سیگاری ها در خطر سرطان مثانه!

ماهنامه همشهری تندرستی: سنگ کلیه و نارسایی کلیه و مثانه در ایران شایع است؛ چرا که کشور ما همراه با سایر کشورهای خاورمیانه در کمربند جغرافیایی پزشکی قرار گرفته که شیوع سنگ کلیه بیش از سایر کشورهای دنیاست. دکتر سیدحسین حسینی شریفی توصیه هایی برای پیشگیری از بیماری های کلیوی و سرطان مثانه و پروستات دارد. او متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری، پروستات و عقیمی مردان، فوق تخصص اندویورولوژی و اورولاپاروسکوپی است.

هر بیماری ای ممکن است با علائم خاصی همراه باشد، کدام یک از علائم موجود در بدن از ناراحتی های مربوط به کلیه خبر می دهد؟

کلیه ها به عنوان تصفیه خانه بدن نقش حیاتی در حفظ سلامت اندام های بدن ایفا می کنند و وقتی کلیه نارسا می شود تعادل آب و املاح بدن به هم می ریزد. تغییر ناگهانی رنگ ادرار و تغییر در حجم ادرار، ورم پلک و چشم، تورم بدن و تهوع و بی اشتهایی یا سردردهای ناگهانی به دلیل فشارخون بالا می تواند تظاهرات اولیه بیماری شدید کلیوی باشند. به علاوه، افزایش ناگهانی وزن بدن؛ به دلیل این که کلیه نارساست و آب و املاح را دفع نمی کند هم از دیگر علائم بیماری کلیه است؛ با این وجود، نارسایی کلیه به خصوص در مواردی که آسیب مزمن کلیوی وجود داشته باشد علائم خاصی ندارد، بنابراین در مقابله با برخی علائم ناراحت کننده نباید خوددرمانی کرد و مراجعه به پزشک ضروری است.

گاهی درد کلیه ناگهانی پیش می آید. این دردهای شدید ناشی از بیماری خاصی در کلیه است؟

آنچه در عموم به عنوان درد کلیه شناخته می شود، سنگ کلیه است؛ سنگ ها زمانی ایجاد درد می کنند که از کلیه حرکت کرده و در لوله حالب گیر کنند. لوله حالب، لوله ای باریک است که ارتباط بین کلیه و مثانه را برقرار می کند؛ چنان چه در این لوله ای که قطر کمی دارد و برای عبور ادرار طراحی شده سنگی گیر کند، مسیر این لوله بسته شده و به دلیل آن که ادرار از آن رد نمی شود، باعث تورم کلیه و در نتیجه درد بسیار شدید می شود.

معمولا علائم با دردشدید پهلوی بیمار شروع می شود. اما بعد از آن رنگ ادرار ممکن است تغییر پیدا کند. هنگامی که سنگ، در حال حرکت به سمت مثانه می باشد با ایجاد خراش های خفیف در دیواره حالب موجب ورود خون در ادرار می شود و بیمار آن را به شکل ادرار به رنگ شبیه چای توصیف می کند. این تغییر رنگ به خاطر خون موجود در ادرار است. البته گاهی بیمار مبتلا به سنگ بزرگ داخل کلیه بوده ولی درد خاصی ندارد زیرا همان طور که گفتم درد ناشی از سنگ کلیه به علت گیر کردن آن در مجاری ادراری و ایجاد تورم در کلیه می باشد و اگر سنگی در داخل کلیه باشد و باعث انسداد در مسیر ادرار نشود ممکن است بدون علامت باشد.

دردهای کلیه زمان دارند؟ یعنی ممکن است در ساعات خاصی از شبانه روز بیشتر یا کمتر شوند؟

درد کلیه دردی است که به زمان خاصی ارتباط ندارد. اگر درد پهلوی یک بیمار تنها در شب ها به سراغش می آید، باید شک رکد که آیا این درد مربوط به کلیه است. ماهیت درد کلیه ناگهانی است. بدون زمینه قبلی اتفاق می افتد و اوج می گیرد. موقعی که شدت می یابد با تهوع و استفراغ و حال بد همراه خواهدبود.

تفاوت درد کلیه با کمر درد چیست و از کجا باید بدانیم درد ناشی از کلیه است یا کمر و...؟

بیمار در درد ناشی از کلیه، به خود می پیچد و نمی تواند یک جا ساکن باشد که این برخلاف دردهای کمر است. بیماری که منشا دردش ستون فقرات باشد، سعی می کند موقعیت ثابت داشته باشند تا درد ناشی از آن کم شود. همچنین دردهایی که به دلی لانقباض عضلانی یا به دلیل التهاب داخل شکمی باشد، بیمار تمایل به بی حرکتی دارد تا به کاهش دردش کمک کند. اما در درد ناشی از سنگ کلیوی، مریض به خود می پیچید. چنین دردی بیمار را به سمت اورژانس می کشاند و یکی از شدیدترین دردهایی است که یک فرد می تواند تجربه کند.

آیا بیماری زمینه ای دیگری می تواند منجر به نارسایی کلیه باشد؟

بله. حدود 75 درصد ناراحتی های کلیه به دلیل دو بیماری خاموش فشار خون و دیابت است. تصور کنید شخصی سال ها نمی داند که فشار خون یا دیابت دارد. به طور اتفاقی، پزشک حین بررسی و آزمایش متوجه این مشکلات می شود. باید توجه کنید چنان چه دو بیماری دیابت و فشار خون کنترل شود، بسیاری از موارد نارسایی کلیه قابل پیشگیی است.

یکی از مشکلات نگران کننده در کلیه، عفونت های کلیه است که عمدتا در افراد عادی جامعه شایع نیستند و با تب و لرز همراهند. عفونت ادراری درمان نشده در سنین کودکی می تواند زمینه ساز نارسایی کلیوی در بزرگسالی باشد.

می توانیم با رعایت دستورات عمومی مانند انجام آزمایش های ضروری، داشتن رژیم غذایی سالم، معاینات منظم دوره ای و ورزش تا حد زیادی با نارسایی کلیه مقابله کنیم.

آیا سلامت کلیه مستقیما با رژیم غذایی ارتباط دارد؟

البته رژیم غذایی مناسب به همراه ورزش منظم می تواند در پیشگیری و کنترل بیماری های مزمن مثل دیابت و پرفشاری خون موثر باشد. اولین قدم این است که باید مطلع باشیم به دو بیماری دیابت و فشار خون مبتلا هستیم یا نه، چون در مراحل اولیه که می تواند سال ها هم هم ادامه داشته یابد شخص ممکن است از ابتلا به این دو بیماری بی خبر باشد. چنان چه این دو بیماری کنترل شود، جلوی بسیاری از بیماری های کلیوی را می شود گرفت. به دلیل تاثیر منفی بیماری دیابت و فشار خون روی عروق کلیه، کلیه دچار آسیب می شود.

طب سنتی معتقد است برای سلامت کلیه بهره گیری تمام و کامل از آن باید مرتبا گرم نگه داشته شود، پیشرفت های دانش پزشکی چقدر این باور را تایید می کند؟

این تصور که می گویند پهلوها و کلیه سرما می خورند پس باید گرم نگه داشته شود، کاملا اشتباه است. چون کلیه سرما نمی خورد؛ مگر آن که فرد دچار یخ زدگی شود؛ در لاغرترین افراد هم بافت چربی قابل توجهی دور کلیه قرار دارد. پس اثرات سرما در ایجاد درد پهلوها ناشی از دردهای اعصاب محیطی، عضلات و استخوان است نه درد کلیه. کلیه تحت تاثیر عفونت، سنگ کلیه، پرفشاری خون و دیابت آسیب خواهددید. دردی که در پهلو از سرما ایجاد می شود، به خاطر انقباضات عضلانی است، بنابراین نباید این دو با هم اشتباه شود.

طب سنتی چیزهایی را برای درمان مشکلات کلیه توصیه می کند. طب مدرن تا چه میزان با طب سنتی وجه اشتراک دارد؟

چنان چه اطلاعاتی داریم باید این اطلاعات مبتنی بر شواهد باشد. طب سنتی اگر یافته ای مبتنی بر شواهد علمی ارایه کند کاملا پذیرفتنی است ولی متاسفانه برخی موارد افراد تجربه های شخصی خود را تحت عنوان طب سنتی یا مواردی از این دست بیان می کنند که قطعا نمی تواند مورد توجه قرار گیرد و تا زمانی که مورد توصیه شده مورد آزمایش قرار نگیرد، نمی توان به کسی پیشنهاد کرد.

به عنوان مثال از چند بیمار شنیدم که برای دفع سنگ کلیه مثلا هندوانه را در آب جوش پخته ایم و خورده ایم. هرچقدر تحقیق کردم چنین چیزی در هیچ مطالعه ای ثابت نشده بود. موارد بسیار زیاد مشابه این را حتما شنیدهایم و امر منطقی این است که برای هر کسی که می خواهد سنگ کلیه خود را دفع کند، باید تلاش کند تا حجم ادارارش را زیاد کند و فعالیت داشته باشد. سنگی که می خواهد با خوردن هندوانه پخته دفع شود، قطعا با خوردن مایعات دیگر هم دفع می شود!

اگر در کلیه نارسایی بروز کرد، چه آسیب هایی به بدن وارد می شود؟

کلیه وظایف متعددی را در بدن به عهده دارد. یکی از اصلی ترین آنها تصفیه مواد سمی از بدن است. ادراری که دفع می شود، حاوی مواد سمی است که در نتیجه متابولیسم ایجاد می شود. در نارسایی کلیه به علت تجمع مواد سمی در بدن علائم متعددی ایجاد می شود. همچنین خون ما همیشه در غلظت خاص و اسیدیته خاصی قرار دارد. قسمت عمده این ثبات بر عهده کلیه است.

کلیه با داشتن یک سیستم منحصر به فرد بنام رنین- آنژیوتانسین فشار خون ما را کنترل می کند. همچنین با تولید ماده ای بنام آریتروپویتین مغز استخوان را فعال می کند که خون بسازد. به علت کمبود این ماده در نارسایی کلیه، فرد دچار کم خونی هم می شود. کلیه، علاوه بر خون سازی، دفع سموم و کنترل آب و املاح بدن، استخوان سازی را با فعال سازی ویتامین D ساخته شده در پوست تقویت می کند.

برای داشتن کلیه سالم چه توصیه هایی دارید؟

دستورات عمومی سلامتی، برای کلیه هم کاربرد دارد. ورزش منظم، مصرف مایعات به اندازه کافی، رژیم غذایی کم نمک، از جمله دستورات لازم برای داشتن بدن سالم و کلیه سالم است؛ توجه کنید که مایعات باید در طول شبانه روز و بطور مداوم مصرف شوند. قبل از خواب نیز باید آب نوشید.

در زمینه بیماری های کلیوی نیز رژیم غذایی خاصی وجود دارد؟

رژیم غذایی خاصی در این زمینه وجود ندارد. استفاده از لبنیات به همه افراد توصیه می شود. این باور که خوردن شیر و ماست در افراد مبتلا به سنگ کلیه باعث تشدید سنگ کلیه می شود. باور نادرستی است. جالب است بدانید نخوردن لبنیات باعث افزایش سنگ سازی در کلیه می شود. البته در موارد خاصی و در برخی از بیماری ها لبنیات نباید مصرف شود، اما توصیه عمومی آن است که لبنیات در برنامه غذایی قرار گیرد. همیچنین استفاده زیاد از نمک برای کلیه بسیار زیاد است. توصیه می شود، مثلا دوغ را در منزل تهیه کنید، چون دوغ موجود در بازار، حاوی نمک بسیار زیاد است. همچنین لازم است آب پنیر را چند بار عوض کنید تا شوری آن گرفته شود.

نکته دیگر تعادل در خوردن گوشت قرمز است. خوشبختانه میزان مصرف گوشت قرمز در رژیم ایرانی مانند رژیم های غربی نیست، در رژیم های غربی حجم بالای گوشت در یک وعده وارد بدن می شود، بنابراین ما محدودیت شدیدی در مصرف گوشت در بیماران مبتلا به سنگ ادراری توصیه نمی کنیم. چنان چه گوشت زیادی مصرف کردید، همراه آن آب زیادتری بنوشید تا فشار کمتری به کلیه وارد شود. مصرف همه میوه ها توصیه می شود. سبزیجات و میوه ها به طور کلی برای سلامت کلیه ها مفیدند.

اما برخی از افرادی که دچار سنگ کلیه اند، بر حسب نوع سنگ، رژیم غذایی متفاوتی باید داشته باشند، پس در حالت عمومی مطلقا پرهیز از مصرف میوه و سبزیجات توصیه نمی شود. البته مجداد یادآوری می کنم مواردی که در بالا ذکر شد برای مبتلایان به سنگ کلیه بیان شد و در موارد نارسایی کلیه و در هر مرحله از آن باید از دستورات پزشک متخصص کارشناسان تغذیه استفاده کرد.

برای داشتن کلیه سالم همواره مصرف آب توصیه شده، اما تا چه میزان مصرف آب در روز برای بدن ضروری است؟

فقط در موارد نارسایی جدی کلیوی مصرف فراوان آب توصیه نمی شود، زیرا شخص مبتلا به نارسایی شدید کلیه قادر به دفع مناسب آب نبوده و این امر می تواند منجر به تجمع آب و املاح در بدن شود. اما برای عموم مردم، مصرف آب همیشه توصیه می شود. باید در تمام طول روز آب را به طور متعادل مصرف کنند. به دلیل آن که خروجی کلیه، ادرار است برحسب رنگ ادرار، باید مصرف آب را تنظیم کرد. رنگ ادرار باید همیشه کم رنگ باشد. این که ادرار غلیظی داشته باشید، نشان دهنده مصرف کم آب است.

به غیر از نارسایی های کلیه برخی از بیماری ها مانند سرطان کلیه امروزه بسیار شایعه شده است؟ سرطان کلیه چقدر قابل کنترل و مهارشدنی است؟

البته سرطان کلیه شایع نیست، ولی بسیار خطرناک است. اما برخی از سرطان های دستگاه ادراری شیوع بسیار بیشتری از سرطان کلیه دارند. مثلا سرطان مثانه که بسیار شایع تر است.

سرطان های مجاری ادراری مانند سرطان مثانه، کلیه و پروستات دارای چه علامت هایی است که با مشاهده آن لازم است سریع به پزشک مراجعه کرد؟

سرطان مثانه با وجود خون در ادرار خود را نشان می دهد. این بیماری معمولا از دهه چهارم زندگی به بعد و بالاخص در افراد سیگاری دیده می شود. سیگار چهار برابر ریسک سرطان مثانه را در افراد افزایش می دهد. به طور کلی استفاده از هر نوع دخانیات ریسک ابتلا به سرطان مثانه را افزایش می دهد.

برای ایجاد سرطان های مختلف تعدادی عواملی اعلام شده است؛ چه عواملی در سرطان های دستگاه ادراری موثرند؟

سرطان کلیه عوامل شناخته شده ای دارد. برخی از داروهای فشار خون باعث افزایش ریسک سرطان کلیه می شود و برخی دیگر داشتن فشار خون را در بروز این بیماری دخیل می دانند. برخی از بیماری ها ارثی و خوشبختانه بسیار ناشایع هم در ایجاد سرطان کلیه موثرند.

مهم ترین علائم این بیماری لمس توده در شکم و به خصوص در پهلوست که با درد و خون در ادرار همراه است. متاسفانه این بیماری زمانی که پیشرفت می کند تشخیص داده می شود. اما فراموش نکنیم که سرطان کلیه خیلی شایع نیست.

برای پیشگیری از بیماری سرطان دستگاه ادراری چه توصیه هایی به عموم مردم می شود؟

متاسفانه سرطان کلیه به طور کلی قابل پیشگیری نیست، اما کسانی که دچار نارسایی کلیه، بیماری کیستیک کلیه یا دچار بیماری ارثی و یا ژن های خاص تسهیل کننده بیماری باشند در معرض خطر سرطان کلیه هستند. اما برای سایر سرطان های مجاری ادرار، مانند مثانه و پروستات، ترک سیگار، مصرف مایعات زیاد، رژیم غذایی سالم، پرهیز از چاقی را می توان پیشنهاد داد.

خوشبختانه برخلاف سایر سرطان ها، سرطان پروستات از ده تا پانزده سال قبل از این که به مرحله بالینی خطرناکی برسد، موادی را در خون آزاد می کند که قابل شناسایی است.

توصیه می شود همه مردان بالای 50 سال سالیانه معاینات منظمی در زمینه پروستات انجام دهند. سرطان پروستات امروزه درمان قطعی دارد. مصرف برخی داروهای مسکن مانند بروفن، دیکلوفناک و... سبب افزایش ریسک سرطان مثانه خواهدشد. به همین دلیل باید از استفاده نا به جا این داروها پرهیز کرد.

برای سرطان هایی مانند پروستات بررسی های سالانه به مردان بالای 50 سال توصیه شد. این امر در خصوص سایر سرطان ها مانند کلیه هم مصداق دارد؟

انجام تست های سالیانه برای سرطان کلیه به عموم توصیه نمی شود، اما می توان با آزمایش های سالیانه سلامت عمومی بدن را بررسی کنند. برای بررسی خطر سرطان کلیه لازم است افراد در معرض خطر را غربال گری کنیم. برای تشخیص و درمان سریع تر سرطان مثانه باید وجود هر میزان از خون در ادرار را جدی گرفت و به پزشک مراجعه کرد.