آزمایش‌هایی که خانم‌ها باید انجام دهند

هفته نامه سلامت - دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و زایمان، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: تقریبا همه زنان تا حدودی با خود مراقبتی های زنانه آشنایی دارند، ولی مشکلی که وجود دارد این است که آنها نمی دانند چه زمانی و برای تشخیص زودرس کدام بیماری باید به پزشک مراجعه کنند. بهترین راه برای مشاوره گرفتن در این مورد مراجعه به متخصصان زنان است، ولی پزشکان عمومی و متخصصان جراح عمومی هم می توانند وظیفه بعضی از مراقبت های لازم برای زنان را برعهده بگیرند.

به طور کلی، همه زنان باید هر ۶ ماه تا یکسال یکبار برای معاینات دوره ای مراجعه کنند چون با افزایش سن شیوع بعضی از بیماری ها در زنان افزایش پیدا می کند و با توجه به روش های پیشرفته تشخیصی که امروزه در مراکز درمان وجود دارد می توان بیماری را در مراحل اولیه شناسایی و نسبت به درمان یا کنترل آن اقدام کرد. هدف از همه اقدامات مراقبتی این است که بتوان سلامت زنان را ارتقا بخشید و در مواقع خطر طول عمر یک خانم را با تشخیص زودرس افزایش داد.

۱. معاینه لگنی

در هر ویزیت لازم است یک معاینه لگنی انجام گیرد. در معاینه لگنی پزشک می تواند به اندازه رحم، وجود توده در واژن، وضعیت دهانه رحم، اندازه تخمدان ها و... تا حدودی دست یابد و در صورتی که در معاینه مشکلی احساس شود، روش های تشخیصی دیگر درخواست کند.

۲. سونوگرافی

هر خانم بهتر است سالی یکبار برای انجام سونوگرافی از رحم و تخمدان ها اقدام کند. سونوگرافی ممکن است از روی شکم یا در صورتی که نیاز به بررسی دقیق تری باشد از داخل واژن انجام گیرد. در سونوگرافی واژینال رحم و ضمائم رحمی به دقت بررسی می شود. سونوگرافی برای تشخیص علت لکه بینی، دل درد های مداوم، بزرگی ناگهانی شکم، خونریزی های شدید، عادت ماهانه نامرتب، دردهای هنگام عادت ماهانه و... کاربرد دارد.

بعضی از بیماری ها مانند تومورهای تخمدان، بیماری های دهانه رحم، بعضی از فیبروم ها و... بدون علامت هستند و ممکن است وقتی علامت دار شوند که بیماری به وضعیت بحرانی خود رسیده باشد، مثلا تومور تخمدان اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، به راحتی با عمل جراحی برداشته می شود ولی از آنجا که تخمدان داخل لگن استخوانی قرار گرفته و توده به راحتی توسط بیمار لمس نمی شود تا زمانی که اندازه آن به حد کافی بزرگ نشود، بیمار از آن مطلع نمی شود، در نتیجه تومور وقتی علامت دار می شود که بیماری پیشرفت کرده و درمان مشکل یا ناموفق می شود.

پس با یک سونوگرافی ساده می توان از وجود زودرس توده های بدخیم آگاه شد. با افزایش سن احتمال بروز فیبروم های رحمی هم زیاد می شود. بعضی از فیبروم ها در معاینه تشخیص داده می شود ولی سونوگرافی می تواند ابعاد دقیق فیبروم، محل آن و رشد ناگهانی فبیروم را مشخص کند. پولیپ های داخل رحمی هم با سونوگرافی قابل تشخیص هستند.

سونوگرافی برای تشخیص ضخامت آندومتر رحم هم استفاده می شود. در مواقعی که ضخامت آندومتر رحم بیش از حد گزارش شود، حتما باید علت آن تشخیص داده شود چون گاهی اوقات ضخامت آندومتر به معنای هیپرپلازی رحم یا تغییرات سلولی است که به سوی بدخیمی می رود. بعضی از خانم ها هم کیست دارند. ممکن است کیست به صورت منفرد یا چند عدد و گاهی هم نشانگان تخمدان پلی کیستیک باشد. در این مواقع نیز باید از نظر اندازه رشد کیست یا کیست ها و محتویات و نوع آن از سونوگرافی های دوره ای کمک گرفت.

۳. پاپ اسمیر

پاپ اسمیر علاوه بر تشخیص نوع عفونت، نوع سلول ها و تغییرات آنها را هم در دهانه رحم مشخص می کند. همه زنان بعد از ازدواج باید برای انجام پاپ اسمیر مراجعه کنند. پاپ اسمیر معمولا هر سال یکبار انجام می شود ولی بعد از ۳ نوبت معمولا فواصل آن بیشتر خواهدشد.

4. آزمایش خون

آزمایش های دوره ای برای تعیین میزان قند و چربی خون، ویتامین D و... باید هر سال انجام شود. بیماری دیابت شیوع زیادی در جمعیت دنیا و از جمله ایران پیدا کرده و ممکن است خیلی از افراد در مرحله پیش دیابت قرار داشته باشند. در سال های اخیر تعداد خانم های بارداری که دچار دیابت بارداری می شوند افزایش یافته است. افرادی که سابقه خانوادگی و وزن بالا دارند مستعد دیابت اند و حتما باید سالانه 1 یا 2 بار آزمایش قند خون بدهند و در صورتی که میزان قند خون بالاتر از حد طبیعی باشد، لازم است با رژیم غذایی مناسب و داروهای خوراکی و انسولین قند خون را کنترل کرد.

کم خونی و فقر آهن نیز بین زنان ایرانی رایج است و اگر در آزمایش فقر آهن تشخیص داده شود می توان با تجویز ترکیبات آهن این کمبود را جبران کرد. خانم ها در حول و حوش یائسگی و بعد از یائسگی به دلیل کمبود هورمون های زنانه به تدریج دچار افزایش وزن می شوند و افزایش وزن زمینه را برای بروز بیماری دیابت، فشار خون بالا، افزایش چربی خون و پوکی استخوان و احتمال شکستگی های استخوان فراهم می کند.

۵. آزمایش خون در مدفوع

در بسیاری از کشورهای دنیا، به خانم ها و آقایان بعد از 50 سالگی توصیه می شود برای آزمایش مدفوع جهت تشخیص خون در مدفوع مراجعه کنند. تومورهای روده معمولا در سنین بالا شکل می گیرند و متاسفانه بدون علامت هستند و اگر به طور اتفاقی تشخیص داده نشوند در مراحل پیشرفته علامت دار می شوند. وجود خون در مدفوع علامت هشدار است و بعد از آن باید با کولونوسکوپی داخل روده به طور مستقیم دیده شود. به خصوص خانم ها یا آقایانی که در خانواده فردی با سابقه تومور کولون یا روده بزرگ دارند حتما باید پزشک معالج را در جریان بیماری بگذارند.

۶. سنجش سطح کلسیم و ویتامینD

زنان از سن 35 سالگی به بعد دچار پوکی تدریجی استخوان می شوند چون به تدریج توده استخوان کاهش پیدا می کند و در یائسگی سرعت کاهش توده استخوانی افزایش می یابد. بنابراین رعایت رژیم غذایی برای زنان، ورزش مرتب، تنظیم وزن و دریافت کافی کلسیم ضروری است و می توان از پوکی استخوان جلوگیری کرد. افرادی که تحرک کمی دارند یا از داروهای کورتیکواستروییدی استفاده می کنند بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند. کمبود ویتامین D به خصوص در زنان بسیار شایع است و در بیشتر آزمایش هایی که برای زنان انجام می گیرد کمبود این ویتامین گزارش می شود. کمبود آن از مهم ترین علل پوکی استخوان است و حتما باید به صورت دارو برای خانم ها تجویز شود.

7. اندازه گیری فشار خون

خانم ها حتما باید بعد از 45- 40 سالگی هر چند وقتی یکبار فشار خون خود را کنترل کنند و در صورتی که فشار خون رو به افزایش باشد به متخصص قلب و عروق مراجع کنند. فشار خون بالا در درازمدت منجر به بروز بیماری های قلبی- عروقی و مغزی و... می شود.

معاینه پستان؛ هر ۶ ماه یک بار

خانم ها باید هر ۶ ماه یک بار برای معاینه پستان به پزشک مراجعه کنند. البته هر خانم باید روز چهارم- پنجم عادت ماهانه پستان ها را از نظر وجود توده بررسی کند. درواقع خانم ها باید با بافت پستان خود آشنایی داشته باشند. یکی از موارد مهمی که کمک می کند توده زودتر تشخیص داده شود معاینه توسط خانم هاست چون اغلب خانم ها خودشان توده ها را کشف می کنند ولی بعد از ۴۰ سالگی هر ۱ تا ۲ سال یکبار انجام ماموگرافی و سونوگرافی از پستان ها ضروری است، به خصوص زنانی که در بستگان درجه ۱ آنها مانند مادر، خواهر و خاله سرطان پستان دیده شده است حتما باید با دقت بیشتری معاینات دوره ای پستان را آغاز کنند و حتی لازم است زودتر از ۴۰ سالگی به پزشک مراجعه کنند. زنان برای معاینه پستان می توانند به پزشکان عمومی، جراحان عمومی و متخصصان زنان مراجعه کنند. نتیجه ماموگرافی باید نگه داشته شود تا در هر بار مراجعه بعدی با ماموگرافی جدید مقایسه شود.