شایع ترین علت ناباروری مردان

امروزه حدود ۱۵-۱۰ درصد زوج ها نابارور هستند و علت ناباروری در ۵۰ درصد موارد مربوط به زنان و در ۵۰ درصد بقیه مربوط به مردان است. علت ناباروری مردان اختلال در کمیت و یا کیفیت اسپرم ها است.

ماهنامه مطب - دکتر محمدرضا صفری نژاد*: امروزه حدود ۱۵-۱۰ درصد زوج ها نابارور هستند و علت ناباروری در ۵۰ درصد موارد مربوط به زنان و در ۵۰ درصد بقیه مربوط به مردان است. علت ناباروری مردان اختلال در کمیت و یا کیفیت اسپرم ها است.

برطبق تعریف سازمان بهداشت جهانی برای اینکه یک مرد قدرت باروری داشته باشد، خصوصیات آزمایش تجزیه منی وی باید به قرار زیر باشد: حداقل تعداد اسپرم ها 20 میلیون در یک میلی لیتر منی باشد، حداقل 50 درصد اسپرم ها شکل طبیعی داشته باشد و حداقل 30 درصد اسپرم ها حرکت پیشرونده سریع و رو به جلو داشته باشند.

اگر هر یک از موارد فوق دچار مشکل شوند، می تواند سبب ناباروری مرد گردد. در مواردی که آزمایش تجزیه منی دارای مشکل است، مثلا تعداد اسپرم ها کم است و زوج از راه طبیعی نمی توانند صاحب فرزند شوند و درمان ها نیز موثر نیستند، می توان از لقاح مصنوعی استفاده کرد.

ولی مشکل اصلی موقعی است که مرد فاقد اسپرم است و تعداد اسپرم صفر گزارش شده است که در اصطلاح پزشکی به آن آزواسپرمی (Azoospermia) می گویند.

در این مبحث مواردی که سبب فقدان اسپرم در مایع منی می گردند به اختصار توضیح داده می شوند.

همه بیماران مرد مبتلا به آزواسپرمی (تعداد اسپرم صفر) نابارور مطلق نیستند. عده ای از آنها را می توان درمان کرد و بدین ترتیب حتی با روش طبیعی بچه دار می شوند.

1 درصد مردان و 20 درصد مردان نابارور مبتلا به آزواسپرمی هستند. یعنی از هر 5 مرد نابارور یک نفر آنها دارای آزواسپرمی می باشد. کلا آزواسپرمی را به سه گروه بزرگ تقسیم می کنند.

• علل قبل از بیضه
• علل بیضوی
• علل بعد از بیضه

در مورد هر یک از علل فوق توضیح مختصری داده می شود تا خوانندگان محترم آشنایی بیشتری با موضوع بحث داشته باشند.

علل قبل از بیضه

بیضه ها دو کار اصلی دارند: تولید هورمون مردانه یا همان تستوسترون و تولید اسپرم یا همان نطفه مردانه. هر یک از موارد فوق تحت تاثیر یک هورمون است که از غده هیپوفیز ترشح می شوند.

تولید هورمون مردانه تحت کنترل هورمون LH و تولید اسپرم تحت کنترل هورمون FSH می باشد. هر دو هورمون از غده هیپوفیز ترشح می شوند. اگر بنا به هر دلیلی غده هیپوفیز هورمون FSH ترشح نکند، مرد مبتلا به کاهش تعداد اسپرم و در مواردی مبتلا به آزواسپرمی می شود.

در این مردان ما اگر بیاییم این هورمون را برای بیمار تجویز کنیم بیضه ها شروع به تولید اسپرم خواهندکرد. علل اختلال هیپوفیز در ترشح هورمون FSH خیلی زیاد است ولی سه مورد آن که دارای اهمیت هستند عبارتند از: کم کاری غده هیپوفیز، افزایش هورمون پرولاکتین خون و تزریق هورمون تستوسترون. در مورد تزریق هورمون تستوسترون بیشتر توضیح می دهم.

هورمون تستوسترون اثر مهاری بر روی غده هیپوفیز دارد و اگر در فردی که به آن نیاز ندارد تزریق شود نه تنها سبب مهار هیپوفیز و ایجاد آزواسپرمی می شود، بلکه در طولانی مدت سبب تحلیل رفتن بیضه ها نیز می گردد. این همان اتفاقی است که در ورزشکاران و افرادی که جهت بدن سازی از هورمون تستوسترون استفاده می کنند، می افتد. شما لابد افرادی را دیده اید که هیکل تنومند دارند و هیکل آنها به اندازه دو نفر آدم عادی است. این افراد از این هورمون ها استفاده کردهاند.

علل بیضوی

در علل بیضوی به علت بیماری خود بیضه، اسپرم تولید نمی شود. مثلا پسربچه ای مبتلا به بیضه نزول نکرده است و به موقع عمل جراحی نمی شود و یا بیضه دچار عفونت اریونی می گردد. اگر پسربچه یا مردی مبتلا به اریون شود، در ۳۰ درصد موارد بیضه گرفتار می شود و اگر بیضه دچار عفونت اریونی شود، متاسفانه تحلیل رفته واز بین می رود و اگر دوطرفه باشد، فرد مبتلا دچار آزواسپرمی خواهدشد. سایر علل که سبب آسیب به تولید اسپرم توسط بیضه ها می شوند عبارتند از: پرتودرمانی، شیمی درمانی، استفاده از بعضی از داروها و ضربه به بیضه ها. لیست این بیماری ها بسیار زیاد است و گاها با تجویز دارو می توان تولید اسپرم را تحریک کرد.

علل بعد بیضوی

وقتی اسپرم در بیضه تولید شده باید توسط راه های منی بر از بیضه خارج گردد. هرگونه انسداد در این راه ها سبب می شود که اسپرم در داخل بیضه مانده و نتواند خارج شود و تعداد اسپرم مایع منی صفر خواهدبود. در اصطلاح پزشکی به آن فقدان اسپرم (آزواسپرمی) انسدادی می گویند. در بررسی مردی که با آزواسپرمی پیش پزشک مراجعه کرده است، اولین قدم این است که تشخیص داده شود، آزواسپرمی انسدادی است یا غیرانسدادی، چون درمان آنها کاملا متفاوت است. علل قبل از بیضه و علل بیضوی سبب آزواسپرمی غیرانسدادی می شوند، ولی علل پس از بیضه سبب آزواسپرمی انسدادی می گردند.

اسپرمی که در بیضه تولید می شود از دو لوله اصلی عبور می کند ابتدا وارد لوله ای به نام اپیدیدیم می شود، این لوله در انتها وارد مجرای انزالی شده که منی را داخل مجرای ادرار می ریزد. انسداد در هر کدام از قسمت های فوق سبب آزواسپرمی می گردد. یکی از علل شایع آن، عفونت ایپدیدیم است که اغلب عفونت بیضه تشخیص داده می شود. اگر ایپدیدیم به طور مرکر دچار عفونت شود، بسته می شود. عفونت بیضه بیشتر ناشی از بیماری های آمیزشی است.

بیماری دیگری که سبب آزواسپرمی انسدادی می شود، فقدان مادرزادی لوله های منی بر است. در بعضی افراد، به طور مادرزادی هر دو لوله منی بر وجود ندارند. با معاینه به راحتی می توان این موضوع را تشخیص داد.

تشخیص

اولا باید تشخیص داد که آیا بیمار واقعا آزواسپرمی دارد یا نه و ثانیا آزواسپرمی از کدام نوع می باشد. علل قبل از بیضه و بعد از بیضه معمولا قابل درمان هستند ولی علل بیضوی معمولا قابل درمان نمی باشند. در ضمن باید مشخص کنیم که آیا آزواسپرمی بیمار انسدادی است یا غیرانسدادی. برای تشخیص گاها نیاز به بررسی های پیچیده می باشد. به طور خلاصه از مجموع روش های زیر برای تشخیص استفاده می شود:

اخذ شرح حال که خیلی مهم است، شغل بیمار، داروهایی که مصرف می کند یا مصرف کرده است و مصرف مواد مخدر (ماری جوانا می تواند سبب آزواسپرمی شود)

معاینه بیمار

بررسی های آزمایشگاهی، در حال حاضر بررسی های آزمایشگاهی دقیقی وجود دارند که در تشخیص آزواسپرمی و علل آن می تواند خیلی کمک کننده باشد.

بررسی های رادیولوژیک که می تواند هرگونه ضایعه در لوله های منی بر و کیسه های منوی را نشان دهد.

نمونه برداری (بیوپسی) از بیضه ها. در فردی که دارای آزواسپرمی انسدادی است، در نمونه برداری از بیضه های مشخص می شود که بیضه ها اسپرم تولید می کنند.

درمان

علل قبل و بعد از بیضه معمولا قابل درمان هستند ولی علل بیضوی، دائمی بوده و معمولا غیرقابل درمان هستند.

برای درمان آزواسپرمی روش های متعدد وجود دارد، ولی به طور کلی از دو روش دارودرمانی و جراحی استفاده می شود. در بسیاری از موارد قابل درمان، نمی توان کیفیت اسپرم را آنقدر بهبود بخشید که حاملگی طبیعی اتفاق بیفتد ولی بیمار آنقدر اسپرم خواهدداشت که برای حاملگی از روش های لقاح مصنوعی استفاده نمود.

به طور خلاصه:

یک درصد مردان دچار فقدان اسپرم (آزواسپرمی) هستند.

بیست درصد مردان نابارور دارای آزواسپرمی هستند.

آزواسپرمی به دو دسته بزرگ انسدادی و غرانسدادی تقسیم می شود.

جهت تشخیص علت و نوع آزواسپرمی نیاز به بررسی های آزمایشگاهی دقیق است.

آزواسپرمی دلیل بر این نیست که بیمار مطلقا نمی تواند صاحب فرزند شود.

بسیاری از بیماران مبتلا به آزواسپرمی می توانند صاحب فرزند شوند.

مردی که اکنون دارای فرزند می باشد ممکن است در اثر مواجهه با مواد شیمیایی، مصرف دارو، مصرف مواد مخدر و بسیاری علل دیگر مبتلا به آزواسپرمی شود.

*جراح بیماری های کلیه و مجاری ادراری