هر لرزشی در اندام ها، پارکینسون نیست

هفته نامه سلامت - دکتر علیرضا یاراحمدی، متخصص مغز و اعصاب، فلوشیپ صرع و اختلالات خواب: لرزش در اندام ها به خصوص دست و پا میان عوام اغلب به عنوان بیماری پارکینسون شناخته می شود، در حالی که لرزش ها یا رعشه ها انواع مختلفی دارند و هر یک به علل متفاوتی ایجاد می شوند. بعضی افراد تنها در زمان کار کردن و تمرکز دچار لرزش دست می شوند، بعضی دیگر در حالت استراحت نیز رعشه در اندام های مختلف را تجربه می کنند.

گروهی نیز تنها در یک طرف بدن دچار لرزش می شوند. گاهی این لرزش ها به حدی افزایش می یابند که فرد را از امور روزمره باز می دارند و زندگی اجتماعی و حرفه ای او را تحت تاثیر قرار می دهند. در این شرایط فرد دیگر نمی تواند لرزش دست خود را در جیب شلوار یا پشت خود پنهان کند و این موضوع اضطراب او را روز به روز بیشتر خواهدکرد. با توجه به شباهت های بعضی از علائم بیماری پارکینسون با گروهی دیگر از بیماری ها و اهمیت کنترل به موقع هر یک از آنها، این مطلب را به معرفی علل، علائم و راه های درمان ۳ بیماری شایع همراه با لرزش اختصاص داده ایم.

۱. بیماری پارکینسون

پارکینسون به لرزش در وضعیت استراحت گفته می شود. این بیماری بیشتر در سنین پیری شیوع دارد، اما در جوانان هم می تواند رخ دهد. شیوع این بیماری تقریبا در تمام مناطق دنیا یکسان است. پارکینسون به دنبال از بین رفتن سلول های ترشح کننده «دوپامین» (نوعی انتقال دهنده عصبی) رخ می دهد. درواقع، افزایش نسبت «استیل کولین» (نوعی دیگر از پیام رسان های عصبی) به «دوپامین» در عقده های قاعده ای مغز باعث علائمی مثل لرزش، سفتی و کندی در حرکات می شود.

علائم پارکینسون

پارکینسون براساس ۲ علامت یا بیشتر از ۴ علامت اصلی بیماری تشخیص داده می شود. این علائم عبارتند از ارتعاش و لرزش دست و پا در حالت استراحت، کندی و آرام شدن حرکات (برادیکنسیا)، سختی حرکات و خشک شدن دست و پا و بدن و نداشتن تعادل. اگر ۲ یا بیشتر از ۲ مورد از این علائم در بیمار مشاهده شود، به خصوص اگر علائم در یک سمت بدن بیشتر از سمت دیگر نمایان باشند، تشخیص پارکینسون داده می شود، اما اگر این علائم همزمان با نشانه هایی از بیماری های دیگر دیده شوند باید در علت یابی آنها دقت بیشتری به عمل یابد. فرد مبتلا به پارکینسون ممکن است ابتدا بیماری را با لرزش دست و پا یا ضعف حرکات احساس کند.

او ممکن است متوجه شود انجام هر کاری بیشتر از حد معمول طول می کشد یا ممکن است دچار سختی و خشکی حرکت دست و اختلال تعادل شود. درواقع نشانه های اولیه پارکینسون مجموعه ای از لرزش، کندی حرکات، سفت شدن عضلات و کاهش تعادل هستند. این علائم معمولا ابتدا در یک سمت بدن ایجاد می شوند و نیازی به درمان ندارند، اما به تدریج با پیشرفت بیماری و سمت دیگر نیز راه می یابند. در این وضعیت فرد دیگر نمی تواند دست لرزان خود را با پنهان کردن در جیب یا پشت بدن و در دست گرفتن وسایل مختلف از دیگران مخفی کند، به ویژه در فعالیت هایی که نیاز به حفظ تمرکز بدن دارند.

از دیگر علائم بیماری پارکینسون می توان به تغییر در حالت صورت و چهره از جمله ثابت شدن حالت صورت (کاهش نمایش احساسات بر چهره) یا حالت خیرگی چشم اشاره کرد. این بیماری ممکن است با خشک شدن و درد شانه یا لنگیدن پا در سمت تحت تاثیر نیز همراه باشد. افراد مسکن ممکن است ظهور نشانه های پارکینسون را به افرایش سن ربط بدهند. برای مثال ارتعاش را به عنوان «لرزش» بدانند، کندی حرکات را به «آرام شدن عادی» و سفت شدن عضلات را به «آرتروز» ربط بدهند. حالت قوز ناشی از این بیماری را نیز خیلی از افراد به افزایش سن یا پوکس استخوان ارتباط می دهند. به همین دلیل بیماران مبتلا به پارکینسون- پیر یا جوان- ممکن است بیش از ۱ سال از ظهور علائم بیماری برای تشخیص به پزشک مراجعه می کنند.

درمان پارکینسون

پارکینسون درمان قطعی ندارد، اما داروهایی مثل لوودوپا، آمانتادین، بیپریدن و سلژیلین برای کنترل آن تجویز می شوند. جراحی نیز در بعضی موارد از این بیماری کاربرد دارد. نقش کاردرمانی و فیزیوتراپی را هم نباید در این زمینه نادیده گرفت زیرا این درمان ها مانع پیشرفت بیماری و محدودیت عملکردی فرد می شوند. علاوه بر اینها، تحقیقات جدید نشان داده اند مصرف مواد غذایی حاوی نیکوتین مانند فلفل و گوجه فرنگی به کاهش پارکینسون منجر می شود. همچنین محققان آمریکایی دریافته اند خوردن این مواد غذایی حتی به مقدار کم ممکن است احتمال ابتلا به پارکینسون بی تاثیر است، اما مصرف 3 خوراکی- خانواده گیاه گلدار حاوی منابع خوراکی نیکوتین از جمله گوجه فرنگی، بادمجان و فلفل دلمه ای- خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را کاهش می دهد. این تحقیقات همچنین نشان داده اند فلفل در کاهش خطر ابتلا به پارکینسون تاثیرگذاری بیشتری دارد.

2. بیماری لرزش اساسی

لرزش اساسی یک اختلال سیستم عصبی است که باعث لرزش ریتمیک می شود. این بیماری ممکن است بر هر بخشی از بدن تاثیر بگذارد، اما اغلب در دست ها ایجاد می شود، به خصوص هنگامی که فرد می خواهد کارهای ساده ای مثل نوشیدن آب از لیوان، گره زدن بند کفش، نوشتن یا اصلاح انجام دهد. لرزش اساسی ممکن است بر سر، بازوها، پاها و صدا نیز تاثیر بگذارد. این بیماری معمولا وضعیت خطرناکی نیست، اما احتمال دارد در بعضی افراد با گذشت زمان بدتر شود. لازم به ذکر است که لرزش اساسی به طور ثانویه و بر اثر بیماری های دیگر رخ نمی دهد.

تقریبا به نظر می رسد نیمی از موارد ابتلا به لرزش اساسی ریشه در جهش ژنتیکی داشته باشد. این شکل از لرزش اساسی به لرزش ارثی یا خانوادگی مشهور است. لرزش اساسی ارثی یک اختلال اتوزومی غالب است. تنها کافی است یکی از والدین دارای ژن معیوب باشد تا این بیماری را به فرزند خود انتقال دهد. درواقع، وجود جهش ژنتیکی برای لرزش اساسی در پدر یا مادر با احتمال 50 درصدی ابتلای فرزند همراه است. علت لرزش اساسی در افراد بدون جهش ژنتیکی نیز هنوز مشخص نیست. نتایج تحقیقات نشان داده اند تغییرات در مناطق خاصی از مغز و همچنین سابقه ضربه به سر در گذشته ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشد.

علائم لرزش اساسی

لرزش اساسی ممکن است در هر سنی ایجاد شود، اما بیشتر در افراد بالای 40 سال اتفاق می افتد. از جمله علائم و نشانه های آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شروع تدریجی
• تشدید لرزش با حرکت
• معمولا ابتدا در دست ها رخ می دهد و بر 1 یا هر 2 دست تاثیر می گذارد.
• ممکن است سشامل حرکت «بلی- بلی» (پایین) یا «نه- نه» (بالا) سر باشد.
• با استرس عاطفی، مصرف کافیین، خستگی و افزایش شدید دما تشدید می شود.

درمان لرزش اساسی

اگر لرزش اساسی در امور روزمره اختلال ایجاد کند، بیمار به دارودرمانی طولانی مدت نیاز پیدا می کند. از شایع ترین داروهای موجود برای کنترل لرزش اساسی می توان به بتابلاکرها مثل پروپرانولول و نوعی داروی صرع به نام میزولین (پریمیدون) اشاره کرد. توپیرامات داروی دیگری است که برای صرع و میگرن استفاده می شود و می تواند برای بعضی افراد مبتلا به لرزش اساسی مفید باشد. با استفاده از داروهای مذکور، بیماران ممکن است در توانایی کنترل حرکات و فعالیت هایی مثل نوشیدن مایعات از استکال یا استفاده از قاشق و چنگال بهبود داشته باشند، اما فعالیت های دقیق تر حرکتی مانند نخ کردن سوزن ممکن است برای آنها مشکل باشد.

با این حال برای بیشتر افراد، لرزش اساسی یک بیماری ناتوان کننده نیست. پزشک براساس تاریخچه دارویی فرد، بهترین درمان را برای او مشخص می کند. هدف درمان، دستیابی به بیشترین مقدار بهبود در حرکات با کمترین میزان عوارض جانبی دارویی است. در صورتی که لرزش اساسی خفیف باشد، فرد معمولا نیاز به دارودرمانی پیدا نمی کند. این لرزش معمولا با کاهش استرس های ذهنی و مصرف نکردن موادی مانند کافئین و نیکوتین، کمتر می شود. افراد دچار لرزش اساسی می توانند به توصیه پزشک در موقعیت ها و فعالیت های اجتماعی از یک داروی بتابلاکر استفاده کنند.

مقایسه پارکینسون و لرزش اساسی

بیماری لرزش اساسی گاهی اوقات با پارکینسون اشتباه گرفته می شود. خیلی از افراد نیز آنها را با یکدیگر مرتبط می دانند، در حالی که این دو بیماری دارای 3 اختلاف کلیدی هستند:

• زمان لرزش: لرزش اساسی دست معمولا در زمان استفاده از دست دیده می شود، اما لرزش در بیماری پارکینسون همواره وجود دارد؛ چه دست ها کنار بدن باشند، چه روی زانوها قرار داشته باشند.

• شرایط همراه لرزش: لرزش اساسی منجر به بروز سایر مشکلات سلامت نمی شود، اما بیماری پارکینسون همراه با قامت خمیده، حرکات آرام و راه رفتن با گام های کوچک است. البته افراد با لرزش اساسی هم ممکن است در بعضی مواقع نشانه ها و علائم عصبی دیگر مثل راه رفتن ناپایدار را تجربه کنند.

• مناطق تحت درگیری: لرزش اساسی به طور عمده بر دست ها، سر، پاها و صدا تاثیر می گذارد، اما لرزش ناشی از بیماری پارکینسون به طور تیپیک از دست ها شروع می شود. همچنین پارکینسون با حرکات سر و تغییر صدا همراه نیست.

3. بیماری فلج فوق هسته ای (PSP)

فلج فوق هسته ای پیشرونده از دیگر بیماری هایی است که گاهی با پارکینسون اشتباه گرفته می شود. در حالی که لرزش در این بیماری برخلاف پارکینسون، دوطرفه است یا اصلا وجود ندارد. همچنین این بیماری برخلاف پارکینسون بسیار سریع پیشرفت می کند. فلج فوق هسته ای پیشرونده به طور متوسط از اوایل دهه 60 زندگی آغاز می شود و شیوع یکسانی در خانم ها و آقایان دارد.

علائم فلج فوق هسته ای

از علائم فلج فوق هسته ای پیشرونده می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اوایل بیماری فرد اغلب دچار مشکل در راه رفتن و حفظ تعادل است و معمولا چند بار در روز عقب زمین می خورد. این افراد دارای حرکاتی به صورت تلوتلو خوردن یا حرکات سریع و بی محابا هستند. اختلال در راه رفتن در بعضی بیماران به گونه ای است که احساس می کنند پایشان به زمین چسبیده است.

• بیماران در حرکات چشمی خود مشکل دارند، به خصوص در نگاه کردن به سمت پایین که باعث دوبینی و اختلال در مطالعه می شود. علاوه بر این، بیمار ممکن است در پلک زدن و باز کردن چشم مشکل داشته باشد و دچار بسته شدن غیرارادی چشم ها شود.

• کندی حرکت ناشی از این بیماری ممکن است باعث کندی در فعالیت های روزمره شود.

• فرد ممکن است سفتی، به خصوص سفتی ناحیه گردن را تجربه کند.

• حالت چهره ممکن است به شکل خیره شدن به مقابل با ابروهای بالار فته و پیشانی پر از چروک تغییر کند.

• بیمار ممکن است صدایی خشن، نامفهوم، مویه و ناله و مشکلات بلع داشته باشد.

• مشکلات شناختی مثل از دست دادن انگیزه و عدم بروز احساسات، بروز نابجای احساسات و زوال عقل (دمانس) از دیگر علائم این بیماری هستند.

درمان فلج فوق هسته ای

برای معالجه، کاهش یا توقف پیشرفت این بیمای راه درمانی وجود ندارد. در شروع بیماری، بعضی از داروهای مورد استفاده برای پارکینسون مثل لوودوپا می تواند به بهبود علائم فلج فوق ه سته ای پیشرونده کمک کند، اما با پیشرفت بیماری، این داروها دیگر موثر نخواهندبود. بعضی از داروهای مورد استفاده در درمان بیماری آلزایمر و زوال عقل می توانند باعث بهبود مشکلات شناختی و حافظه بیماران فلج فوق هسته ای پیشرونده شوند. تزریق سم بوتولینیوم هم ممکن است در درمان بسته شدن غیرارادی پلک تاثیرگذار باشد.

گروه دیگری از داروها مثل داروهای ضدافسردگی نیز اضطراب و افسردگی بیمار را کاهش می دهند و اختلالات احساسی او مانند گریه یا خنده نابجا را بهبود می بخشند. برای کاهش مشکلات تکلم و بلع ناشی از این بیماری که به سوءتغذیه و عفونت ریه منجر می شود می توان از گفتاردرمانی استفاده کرد. یک صفحه کلید گویای رایانه هم می تواند به جای بیمار صحبت کند. کاردرمانی و فیزیوتراپی از دیگر درمان هایی هستند که به ادامه انجام فعالیت های روزمره زندگی بیمار و بهبود مشکلات تعادلی و راه رفتن او کمک می کنند. استفاده از عینک های مجهز به لنزهای آینه ای- منشوری نیز ممکن است اختلالات دید بیماران را اصلاح کند. به طور کلی با پیشرفت بیماری، نیاز به برنامه ریزی برای مراقبت های مدت مطرح می شود.

• «سوزان ویلیامز»، همسر «رابین ویلیامز» کمدین معروف هالیوود، در نخستین گفت و گوی خود 1 سال پس از مرگ این هنرپیشه گفت: «افسردگی باعث خودکشی ویلیامز نبود! او به یک بیماری تحلیل برنده سیستم مغزی مبتلا بود!» وی آگوست سال 2014 میلادی خود را در خانه اش در کالیفرنیا به دار آویخت. سوزان ویلیامز در گفت و گو با مجله «پیپل» اظهار داشت: «افسردگی نبود که او را کشت، افسردگی شاید یکی از 50 علامت بیماری رابین بود که خیلی هم خفیف بوده است.» به گزارش گاردین و به گفته همسر ویلیامز، رابین به یک بیماری مغزی به نام Dementia With Lewy Bodies مبتلا بوده که نورون های مغز را به تدریج از بین می برد و باعث اختلالات حرکتی در فرد می شود: «این بیماری در یک سال آخر عمر، رابین را درگیر کرده بود و طی ماه های آخر که به خودکشی او ختم شد، علائم بیماری او تشدید شده بود.» ویلیامز 63 ساله چند ماه پیش از مرگش به پارکینسون مبتلا شده بود و به گفته همسرش، اختلال در سیستم مغزی، تاثیر زیادی روی رفتارهایش گذاشته بود؛ تا جایی که او در خانه را اشتباهی گرفته و سرش دچار جراحت شده بود.