وقتی تیروییدتان بیمار است

هفته نامه سلامت: بیماری‌های مربوط به غده تیروئید در مردم سطح جامعه شیوع زیادی دارند. جالب است بدانید بسیاری از مبتلایان که از این بیماری شکایت دارند، زن هستند. خانم مریم ۳۳ ساله نیز ۵ سال است به‌دلیل کم‌کاری تیروئید از داروی لووتیروکسین استفاده می‌کند.

بیماری‌اش کنترل شده و هیچ علامتی ندارد، اما ظاهر چشم کاملا تغییر کرده و کمی بیرون زده است. او می‌خواهد بداند آیا علائم چشمی ایجادشده برطرف خواهد شد؟ چند وقت دیگر باید دارو مصرف کند و می‌تواند بدون اینکه دارو مصرف کند باردار شود؟ آیا بیماری او به فرزندش انتقال خواهد یافت؟ ممکن است در طول بارداری مشکلی برای خودش یا جنین ایجاد شود؟ روز پنجم خرداد، روز جهانی تیروئید نامگذاری شده است. به مناسبت این روز مطلبی گردآوری شده که شاید بتواند به بخشی از سوالات شما و سوالات مهمان این هفته ما پاسخ دهد. در «میزگرد سلامت» این هفته، متخصصان «سلامت» در این باره توضیح می‎دهند.

پرنیان پناهی

اختلال تیروئید با چشم ما چه می‌کند؟

بیماری‌های غده تیروئید مانند کم‌کاری یا پرکاری بیماری‌های خودایمنی هستند. اختلالات چشمی ناشی از بیماری‌های تیروئید نیز متاثر از آنتی‌بادی‌های دخیل در همین بیماری تیروئیدی است.

شیوع بیماری‌های چشمی ناشی از اختلالات تیروئیدی خودایمنی در خانم‌ها بیشتر و حدود ۶ - ۵ برابر آقایان است. افراد سیگاری هم ۷ برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری به این بیماری‌های چشمی خودایمن مبتلا می‌شوند.

شایع‌ترین علت بیرون‌زدگی چشم، اختلالات تیروئیدی است.

در این بیماری، آنتی‌بادی‌هایی علیه غده ایجاد می‌شود؛ که می‌توانند روی عضلات چشم تاثیر بگذارند. آنتی‌بادی‌ها عضلات و بافت چربی چشم را تحریک می‌کنند و ماده‌ای داخل آن ساخته می‌شود که خاصیت جذب آب بالایی دارد. جذب آب توسط عضله و چربی باعث تورم و بزرگی آن می‌شود. بزرگی عضلات اطراف چشم، کره چشم را به بیرون هدایت می‌کند.

این اتفاق بیشتر در مبتلایان به پرکاری تیروئید مشاهده می‌شود، ولی در بیماران با کم‌کاری تیروئید و حتی افرادی که کاملا سالم هستند هم ممکن است دیده شود. البته افراد سالم معمولا بعد‌ها دچار مشکلات تیروئیدی خواهند شد. به‌طور کلی، مشکلات چشمی ناشی از اختلال در عملکرد تیروئید در مواقعی که نوع بیماری پرکاری غده تیروئید کنترل نشده زیاد اتفاق می‌افتد.

مشکل بعدی که در اثر بزرگی عضلات ایجاد می‌شود، فشار روی عصب بینایی است که ممکن است منجر به اشکال در دید شود. در مراحل اولیه بیمار دچار کاهش دید در رنگ می‌شود، ولی با پیشرفت بیماری کاهش کلی در دید بیمار ایجاد می‌شود.

تداوم بزرگی عضله باعث می‌شود عضلات اطراف چشم فیبروزه شوند؛ یعنی خاصیت ارتجاعی عضلات از دست برود. در این وضعیت بیمار دچار انحراف چشم می‌شود و انحراف چشم ممکن است باعث دوبینی شود. دوبینی هنگامی که فرد به بالا نگاه می‌کند، شایع‌تر است.

در این بیماری پلک‌ها هم ممکن است به عقب کشیده شوند. پلک‌های بالا در حالت عادی باید یک تا دو میلی‌متر از قسمت رنگی چشم را بپوشانند.

پلک تحتانی باید حد واسط قسمت رنگی و سفید چشم بین قرنیه و صلبیه باشد. وقتی پلک‌های فوقانی و تحتانی آنقدر عقب کشیده شوند که از بالا و پایین کره چشم صلبیه دیده شود، عقب کشیده شدن پلک‌ها اثبات می‌شود. این وضعیت باعث می‌شود چشم بیشتر باز بماند و فرد دچار علائمی مانند سوزش و قرمزی شود و ترس از نور پیدا کند. اگر خشکی چشم شدید باشد، ممکن است زخم قرنیه ایجاد شود. زخم قرنیه عارضه خطرناکی است و احتمال سوراخ شدن چشم و کوری وجود دارد.

اتفاق دیگری که با تداوم بزرگی عضلات رخ می‌دهد، افزایش فشار داخل کره چشم است. فشار چشم باید با معاینات دوره‌ای کنترل شود، چون افزایش فشار داخل کره چشم به عصب بینایی آسیب می‌زند.

توجه: درگیری‌های چشمی در بیماران دچار اختلالات تیروئیدی معمولا نامتقارن است و ممکن است یک چشم درگیر و چشم دیگر سالم باشد یا عارضه در یک چشم شدید و در چشم دیگر خفیف باشد.

اغلب بیماری‌های خودایمنی، خودمحدود شونده هستند؛ یعنی علائم عود و فروکش بیماری در افراد مبتلا دیده می‌شود. دوره‌های عود در این بیماری خودایمن معمولا یک ساله است، ولی در افراد سیگاری شاید به ۲ تا ۳ سال هم برسد.

اقدامات حمایتی در کنترل بیماری نقش مهمی دارند. بیماران باید تحت‌نظر متخصص غدد باشند و دارو مصرف کنند تا سطح هورمون‌ها به حالت طبیعی برگردد، اما در مواقعی که مشکلات چشمی وجود دارد نیاز است بیمار تحت‌نظر متخصص چشم هم قرار گیرد.

برای برطرف کردن خشکی چشم اشک مصنوعی تجویز می‌شود.

رژیم بیمار باید کم‌نمک باشد، چون نمک باعث تجمع بیشتر مایعات در عضله می‌شود.

بیماران باید سیگار را ترک کنند و از عینک آفتابی استفاده کنند، چون بعضی از بیماران ترس از نور دارند.

در مواردی که علائم شدید است، داروهای ضدالتهاب تجویز می‌شود. گاهی ممکن است بیمار نیاز به پرتودرمانی و عمل جراحی داشته باشد.

بزرگی عضله با سی‌تی‌اسکن قابل‌تشخیص است. معاینه چشم‌پزشکی به‌طور دوره‌ای توصیه می‌شود.

دکتر شهرام افضلی

نقش هورمون تیروئید در سلامت جنین و کودک

مهم‌ترین هورمون غده تیروئید، هورمون تیروکسین است که از دوران جنینی و از هفته نهم تا دهم شروع به ترشح می‌کند. این هورمون روی مغز جنین اثر می‌کند، ولی قبل از آن رشد مغز جنین وابسته به ترشح غده تیروئید مادر است. به همین دلیل است که جنین مادرانی که کم‌کاری تیروئید کنترل‌نشده دارند در معرض خطر است. پس برای اینکه مطمئن شویم کودک در آینده دچار اختلالات رشد مغزی نشود باید از اینکه مادر اوایل بارداری دچار کم‌کاری غده تیروئید نباشد مطمئن شویم. مادران باید ابتدای بارداری آزمایش خون بدهند تا میزان هورمون‌های تیروئید مشخص شود.

هورمون غده تیروئید بعد از تولد هم برای رشد جسمی و مغزی کودک ضروری است. وقتی کودک به بلوغ می‌رسد این غده از نظر صفات ثانویه جنسی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. مهم‌ترین عوارض کم‌کاری غده تیروئید روی کودک کاهش رشد قدی، بلوغ دیررس و بلوغ زودرس است.

شما هم می‌توانید مادر شوید

همه خانم‌هایی که دچار اختلال در عملکرد تیروئید مانند کم‌کاری یا پرکاری هستند می‌توانند باردار شوند، ولی بارداری باید کاملا کنترل‌شده باشد، چون اختلال در عمکرد تیروئید ممکن است منجر به بروز بارداری پرخطر شود و برای مادر و جنین زیانبار باشد. گاهی بارداری باعث تشدید بیماری تیروئید می‌شود و نیاز به کنترل بیماری است. عوارض دیگر اختلالات تیروئیدی کنترل‌نشده، شامل پره‌اکلامپسی یا مسمومیت بارداری در مادر، کاهش مایع آمنیوتیک، تولد زودرس، وزن کم نوزاد و سقط و مرگ جنین است.

در خون مادرانی که مبتلا به اختلالات تیروئید هستند، آنتی‌بادی وجود دارد که از جفت رد می‌شود. آنتی‌بادی‌ها می‌توانند روی غده تیروئید جنین تاثیر بگذارند پس سونوگرافی دوره‌ای از نظر وضعیت تیروئید و قلب جنین ضروری است. در کم‌کاری تیروئید کنترل‌شده نیز ممکن است با عوارضی مانند سقط جنین، وزن کم تولد نوزاد، تولده مرده و... مواجه باشیم. کم‌کاری تیروئید، به‌خصوص در ۳ ماهه اول بارداری می‌تواند روی رشد و مغز جنین تاثیر داشته باشد.
خانم‌های مبتلا به کم‌کاری یا پرکاری تیروئید باید دارو مصرف کنند. مصرف بعضی از دارو‌ها ممکن است روی جنین اثر بگذارد، ولی پزشکان نسبت به این موضوع آگاهی دارند و سعی می‌کنند تغییراتی در دارو‌ها ایجاد کنند که کمترین عارضه را در طول بارداری برای جنین داشته باشد.

دکتر فهیمه قطبی‌زاده، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران

کم‌کاری تیروئید ممکن است مخفی بماند

غده تیروئید بزرگ‌ترین غده درون‌ریز بدن است که جلوی گردن قرار دارد. این غده دچار بیماری‌های مختلفی می‌شود که شایع‌ترین آن‌ها کم‌کاری، پرکاری و اختلال ندولار یا گره تیروئید است. کم‌کاری تیروئید، شایع‌ترین نوع اختلالات تیروئیدی است. این بیماری در خانم‌ها شایع‌تر است و با افزایش سن احتمال بروز آن بیشتر می‌شود. ۲ درصد زنان جوان، مبتلا به کم‌کاری تیروئید هستند. این میزان از ۵۰ سالگی به بعد به حدود ۱۰ درصد می‌رسد. شیوع بیماری در مردان حدود ۲ / ۰ تا ۱ درصد است.

• علت ابتلا به کم‌کاری تیروئید: وجود بعضی از ویروس‌ها، ژنتیک وگاهی هم جنسیت (هورمون استروژن زنانه) ممکن است در بروز این بیماری دخالت داشته باشد.

بیماری کم‌کاری تیروئید در شکل خفیف آن ممکن است تا سال‌های طولانی مخفی بماند. از آنجا که علائم بیمار غیراختصاصی و غیرمحسوس هستند مثلا بیمار افزایش وزن دارد یا ریزش مو، اختلالات عادت ماهانه، خستگی، خواب‌آلودگی و... پیدا می‌کند، شاید هر یک را به عوامل دیگری نسبت دهد و هیچ‌گاه به پزشک مراجعه نکند، ولی در صورتی که بیماری شدید باشد و تشخیص داده نشود، ممکن است منجر به کاهش سطح هوشیاری و کما شود.

• به‌طور کلی علائم ناشی از کم‌کاری تیروئید از این قرارند: افرادی که دچار کم‌کاری تیروئید هستند دچار علائمی مانند ریزش مو، خشکی پوست، عدم تمرکز و حافظه، یبوست، افزایش وزن با وجود کاهش اشتها، تنگی نفس، چهره خشن، افزایش عادت ماهانه و به مرور قطع آن، گزگز دست‌ها، اختلال شنوایی، تورم دور پلک، احساس سرما، افسردگی و اضطراب، موهای خشک و خشن، ضعف عضلانی، ریزش یک‌سوم خارجی ابرو‌ها و... می‌‎شوند.

در معاینه بالینی ممکن است غده کمی بزرگ‌تر به نظر برسد، ولی بعد‌ها غده کوچک می‌شود.

• اقدامات درمانی برای بیماران: اگر کم‌کاری ناشی از جراحی تیروئید باشد که به دنبال پرکاری شدید ایجاد می‌شود، یا به علت بیماری هاشیماتو باشد، فرد باید تا آخر عمر دارو مصرف کند. بیماران باید معاینات دوره‌ای شوند. لازم است هر چند وقت یکبار دوز دارو تنظیم شود. بعد از ۵۰ سالگی نباید دوز داروی تجویزشده بالا باشد، چون دارو‌ها به‌تدریج روی بیمار تاثیر می‌گذارند و او را مستعد پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی می‌کنند.
درمان کم‌کاری تیروئید داروی لووتیروکسین است که باید صبح‌ها ۳۰ دقیقه قبل از صرف صبحانه مصرف شود. بیمارانی که به‌دلیل تهوع نمی‌توانند دارو میل کنند می‌توانند در ساعات دیگر روز، ولی با معده خالی دارو استفاده کنند.

این دارو نباید با قرص کلسیم یا آهن میل شود، چون جذب دارو دچار اختلال می‌شود. دوز دارو براساس آزمایش و وزن بیمار تنظیم می‌شود. تجویز دارو باعث می‌شود علائم تا حدود زیادی از بین برود.

• پرکاری تیروئید: پرکاری ممکن است با بزرگی تیروئید همراه باشد که به آن بیماری «گریوز» گفته می‌شود. این افراد دچار درگیری‌های چشمی هم هستند. ریزش ابروها، برجسته شدن ناخن‌ها و برجستگی پوستی در ناحیه ساق پا از علائم پرکاری تیروئید هستند. درگیری چشمی به صورت اگزوفتالمی یا بیرون زدن کره چشم نیز در پرکاری تیروئید کنترل‌نشده دیده می‌شود. این وضعیت خفیف باشد، احتمال برگشت چشم به حالت اول وجود دارد، ولی در مواقع شدید ممکن است عارضه برای همیشه باقی بماند. اگزوفتالمی به‌دلیل بزرگی بافت‌های پشت چشم و راندن چشم به جلو ایجاد می‌شود.

در نوع خیلی شدید پلک‌ها در زمان خواب روی هم قرار نمی‌گیرند و همین موضوع باعث خشک شدن سطح چشم و زخم شدن قرنیه می‌شود که بسیار خطرناک است و ممکن است بیمار نابینا شود. برای درمان پرکاری تیروئید معمولا از داروها، جراحی و رادیوتراپی استفاده می‌شود. ممکن است لازم باشد بیمار تا ۲ سال دارو مصرف کند. این بیماران در صورتی که دچار تب بالا یا گلودرد شدند باید سریع به پزشک معالج مراجعه کنند و معمولا در این مواقع دارو قطع می‌شود. این عارضه نادر است، ولی دیده می‌شود. لازم به ذکر است شیوع پرکاری در بزرگسالان بیشتر است.

• ندول تیروئید: ندول‌ها یا گره‌های تیروئید اغلب خوش‌خیم هستند و معمولا بیماران خودشان متوجه وجود توده می‌شوند. گاهی هم به‌طور اتفاقی در معاینه توسط پزشک، تصویربرداری، سونوگرافی و... کشف می‌شوند. این گره‌ها حتما باید ارزیابی شوند و نوع آن‌ها مشخص شود.

دو نوع گره وجود دارد؛ نوع داغ و نوع سرد. گره‌های داغ از نظر پرکاری و گره‌های سرد از نظر بدخیمی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند؛ بنابراین از بیماران آزمایش خون و سونوگرافی برای تعیین اندازه گره درخواست می‌شود. انجام نمونه‌برداری سوزنی از گره نیز یافته‌های پزشکی را تکمیل می‌کند. اگر گره خوش‌خیم باشد نیازی به جراحی نیست و در صورتی که بدخیم باشد نیاز به جراحی دارد. این بیماری نیز بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود. البته به ندرت در کودکان هم ممکن است بروز کند.

دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی/ عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران

۶ نکته تکمیلی درباره کم‌کاری تیروئید

١. توجه به نشانه‌های کم‌کاری تیروئید مهم است تا بتوان بیماری را در مراحل اولیه شناخت و درمان کرد. از آنجاکه این نشانه‌ها بعضی اوقات قابل‌تشخیص نیستند، آزمایش دادن و بررسی همه افراد، به‌خصوص افراد میانسال و به‌ویژه زنان بالای ۶۰ سال الزامی است. کسانی که در خانواده‌شان سابقه بیماری کم‌کاری تیروئید وجود دارد، مبتلایان به آرتریت روماتویید و دیابت و کسانی که بارداری و زایمان را در ۶ ماه گذشته تجربه کرده‌اند هم بهتر است حتما آزمایش دهند و بررسی شوند.

۲. تیروئید کم‌کار می‌تواند باعث ابتلا به بیماری‌های قلبی شود چراکه وقتی هورمون تیروئید کم باشد، باعث افزایش سطح کلسترول خون می‌شود و سلامت قلب را تهدید می‌کند. همچنین تیروئید کم‌کار می‌تواند باعث بزرگ شدن قلب یا نارسایی آن شود.

۳. مشکلات روانی و خلقی هم در کم‌کاری تیروئید رایج است و می‌تواند باعث ابتلا به افسردگی یا کند شدن عملکرد ذهنی افراد شود.

۴. عدم شناخت به‌موقع و درمان کم‌کاری تیروئید در طولانی‌مدت می‌تواند باعث آسیب دیدن اعصاب محیطی شود. نشانه‌های ابتلا به این بیماری شامل درد، بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن نقاط مختلف بدن است. مشکل ضعف ماهیچه‌ها یا از دست دادن کنترل روی ماهیچه‌ها هم ایجاد می‌شود.

۵. در کم‌کاری تیروئید به‌دلیل سطح پایین هورمون تیروئید و تاثیر آن روی تخمک‌گذاری معمولا ناباروری شایع است. اگر مدت‌هاست برای باردار شدن تلاش می‌کنید و نتیجه نگرفته‌اید از سلامت تیرویید مطمئن شوید.

۶. پزشکان معمولا با دیدن این علائم در کودکان و نوجوانان حساس می‌شوند و سلامت تیروئید را از نظر عدم کم‌کاری بررسی می‌کنند؛ رشد ضعیف و در نتیجه کوتاهی قد، به تاخیر افتادن بلوغ، به تاخیر افتادن رشد دندان‌های دائمی و رشد ذهنی ضعیف.