراحل پیشرفته؛ یعنی زمانی تشخیص داده می‌شوند که احتمال موفقیت در درمان ناچیز است.

تشخیص دیرهنگام بیماری و کمبود امکانات درمانی سبب شده بسیاری از مبتلایان محکوم به مرگ باشند. برای کمک به تشخیص هرچه‌ زودتر بیماری باید در گام نخست درباره علائم متفاوت سرطان‌های مختلف به مردم اطلاع‌رسانی کرد. دوم اینکه بودجه کافی برای افزایش توانمندسازی و تجهیز نظام درمان اختصاص یابد. همچنین درمانگران برای تشخیص به‌موقع آموزش ببینند. گام سوم این است که به مبتلایان به بیماری اطمینان داده شود که از درمان کارآمد و ایمن شامل مسکن‌های مناسب، بدون موانع مالی یا شخصی برخوردار خواهند بود.

افزایش سیگاری‌های کم‌سن در کشورهای کم‌درآمد

استانداردهای سختگیرانه سازمان جهانی بهداشت درباره صنایع دخانی که از حمایت دولت‌ها نیز برخوردار است، شامل اقداماتی مانند افزایش مالیات و قیمت این نوع فراورده‌ها می‌شود. علاوه بر این، اقداماتی که گفته شد، می‌توانند منبع درآمدزایی خوبی برای دولت‌ها باشند تا پول حاصل از افزایش مالیات و قیمت‌ها را به مصارف سلامت عمومی برسانند. آمارهای سازمان جهانی بهداشت و موسسه ملی سرطان ایالات متحده نشان می‌دهند، افزایش بار مالی بر فراورده‌های دخانی سبب کاهش مصرف آهن می‌شود.

همچنین براساس آمارها صنایع دخانیات و تاثیر کشنده محصولات آنها سالانه مبلغی بیش از یک تریلیون (میلیون میلیون) دلار از بودجه سلامت عمومی در جهان را هدر می‌دهند و سبب کاهش باروری می‌شوند. در حال حاضر، سالانه بیش از 6میلیون نفر که اغلب آنها در کشورهای درحال توسعه زندگی می‌کنند، درنتیجه مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند. در سطح جهان، بیش از یک میلیارد نفر سیگاری زیر 15 سال یا بیشتر وجود دارد که 80درصد آنها در کشورهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط زندگی می‌کنند.

تلاش جهانی برای حذف سرخک

جهان به سمت نابودی سرخک، یکی از کشنده‌ترین بیماری‌ها در کودکان، می‌رود. سازمان جهانی بهداشت میزان اقدامات ایمن‌سازی خود را افزایش داده و به کشورهایی که خواهان امحا و روبرو شدن با همه‌گیری سرخک هستند، یاری می‌رساند. ازجمله اینکه قرار است در هفته آینده، بیش از 4میلیون کودک در برابر شیوع سرخک در مناطق درحال مناقشه در شمال‌شرقی نیجریه واکسینه شوند. به گفته مقامات سازمان، پویش مبارزه علیه سرخک ازجمله اقدامات فوری مداخله‌ای علیه یکی از مسری‌ترین بیماری‌های کودکان است.

فروپاشی عظیم نظام درمانی در مناطق تحت‌مناقشه سبب شده کودکان ساکن این مناطق از واکسن‌های ضروری محروم بمانند. علاوه بر این، بسیاری از آنها دچار سوءتغذیه هستند که آنها را نسبت به بیماری‌های عفونی واگیردار آسیب‌پذیرتر کرده و میزان مرگ بر اثر ابتلا به سرخک را افزایش داده است.