راه های تشخیص و درمان سرطان روده

هفته نامه همشهری تندرستی - سحر آزاد: به گفته دکتر مهدی عالم رجبی، متخصص جراحی و فلوشیپ جراحی گوارش- لاپاروسکوپی، در کشورهایی همچون آمریکا به افراد توصیه می شود برای تشخیص این بیماری بعد از ۵۰ سالگی کولونوسکپی انجام دهند. در صورت تشخیص زودهنگام، فرد قادر به درمان است. کولونوسکپی می تواند این بیماری را پیش از مراحل پیشرفته، آشکار کند. با دکتر رجبی در مورد دیگر شیوه های تشخیص و راه های درمان سرطان روده صحبت کرده ایم.

در مورد سرطان روده گفته می شود که اگر زود تشخیص داده شود، امکان بهبودی بیمار وجود دارد اما در سایت خود شما گفته شده چهارمین سرطان شناخته شده بدن و سومین دلیل مرگ و میر در اثر سرطان است. در صورتی که می توان آن را درمان کرد چرا مرگ و میر ناشی از آن آمار بالایی دارد؟

اول این که شیوع آن زیاد است؛ مثلا تعداد بیشتری از مردم درگیر سرطان کلون به نسبت سرطان کیسه صفرا می شوند. بر طبق آمارهای رسمی سالانه بیش از یک میلیون نفر در جهان به سرطان روده مبتلا می شوند که سالانه به این مقدار افزوده می شود. در ایالات متحده سالانه بیش از 150 هزار مورد جدید سرطان روده بزرگ کشف که حدود 45 هزار مورد آن منجر به مرگ و میر می شود. همجنین شیوع آن در مردان بیش از زنان بوده و در بیشتر موارد در افراد بالای 50 سال رخ می دهد.

چرا تعداد زیادی درگیر این بیماری می شوند؟

عوامل محیطی و ژنتیکی زیادی در این مسئله دخیل هستند، اما دلیل واضح شناخته شده ای را نمی توانیم برای آن نام ببریم. اگر می دانستیم دلایل واضح و شناخته شده آن چیست، جلوی آن را می توانستیم بگیریم. یک سری از دلایل، بیماری های ژنتیکی خاصی هستند مثلا کسی که روده هایش مبتلا به بیماری های التهابی یا «پولیپوز» است، اگر این بیماری ها تشخیص داده شود، بیمارها در سیر درمان قرار می گیرند و با پیگیری میتوان جلوی سرطان را گرفت با این حال درصد زیادی از مردم به سرطان روده مبتلا می شوند بدون این که ما دلیل خاصی را در آن ها پیدا کنیم.

گفته می شود آلودگی های محیطی، برخی غذاها و داروها تاثیرگذار هستند، منتهی تاثیر همه آن ها قطعی نیست و فقط می گویند «ممکن است» این عوامل اثرگذار باشند. این جور نیست که بگوییم هر کسی که فلان دارو را مصرف کرد، باید کولونش را جراحی کند.

موضوع دوم این است که ما در کشورمان سیستم شناخته شده ای نداریم که بخواهیم مردم عادی را برای این بیماری کنترل کنیم. حرف هایی هم که می زنیم براساس کارهایی است که در دیگر کشورها انجام شده مثلا در آمریکا بعد از 50 سالگی مردم کولونوسکپی انجام می دهند تا متوجه شوند سرطان دارند یا نه. ما در ایران چنین برنامه ای نداریم. تنها پیشنهادمان به مراجعان بالاتر از 50 سال، این است که کولونوسکپی انجام دهند. برنامه ریزان هر کشوری با توجه به درآمد و امکاناتی که دارند، برنامه ریزی می کنند که چه اقداماتی در زمینه بهداشت آن کشور انجام شود.

ما در کشورمان هنوز برای این موضوع برنامه خاصی نداریم مثلا تا جایی که اطلاع دارم برخی نهادها مثل نیروهای مسلح یک زمانی تصمیم داشتند از افراد بالای ۵۰ سال عضو این ارگان بخواهند که کولونوسکپی انجام دهند. اگر روزی برسد که از مردم بخواهیم از سن خاصی کولونوسکپی را شروع کنند ممکن است بتوانیم متوجه وجود درجات پایین تر سرطان کولون در مردم شویم که درمان پذیر است.

این کار هزینه بر است؟

قطعا. چون باید ببینیم چگونه می خواهیم پیگیری هایمان را انجام دهیم. باید مشخص کنیم از طریق کدام یک از روش های آزمایش مدفوع، کولونوسکپی یا عکس قصد پیگیری سرطان را داریم. هر کی از آن ها هزینه های خودشان را دارند مثلا اگر قرار است صد نفر کولونوسکپی انجام دهند، باید ببینیم چند نفر از میان آن ها مشکوک به سرطان هستند تا هزینه کولونوسکپی و پیدا کردن سرطان مشخص شود. در نهایت هم میزان هزینه ای که از طریق پیدا کردن افراد مبتلا به سرطان کولون مشخص می شود با هزینه ای که برای شیمی درمانی صرف می شود، مقایسه و آن وقت می توان نتیجه گرفت که مثلا کولونوسکپی نسبت به شیمی درمانی مقرون به صرفه تر است یا نه. در آمریکا پیشگیری و کولونوسکپی به صرفه تر بوده است و به همین دلیل کولونوسکپی برای تشخیص سرطان رواج دارد.

هزینه های درمان برای بیماران سرطان روده به طور متوسط چقدر است؟

دقیقا نمی دانم چه مقدار هزینه دارد اما چندی قبل آماری در مورد سرطان سینه گفته شد که هزینه کشوری برای این سرطان حدود ۵۰ میلیون تومن است. برای سرطان روده هم قطعا کمتر از این نیست. ما مجبوریم بیمار را رادیوتراپی، شیمی درمانی و جراحی کنیم. قسمت اعظم داروها و وسایل جراحی هم از خارج از کشور وارد می شوند. وقتی وسایل پزشکی گران قیمت باشند، هزینه زیادی نیز برای آن داده می شود.

در سرطان روده بزرگ چه اختلالی روی می دهد؟

سرطان رشد غیرمعمول و خارج از قاعده گروهی از سلول های تغییر شکل داده است که به سرعت بزرگ شده و رفته رفته به بافت های اطراف خود تهاجم و سپس نقاط دورتر (متاستاز) دست اندازی می کنند.

در کولون سرطان به صورت معمول از زایده های مخاطی که پولیپ نامیده می شوند آغاز شده و پس از رشد به داخل روده و جدار آن به بافت های اطراف خود و داخل شکم تهاجم می کند ضمن این که امکان متاستاز سلول های سرطانی در تمام مراحل وجود دارد. کبد و ریه از شایع ترین مناطق متاستاز هستند.

نشانه های ابتلا به این بیماری چیست؟

در 75 درصد موارد ابتلا به سرطان کولون در افراد عادی بدون هیچ سابقه خانوادگی و یا موارد خطر دیگر رخ می دهد و متاسفانه در مراحل اولیه اغلب بدون علایم است. همچنین هرگونه تغییر در اجابت مزاج اعم از یبوست یا اسهال، درد شکمی، خونریزی گوارشی، دفع ترشحات غیرمعمول از مقعد، تغییر قطر مدفوع، کاهش وزن شدید یا کم خونی به خصوص در مردان و در سنین بالا شک به وجود سرطان کولون را برانگیخته و اقدامات تشخیصی مناسب آن آغاز می شود.

پزشکان پس از معاینه بیمار مشکوک به سرطان های کولورکتال او را جهت کولونوسکوپی ارجاع می دهند. کولونوسکوپی یا دیدن درون روده بزرگ، بهترین و مطمئن ترین راه برای تشخیص یا رد سرطان کولون است. این کار به صورت معمولی حتی زیر بیهوشی در درون مطلب انجام می شود. سراسر روده بزرگ و راست روده بیمار دیده می شود و در صورت وجود پولیپ یا ضایعه مشکوک، نمونه برداری صورت می گیرد.

راه های تشخیصی دیگر مانند آزمایش مدفوع جهت یافتن خون درون آن، آنجام عکس برداری های رنگی مانند انمای باریوم نیز وجود دارد که نه تنها دقت تشخیصی کولونوسکپی را دارد بلکه در صورت مثبت شدن کولونوسکپی، پس از آن توصیه می شود.

پس از تشخیص نیز از سی تی اسکن و ام آر آی جهت تعیین وسعت بیماری و تعیین روش های درمانی استفاده می شود. این نکته را هم باید یادآور شد که هیچگونه تست خونی جهت تشخیص سرطان کولورکتال وجود ندارد.

چه روش های درمانی جهت درمانی وجود دارد؟

هرچند تعداد مبتلایان به سرطان کولورکتال در حال افزایش است اما خوشبختانه روش های درمانی نسبتا موثری برای آن وجود دارد. جراحی هم اکنون بهترین و موثرترین روش درمانی در این بیماری است. جراح حاذق و دارای دانش کافی در درمان سرطان و روش های جراحی آن با انجام یک عمل صحیح و برداشتن تمام بافت های سرطانی بیشترین کمک را به بیمار و بهبود وضعیت زندگی وی می کند. ضمن این که روش های نوین شیمی درمانی و رادیوتراپی کمک فراوانی در افزایش طول عمر این بیماران داشته است.

آیا انجام جراحی سرطان روده بزرگ با گذاشتن استومی (بیرون گذاشتن روده از جدار شکم) برابر است؟

مسلما جواب این سوال منفی است. امروزه با پیشرفت های پدید آمده در تکنیک های جراحی و وجود ابزارهای جدید انجام استومی دائمی به ندرت پیش می آید و اغلب بیماران یا طی همان عمل اولیه یا پس از طی یک دوره ۶ هفته ای وجود استومی موقت را دفع طبیعی می کنند.

از لحاظ شیوه های درمانی چقدر منطبق با معیارهای جهانی هستیم؟

در سرطان کولون خیلی از دنیا عقب نیستیم. منظورم هم از دنیا کشورهای پیشرفته و صنعتی است وگرنه در سطح کشورهای منطقه شاید ترکیه کمی از ما جلوتر باشد و بقیه اصلا در حد ما نیستند. شیوه های تشخیصی ما نیز مثل کولونوسکپی، سیتی اسکن و... خوب است. ممکن است یکسری آزمایش های ژنتیکی را نداشته باشیم که آن ها را برای آزمایشگاه های معتبر دنیا می فرستیم. نمی گویم تمام درمان های جراحی ما با استانداردهای اروپا برابر هستند اما جراح هایی داریم که در حد استانداردهای اروپا و آمریکا کار می کنند. به غیر از دستگاه های روبوتیک، بقیه شیوه های جدید سرطان روده را آن هم در حد خیلی عالی انجام می دهیم. داروهای شیمی درمانی هم در داخل کشور وجود دارد.

از نظر میزان شیوع سرطان روده ایران در چه جایگاهی قرار دارد؟

متاسفانه آماری از میزان شیوع سرطان در مملکت خودمان نداریم. اما از آن چه می بینم، شیوع سرطان در کشور ما نباید تفاوت زیادی با نقاط دیگر داشته باشد. در مورد سرطان روده گفته می شود یک بیماری غربی است اما به نظر می رسد در کشور ما هم سرطان روده خیلی زیاد است. آنچه که مسلم است ایران از مناطق پرخطر برای شیوع این سرطان بوده و سالانه بر تعداد افراد مبتلا افزوده می شود. تاسف برانگیزتر این که سن افراد مبتلا در ایران در حال کاهش است و جوانان زیادی با این بیماری به پزشکان مراجعه می کنند.

کسی که درمان می شود، چه کارهایی باید انجام دهد تا جلوی رشد دوباره بیماری را بگیرد؟

اول این که باید با تیم درمان کاملا هماهنگ باشد و داروهایش را با آن ها چک کند. بیماری که برای سرطان روده جراحی کرده، به فرض این که به دیگر نقاط بدن سرایت نکرده باشد، بعد از طول دوره درمان حتما باید کولونوسکپی سالیانه انجام دهد.

تاکید ما این است که چنین بیمارانی تا ده سال باید مرتب چک شوند. سیتی اسکن و آزمایش های خون دوره ای هم صورت می گیرد. در صورت وجود کوچک ترین شک نسبت به عود بیماری در جای دیگری از بدن، فورا باید به سراغ آن رفت. در این صورت برخی بیماران قابل درمان هستند و نیاز به جراحی و برخی احتیاج به شیمی درمانی دارند.

چرا سن ۵۰ سال مهم است؟

چون زیر 50 سال، سرطان حالت ارثی پیدا می کند.