دانستنی های اختلالات شنوایی در کودکان

هفته نامه سلامت - ترجمه مریم سادات کاظمی: «قابلیت های شنیداری» جزو اساسی ترین ارکان رشد کودکان محسوب می شود که مدیریت چالش ها و فرصت های زندگی در عین داشتن اعتماد به نفس بالا را در پی خواهدداشت. هرچه این اختلالات شنوایی زودتر تشخیص داده شود، احتمال رشد طبیعی و سازگار متناسب با سن کودک افزایش می یابد.

زمانی از اختلالات شنیداری صحبت می شوند که فرد قادر به شنیدن صداها به خوبی یک فرد سالم نباشد و می تواند خفیف، متوسط، شدید یا خیلی شدید باشد که به مورد آخر «ناشنوایی» گفته می شود و فرد هیچ صدایی حتی با شدت بالا را نمی شنود. گرچه بیشتر کودکان با قدرت شنوایی طبیعی متولد می شوند، اما از هر ۱۰۰۰ تولد ۱ تا ۳ نوزاد دچار ضعف شنوایی در یک یا هر دو گوش هستند و ۱۰ تا ۲۰ درصد ناشنوایی نیز در سنین خیلی پایین اتفاق می افتد.

براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، بیش از 5 درصد جمعیت جهان؛ یعنی 360 میلیون نفر از اختلالات شنوایی ناتوان کننده رنج می برند که 32 میلیون نفر آنها کودکان هستند که بیشتر آنها در کشورهای با درآمد پایین یا متوسط زندگی می کنند. این در حالی است که با توجه به اعلام این سازمان، حدود 60 درصد موارد مشکلات شنوایی کودکان به کمک اقدامات پیشگیرانه اجتناب پذیر است. در موارد دیگر نیز اقدامات درمانی و جراحی مناسب می تواند به آموزش و کاهش پیامدهای اجتماعی این مساله کمک کند. مطلبی که در ادامه می خوانید، به همین موضوع می پردازد.

علل شناخته شدن ضعف شنوایی در نوزادان و کودکان

گرچه حدود نیمی از موارد کم شنوایی یا ناشنوایی به عوامل خطری مانند زمینه ژنتیک، زایمان زودرس یا بیماری های دوران جنینی مربوط می شود اما بقیه موارد بدون علت مشخصی بروز می کنند.
از همین رو، انجام تست های شنوایی در زمان تولد برای همه نوزادان ضروری است تا مشکل در سریع ترین زمان شناسایی شود و درمان مناسب انجام گیرد.

ناشنوایی ژنتیکی: کم شنوایی و ناشنوایی ممکن است سابقه وراثت داشته باشد که معمولا می تواند با ناهنجاری های کروموزومی مانند نشانگان داون نیز همراه باشد. البته عوامل ژنتیک دیگری نیز وجود دارد که زمینه ساز ضعف قدرت شنوایی و پیشرفت ناهنجاری هایی در عملکرد گوش داخلی و عصب شنوایی می شود. این ناراحتی ممکن است همراه با بعضی از بیماری های وراثتی تشخیص داده شود.

بیماری های دوران بارداری: مشکلات شنوایی کودک می تواند در دوران بارداری اتفاق بیفتد، در حالی که هیچ زمینه ژنتیکی ای وجود ندارد. مصرف الکل و مواد مخدر، ابتلا به عفونت های باکتریایی و ویروسی مانند سرخجه، سیفلیس و توکسوپلاسموز و بیماری های متابولیک از جمله شرایط خطر در دوران بارداری محسوب می شوند.

کاهش شنوایی در زمان تولد: عوامل مختلفی طی روند زایمان نیز می تواند ناشنوایی یا کم شنوایی نوزاد را رقم بزند. این مشکل، به خصوص در صورت کمبود اکسیژن، خونریزی مغزی، نقایص فیزیکی هنگام تولد و زایمان زودرس ایجاد می شود. همچنین مصرف بعضی داروها در عفونت های نوزادان، سل، سرطان و مالاریا نیز ممکن است با تحلیل برگشت ناپذیر شنوایی همراه باشد.

ناشنوایی در دوران کودکی: مشکلات شنوایی در کودکان ۲ تا ۶ سال اساسا ناشی از سرماخوردگی، اوتیت یا التهاب لوزه هاست. سرخک، اریون و سرخجه نیز از دیگر بیماری های زمینه ساز در این سنین هستند.

ضعف شنوایی در نوجوانی: صدا مهم ترین عامل تحلیل قدرت شنوایی در نوجوانان است گوش دادن به موسیقی با صدای خیلی بلند، به خصوص با گوشی مهم ترین عادت پرخطر محسوب می شود. اگر گوش ها به طور مداوم با فرکانس صدای خیلی بالا مواجه باشند، آسیب های همیشگی ممکن است بروز کند.

عوارض عدم تشخیص ناشنوایی در دوران نوزادی

تشخیص زودهنگام اختلالات شنوایی نوزادان برای اطمینان از طبیعی ترین روند رشد او ضروری خواهدبود. درواقع، نخستین سال های زندگی تاثیر قطعی در رشد زبان و صحیت کردن دارد. کودکی که از مشکلات شنوایی حتی در جزیی ترین سطح رنج می برد، در معرض خطرات تاخیر در کسب مهارت های اجتماعی و همچنین یادگیری قرار دارد. تاثیرات ناشنوایی بر کودکان در همه سنی کاملا جدی و حائز اهمیت است که تشخیص به موقع می تواند این آثار منفی را کاهش دهد.

علایم ضعف شنیداری در نوزادان و کودکان

• وادار کردن مخاطب به تکرار کلمات
• تلفظ نادرست یا اشتباه بعضی کلمات
• پیشرفت نداشتن یا عقب گرد در پیشرفت زبان آموزی
• ابتلا به او تیت
• نیاز به افزایش صدای تلویزیون را رادیو
• نداشتن واکنش طبیعی نسبت به صداهای ضعیف، متوسط و شدید
• بی توجه و حواس پرت به نظر آمدن
• نداشتن واکنش نسبت به شنیدن نام
• عدم پاسخگویی نوزاد و کودک از پشت سر یا جایی دیگر که امکان دیدن فرد را ندارد.
• ناتوانی در پیدا کردن شخصی که از فاصله ای دور در منزل او را صدا می زند.

مشکوک شدن والدین به مشکلات شنوایی کودکان

مسلما هر کودکی خاص است و ویژگی های منحصر به فرد خود را دارد، اما توجه به مراحل مختلف رشد ارتباطی در نوزادان و کودکان در شناخت به موقع مشکلات شنیداری بسیار مهم است.

از زمان تولد تا ۳ ماهگی

• با شنیدن صدای خیلی بلند ناگهان تکان بخورد
• با شنیدن سخنان اعضای خانواده آرام شود.
• به صحبت های اعضای خانواده توجه کند.
• برای نشان دادن نیازهای مختلف به حالات مختلف گریه کند.
• صداهای دلنشین و بامزه از خود بروز دهد. با تولید صداهایی مانند «آآآ» یا «اُاُاُ» خود را سرگرم کند.

از ۳ تا ۶ ماهگی

• با شنیدن صدا در زمان خواب بیدار شود یا تکان بخورد.
• با شنیدن نامش یا صدایی دیگر حتی مخاطب را نبیند، سر را برگرداند.
• با تولید صدا و آوازهایی که به تدریج به کلمات شبیه است خود را سرگرم کند.

از ۶ تا ۸ ماهگی

• نسبت به شنیدن نامش عکس العمل نشان دهد و سر را برگرداند.
• کلمات رایج مانند «نه» یا «بای بای» را درک کند.
• غان و غون کند و «ماماما» و «بابابا» بگوید.

از ۸ تا ۱۵ ماهگی

• کلمات و صداهای ساده را تکرار کند.
• سعی در اشاره یا گرفتن وسایل منزل که به او نشان داده می شود، داشته باشد.
• دستورهای ساده را بفهمد.
• صدای حیوانات خانگی را تقلید کند.
• «بابا» و «مامان» را به درستی بگوید.
• مستقیما به سمت صدا بچرخد.

از 12 تا 18 ماهگی

• یک ساختار کلامی ساده را متوجه شود.
• به طور منظم از ۷ کلمه یا بیشتر استفاده کند.
• در 18 ماهگی، کودک باید تا 25 درصد بیان روشن و واضحی داشته باشد.

در 2 سالگی

• با شنیدن نام هر عضو بدن و بدون دیدن حرکات لب های شما، بتواند به هر کدام اشاره کند.
• به تدریج قادر به ترکیب بندی دو کلمه باشد.
• دایره واژگانی بالغ بر 50 تا 250 کلمه داشته باشد.
• در ۲ سالگی بیان کودک به طور طبیعی ۵۰ تا ۷۵ درصد واضح است.

در ۳ سالگی

• بتواند هر چیزی را با یک کلمه معرفی کند.
• با خود یا اسباب بازی هایش حرف بزند و ارتباط برقرار کند.
• دایره واژگانش به ۴۵۰ کلمه برسد.
• جملاتی 4 یا 5 کلمه ای بسازد.
• قادر به دنبال کردن گفت و گو باشد.
• در 3 سالگی، بیان کودک به طور طبیعی 85 تا صد در صد واضح است.
• در صورت تاخیر یا مشکل در هر مرحله رشد کلامی و شنیداری فرزندتان حتما با متخصص شنوایی سنجی مشورت کنید.

اقدامات موثر در اختلالات شنوایی

از آنجا که بسیاری از اختلالات شنوایی ممکن است تا ماه ها پس از تولد شناخته نشود یا والدین اطلاعات کافی در این زمینه نداشته باشند، همه نوزادان در بدو تولد تحت انجام تست های شنوایی سنجی (ادیومتری) قرار می گیرند که معمولا ممکن است در ماه های دیگر نیز تکرار شود. این آزمایش به هیچ وجه برای نوزاد آزاردهنده نیست و بیشتر آنها در این زمان حتی از خواب بیدار نمی شوند. در این صورت به کمک دستگاه کوچکی امواج صدا به گوش فرستاده می شود که پس از دریافت در گوش داخلی، بازتاب آنها ثبت خواهدشد. این اقدامات به تشخیص زودهنگام مشکل و ارائه بهترین و موثرترین اقدامات درمانی کمک می کند. در این آزمایش ها سطح شنوایی اندازه گیری می شود و در صورت بروز مشکل به متخصص ارجاع داده می شود.

استفاده از وسایل کمک شنوایی

وسایل کمک شنوایی مانند سمعک، میکروفون تعبیه شده در زیر فرش برای افزایش صدای افراد، سیستم های مادون قرمز افزایش صدای تلویزیون بدون تغییر در شرایط کلی و... به کودکان امکان می دهد ارتباط مطلوب و بهتری با دنیای صداها برقرار کند. این وسایل برای کودکان با قدرت شنوایی پایین و حتی در سنین خیلی کم نیز کاربرد دارد.

کاشت حلزون

در صورت ضعف شنوایی شدید در هر دو گوش و پس از عدم موفقیت در کاربرد روش های دیگر، پروتز کاشت حلزونی تجویز می شود. پروتز کاشت حلزونی، ابزاری الکترونیکی است که از طریق جراحی در گوش داخلی قرار می گیرد و به طور مستقیم حلزون گوش را تحریک می کند. در این باره متخصص گوش و حلق و بینی تصمیم مناسب را خواهدگرفت.

تکنیک های ارتباطی

راهکارهای مختلف ارتباطی وجود دارد که می تواند به تسهیل امور روزمره کودک کم شنوا یا ناشنوا کمک کند. این توصیه ها همچنین برای والدین این کودکان نیز مفید است و به تقویت ارتباطات آنها کمک خواهدکرد.

برخی از مهم ترین آنها عبارتند از:

• عادت دادن کودک به نگاه کردن همیشگی مخاطب هنگام صحبت کردن
• آموزش به او برای درخواست تکرار در صورت عدم فهم کلمات
• هم راستا قرار گرفتن پدر و مادر با کودک برای صحبت کردن با او
• کاهش صداهای محیط با دوری از صداهای زمینه ساز عدم درک مکالمات

ترفندهایی که می تواند به پیشرفت زبانی کودک کمک کند

• واکنش نشان دادن نسبت به غان و غون و صداهای تولیدی کودک
• تقلید صداهای کودک و سرگرم شدن با او به کمک ایجاد صداهای مختلف و حرکات لب ها
• زمزمه شعرها و ترانه ها برای کودک یا هم آوایی با او
• صحبت کردن با کودک به طور طبیعی در مورد آنچه انجام می دهید، می بینید و آنچه کودک می بیند و انجام می دهد.
• خرید اسباب بازی های آوایی البته بدون ایجاد سر و صدای زیاد
• خطاب قرار دادن کودک با نام خودش
• بردن کودک به مکان های جدید و معرفی شرایط جدید
• بازی با فرزند
• پخش فیلم ها و موسیقی های کودکانه
• آموزش نام اشیای منزل و افرادی که معمولا می بیند.
• خواندن کتاب داستان جذاب و تعریف کردن داستان
• اختصاص زمانی به کودک هنگامی که شما را مخاطب قرار می دهد.
• ترغیب او به تعریف کردن داستان ها و ماجراهای مختلف
• تشویق کودک در صورت تلاش برای برقراری ارتباط

پیشگیری از اختلالات شنوایی در کودکان

نوزادان و کودکان همیشه باید در برابر صداهای شدید محافظت شوند. گوش بچه ها بسیار حساس تر از گوش بزرگسالان است، به خصوص هنوز نمی توانند مفهوم و لحن بلند را تشخیص دهند. این در حالی است که بزرگ ترها می توانند در شرایط سر و صدا از گوش خود محافظت کنند، اما کودکان چنین توانایی ای ندارند. همچنین باید در انتخاب اسباب بازی ها دقت کافی داشت. بعضی از جغجغه ها، تفنگ های اسباب بازی یا دیگر وسایل سرگرم کننده معمولا صداهای آزاردهنده ای دارند که برای گوش حساس کودکان بسیار بلند است.

لازم است آموزش های لازم برای محافظت از گوش ها به کودکان یادآوری شود. به عنوان مثال هدفون یکی از بدترین مخرب ترین وسایل است که امروزه، در دسترس بچه هاست و به تدریج مشکلات شنوایی در پی خواهد داشت. سرماخوردگی و عفونت های مکرر گوش نیز می تواند به طور موقت شنوایی را تحلیل دهد. در این صورت هوا به خوبی در گوش جریان نخواهدداشت و منجر به جمع شدن مایعات در گوش می شود که نیاز به اقدام درمانی مناسب برای پیشگیری از مزمن شدن مشکل خواهدبود. اگر کودک از درد گوش شکایت داشته باشد یا والدین احساس کنند به خوبی نمی تواند صداها را تشخیص دهد، لازم است به پزشک متخصص مراجعه شود.

نقش تغذیه در تقویت شنوایی

مهم ترین مواد غذایی موثر در شنوایی از این قرارند:

ویتامین D: این ویتامین جذب کلسیم را که ماده ای ضروری برای استخوان های محکم است، آسان می کند. کمبود ویتامین D در بزرگسالان زمینه ساز پوکی استخوان می شود که سخت شدن و تخلخل استخوان های گوش را در پی دارد.
توصیه می شود ماهی، به خصوص ماهی های آزاد، قزل آلا و ساردین ۲ بار در هفته میل شود. روغن ماهی، جگر و زرده تخم مرغ از دیگر منابع این ویتامین هستند.


ویتامین های A, C, E و منیزیم: این ریزمغذی ها خواص آنتی اکسیدانی عالی دارند و می توانند نقش محافظ در برابر تحلیل شنوایی ناشی از سر و صدا داشته باشند. همچنین مانع از عملکرد رادیکال های آزاد می شوند که در شرایط آلودگی صوتی ایجاد می شوند. ویتامین C همچنین به کاهش عفونت های گوش کمک می کند و قدرت دفاعی بدن را افزایش می دهد.

کلم بروکلی، کدو، اسفناج، شلغم، هویج، طالبی، سیب زمینی شیرین، زردآلو، جگر، شیر، کره، پنیر و تخم مرغ منابع غنی ویتامین A هستند. ویتامین C نیز در کلم بروکلی، انواع فلفل، گل کلم، کلم قمری، کلم برگ، آناناس، توت فرنگی و مرکبات وجود دارد. برای تامین ویتامین E مورد نیاز بدن نیز می توان جوانه گندم، سبزیجات برگ دار، مارگارین و روغن های گیاهی را مصرف کرد. لبنیات، گوشت، ماهی، مرغ و سبزیجات نیز سرشار از منیزیم هستند.

ویتامین B12: این ویتامین با تنظیم تشکیل گلبول های قرمز که در متابولیسم هوموسیستئین و پیشگیری از وزوز گوش نقش دارد، قدرت شنوایی را بهبود می بخشد.
هوموسیستئین نوعی اسیدآمینه سازنده پروتیین است که مقدار زیاد آن در خون به دیواره عروق آسیب می زند و علت بعضی ناشنوایی ها شناخته می شود. لبنیات، تخم مرغ، گوشت گاو بدون چربی و فراورده های دریایی منابع سرشار ویتامین B۱۲ هستند.

اسید فولیک: اسید فولیک نیز علاوه بر کاهش تولید هوموسیستئین، جریان خون را به ساختارهای داخلی گوش آسان می کند.
مصرف جگر، اسفناج، مارچوبه، نخود، کلم بروکلی، آووکادو، کاهو، بادام زمینی، گوجه فرنگی، تخم مرغ، توت فرنگی، طالبی و موز نیاز بدن را به اسید فولیک تامین می کند.

منگنز: منگنز با تسهیل در شکل گیری بافت های همبند و استخوان ها قدرت شنوایی را بهبود می دهد. همچنین برای عملکرد مطلوب مغز و اعصاب نیز ضروری است.
کمبود این ماده می تواند خطر وزوز گوش را افزایش دهد. سیب، زردآلو، آووکادو، لوبیا، آناناس، انواع توت ها، کشمش، تخم مرغ، کرفس، سبزیجات و دانه های کاج را می توان خوراکی های سرشار از منگنز دانست.

غربالگری مشکلات شنوایی

از سال ۲۰۰ میلادی که کمیته مشترک شنوایی نوزادان آمریکا (شامل انجمن های پزشکی تخصصی گوش و حلق و بینی، اطفال، شنوایی و گفتار آمریکا و مراکز مرتبط) منشور مطرح جامع بیماریابی جهانی شنوایی نوزادان یا UNHS (Universal Newborn Hearing- Screening…) را تصویب کردند (و تاکنون چند بار ویرایش و تکمیل شده است)، بر غربالگری شنوایی تمامی نوزادان و شیرخواران بلافاصله پس از تولد تاکید شده است. در آخرین ویرایش این منشور، روش غربالگری استفاده توام از دو دستگاه AABR و TEOAE تعیین شده و در حال حاضر تمام نوزادان و شیرخواران در آمریکا بلافاصله پس از تولد در زایشگاه با روش های ذکرشده آزمایش می شوند.

در روش TEOAEیک پروب کوچک داخل مجرای گوش نوزاد قرار می گیرد و دستگاه به صورت یک اسکن شنوایی به طور اتوماتیک صدایی را وارد گوش نوزاد کرده و بازتاب آن را پردازش می کند. در صورت سلامت مسیر انتقال صدا به گوش میانی و وجود نداشتن هرگونه عفونت در گوش میانی و نیز سلامت سیستم حلزون شنوایی، نتیجه تست TEOAE (گذر) خواهدبود و در صورت وجود مشکل در هر یک از قسمت های فوق نتیجه REFER (ارجاع) گزارش می شود.

حین آزمایش هیچ گونه درد یا احساس ناخوشایندی برای نوزاد ایجاد نمی شود و در صورت خواب بودن نوزاد آزمایش برای هر گوش فقط 2 دقیقه طول می کشد.

در آزمایش AABR چند الکترود سطحی کوچک روی سر و پشت گوش ها چسبانده می شود و این بار مسیر عصب شنوایی از حلزون تا ساقه مغز مورد بررسی قرار می گیرد. این آزمایش نیز ساده، بدون ناراحتی برای نوزاد و سریع (حدود 15 دقیقه برای هر دو گوش) است.

مجددا در صورت سلامت مسیر عصب شنوایی به طور اتوماتیک عبارت (گذر) و در غیر آن صورت بیمار ارجاع می شود. نوزادی سالم است که نتیجه در هر دو آزمایش Pass (گذر) باشد و در صورت نتایج ارجاع (Refer) آزمایش های تخصصی تشخیص محل ضایعه و سنجش آستانه شنوایی انجام و نوزاد برای معالجه یا توانبخشی ارجاع می شود.

منابع:

www.tout-ouie.ch
www.polycliniquedloreille.com