عوارض جانبی استفاده نوجوانان از شبکه های اجتماعی

ماهنامه دانشمند - احسان حاجیان: بیشتر ما در یک یا چند شبکه اجتماعی حساب کاربری داریم و معمولا هر روز به آنها سر می زنیم. اگر مواردی مثل پرکردن اوقات بیکاری، تفریح کردن، اطلاع از اخبار و البته شایعات و سرک کشیدن در زندگی خصوصی دیگران را کنار بگذاریم، برای بسیاری از ما این شبکه ها ساده ترین و حتی تنها راه اطلاع یافتن از وضعیت اقوام و دوستانمان به شمار می روند.

غیر از شبکه های اجتماعی، اپلیکیشن های پیام رسان هم به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی ما تبدیل شده اند تا جایی که بعضی افراد فقط به دلیل ضرورت استفاد از اپلیکیشن هایی مانند تلگرام در کارشان گوشی های هوشمند خریده اند.

با وجود تمام مزیت های این سایت ها و اپلیکیشن ها نمی توان از تاثیرات منفی آنها بر زندگی و سلامت چشم پوشی کرد. دانشگاه ها، پژوهشکده ها و نهادهای دولتی با انجام مطالعات و پژوهش های مختلف به طور مرتب در مورد آسیب های گوناگونی که استفاده نادرست و خارج از عرف فناوری های جدید به دنبال دارند به ماهشهدار می دهند. با ظهور تلفن های همراه هوشمند، زندگی دیجیتال و استفاده از اینترنت وارد مرحله جدیدی شد.

در حال حاضر در جهان 65 درصد زمان صرف شده در دنیای دیجیتال با استفاده از گوشی های هوشمند و تبلت ها رقم می خورد و رایانه های شخصی با 35 درصد به ابزاری ثانویه تبدیل شده اند. باید دید با ظهور نسل بعدی گجت ها و تلفن های هوشمند، نسل پنجم اینترنت همراه و فرگیر شدن اینترنت اشیا و اتصال روزافزون ما به این دستگاه ها چه سرنوشتی در انتظارمان خواهدبود.

تاثیر شبکه های اجتماعی بر نوجوانان و افراد در سن بلوغ، موسوم به نسل زِد (Generation Z) به دلیل اینکه از یک طرف، گروهی آسیب پذیرند و از طرف دیگر جزو پرتعدادترین کاربران شبکه های اجتماعی هستند، اهمیت ویژه ای دارد. براساس پژوهش های انجام شده ۷۵ درصد نوجوانان در آمریکا در شبکه های اجتماعی حساب کاربری دارند که از این تعداد ۶۸ درصدشان از فیسبوک به عنوان شبکه اجتماعی اصلی استفاده می کنند. اگرچه بی شک استفاده از شبکه های اجتماعی نقشی اساسی در گسترش ارتباطات اجتماعی و آموختن مهارت های ارتباطی دارد اما از خطراتش هم نمی توان چشم پوشی کرد.

نبودن خودقانون مداری و مستعدبودن در برابر فشارهای روانی، نوجوانان در سن بلوغ را در برابر مشکلاتی از جمله افسردگی فیسبوکی، هرزه نگاری و زورگویی مجازی آسیب پذیر می کند. این مشکلات تهدیدهایی واقعی هستند.

در مورد مشکلات دیگری مانند چاق شدن ناشی از شبکه های مجازی، اعتیاد به اینترنت و کمبود خواب نیز بررسی های موشکافانه و دقیقی در حال انجام است.

سه مشکل رایج

انجمن روان شناسان آمریکا زورگویی را رفتاری پرخاشگرانه از سوی یک نفر که باعث ناراحتی فرد دیگری می شود تعریف کرده است. زورگویی مجازی گستره وسیعی دارد که از تهدید مستقیم و ایمیل های ناخوشایند گرفته تا فعالیت های ناشناسی مانند اوباش گری اینترنتی (Trolling) را شامل می شود. 32 درصد نوجوانانی که از اینترنت استفاده می کنند تایید کرده اند که انواع گوناگونی از تهدیدشدن مجازی به وسیله دیگران را تجربه کرده اند. در حالی که پیام ها یا ایمیل های ناخوشایند ساده ترین نوع زورگویی مجازی است اما احتمالا کمتر از انواع دیگر رایج است.

فقط ۱۳ درصد نوجوانان فته اند پیام های تهدیدآمیز یا پرخاشگرانه دریافت کرده اند. حتی ارسال یادداشت های شخصی دیگران در یک گروه بدون اجازه فرستنده هم نوعی زورگویی مجازی محسوب می شود.

در پژوهش های مرکز تحقیقات پیو (Pew Research Center) معلوم شد 15 درصد نوجوانان به دلیل ارسال یا پست شدن پیام های شخصی شان در گروه ها و انجمن های عمومی مضطرب و پریشان شده اند. همچنین، نزدیک به 39 درصد نوجوانانی که از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند به طریقی مورد زورگویی مجازی قرار گرفته اند که این رقم برای آنهایی که از اینترنت استفاده می کنند ولی در شبکه های اجتماعی فعالیت ندارند 22 درصد است.

اوباش گری اینترنتی، انجام عمدی اعمالی مانند نفرت پراکنی، نژادپرستی، تعصب مذهبی، زن ستیزی و مجادله یا نزاع ایجاد کردن و اختلاف افکنی بین افراد در اینترنت را شامل می شود. این اعمال که اغلب به طور ناشناس انجام می شوند در شبکه های اجتماعی فراگیری زیادی دارند. میزان انجام این کارها بین آمریکایی ها حدود ۲۸ درصد است.

یکی از مهم ترین علت های زورگویی و اوباش گری مجازی امکان ناشناس ماندن در اینترنت است. براساس اطلاعات منتشرشده از سوی پایگاه Stopbullying.gov بین دو گروه از مردم احتمال انجام دادن زورگویی مجازی بیشتر است؛ افراد معروف و افراد رانده شده به وسیله جامعه. گروه اول به چنین اعمالی دست می زنند تا همچنان معروف باقی بمانند یا احساس قدرتمندبودن کنند.

گروه دوم برای پیوستن به گروه یا جامعه جدید یا بازگشت به جامعه ای که از آن طرد شده اند این کار را می کنند. شورای ملی پیشگیری از جرم آمریکا با انجام بررسی های گوناگون متوجه شد سه چهارم قربانیان زورگویی مجازی در نهایت هویت فرد زورگو را کشف می کنند و در نتیجه ناشناس بودن، آنچنان که عده ای فکر می کنند از آنها در برابر رو به رو شدن با عواقب اعمالشان محافظت نمی کند.

زورگویان مجازی اغلب یکی از دوستان یا آشنایان فردی هستند که قربانی شده است. البته اگر واقعا بتوان آنها را دوست نامید. فقط 23 درصد قربانیان زورگویی گزارش داده اند به وسیله فردی که نمی شناخته اند آزار دیده اند.

زورگویی مجازی برای کسانی که این کار را انجام می دهند ساده به نظر می رسد چون آنها قربانیانشان و واکنش های آنها را نمی بینند و در نتیجه عواقب ناگواری که این اعمال بر قربانیان دارد تاثیر اندکی روی آنها می گذارد.

در دنیای واقعی، تاثیرات مخرب این اعمال روی قربانیان متفاوت است و از تغییر شیوه زندگی تا خودکشی کردن یا نیاز به مراقبت های روانی را در بر می گیرد. فعالیت های افراد در شبکه های اجتماعی به طور طعنه آمیزی ماهیت و سرشتی انفرادی و فردگرایانه دارد. به همین دلیل، شناسایی قربانیان زورگویی مجازی دشوار است.

با وجود این، مجرمان یا قربانیان اغلب در مورد آنچه اتفاق افتاده است در دنیای مجازی یا واقعی با دیگران حرف می زنند و این گونه می توان آنها را شناخت. همچنین نشانه هایی مانند استفاده نکردن از گجت ها (رایانه، تلفن همراه، تبلت) یا مضطرب و پریشان شدن هنگام استفاده از آنها و تغییرات ناگهانی الگوهای رفتاری فرد نیز به شناسایی آنها کمک می کند.

ارسال عکس ها و تصاویر مستهجن از خود یا ارسال پیام های حاوی کلمات یا مفاهیم مبتذل به افراد یا گروه ها یکی دیگر از فعالیت های شایع میان نوجوانان در شبکه های اجتماعی است. در بررسی های انجام شده از سوی کمپین ملی حمایت از نوجواناندر کل آمریکا مشخص شد به طور شوکه کننده ای، 20 درصد نوجوانان به گسترش مضامین غیراخلاقی دست می زنند. در حالی که نوجوانان پسر بیشتر پیام های حاوی کلمات و مفاهیم مستهجن یا تحریک کننده ارسال می کنند، نوجوانان دختر بیشتر عکس های نامناسب از خود را- معمولا برای دوستان شان- ارسال می کنند.

با وجود این، ماندگاری و گستردگی اینترنت آن را به مکان مناسبی برای نشر چنین اطلاعاتی تبدیل کرده است آن ها با گستردگی و سرعتی همچون همه گیر شدن بیماری های ویروسی.

۱۷ درصد از هرزه نگاران، پیام ها و عکس هایی را که دریافت می کنند با دیگران به اشتراک می گذارند و ۵۵ درصد، آنها را برای بیش از یک نفر ارسال می کنند. به این دلیل که هرزه نگاری باعث آسیب های روحی و احساس حقارت می شود، در بعضی از کشورها و ایالت های امریکا چنین اعمالی جرم محسوب می شود.

افسردگی فیسبوکی به صورت ناراحتی و آشفتگی روحی ناشی از سپری کردن زمان زیاد به وسیله نوجوانان و کودکان در شبکه های اجتماعی تعریف می شود. این مشکل در حال حاضر معضلی کاملا واقعی محسوب می شود.

مطالعات اخیر نشان داده اند مقایسه کردن، عامل اصلی افسردگی فیسبوکی است. بین کاربران فیسبوک، هم مقایسه رو به پایین (مقایسه خود با افراد بدتر از خود) و هم مقایسه رو به بالا (مقایسه خود با افراد بهتر از خود) بسیار رایج است. البته در این مورد گزارش هایی با نتایج متناقض وجود دارد.

مطالعه دیگر نشان داد فیسبوک ما را خوشحال تر می کند و اعتماد اجتماعی و مشارکت اعضا را افزایش می دهد. با توجه به اینکه مغز انسان برای ارتباط برقرار کردن ساخته شده، منطقی به نظر می رسد انتظار داشته باشیم شبکه های اجتماعی با امکان پذیر کردن اشتراک گذاری نوعی حس خودمقاوم بودن ناشی از رضایت روانی در ما ایجاد کنند.

غروب دیجیتال

پژوهشگران می گویند همانطور که خورشید چند ساعت قبل از خوابیدن ما غروب می کند ما هم باید چند ساعت پیش از خوابیدن، گجت هایمان را خاموش کنیم تا کیفیت خوابمان را افزایش دهیم. پژوهش ها نشان می دهد احتمال بروز اختلالات خواب و افزایش خطر ابتلا به افسردگی و اضطراب میان نوجوانانی که در طول شب از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند وجوددارد.

در پژوهشی که محققان دانشگاه گلاسکوی اسکاتلند انجام دادند از 460 دانش آموز مقطع راهنمایی در مورد عادت هایشان در استفده از شبکه های اجتماعی و به طور ویژه استفاده شبانه از سایت هایی مانند فیسبوک و توییتر سوال شد. بررسی های انجامشده نشان داد در حالی که به طور کلی استفاده از شبکه های اجتماعی بر کیفیت خواب تاثیرگذار است.

نوجوانانی که شب ها برای بررسی اعلان ها و پاسخ دادن به اتفاقات رخ داده وارد شبکه های اجتماعی می شوند به طور ویژه تحت تاثیر قرار می گیرند. با وجود این، هنوز معلوم نیست آیا استفاده از شبکه های اجتماعی باعث بروز اختلالات خواب می شود یا نوجوانان از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند چون به دلایل گوناگون نمی توانند بخوابند.

در این پژوهش مشخص شد حتی کودکان ۱۱ ساله هم به طور قابل توجهی از فیسبوک و توییتر استفاده می کنند. بعضی از دانش آموزان از نخستین ساعات صبح آنلاین می شوند و از چندین گجت مثل تلفن همراه و تبلت برای سرزدن همزمان به شبکه های اجتماعی مخلتف استفاده می کنند. بلوغ می تواند دوره ای برای آغاز افزایش اسیب پذیری در برابر افسردگی و اضطراب باشد و کیفیت پایین خواب می تواند در این زمینه نقش مهمی داشته باشد.

مهم است بفهمیم استفاده از شبکه های اجتماعی چگونه به این موضوع مرتبط است. شواهد موجود از ارتباط استفاده از شبکه های اجتماعی با سلامت به خصوص در زمان بلوغ پشتیبانی می کنند اما علت آن همچنان نامشخص است.

در این پژوهش همچنین، از دانش آموزان بین ۱۱ تا ۱۷ سال خواسته شد به پرسشنامه ای پاسخ دهند تا میزان کیفیت خواب، عزت نفس، اضطراب و افسردگی آنها اندازه گیری شود. به علاوه، در مورد میزان بروز احساسات هنگام استفاده از شبکه های اجتماعی، فشاری که از در دسترس بودن در ۲۴ ساعت شبانه روز در ۷ روز هفته احساس می کنند و اضطراب ناشی از فورا جواب ندادن به پست های جدید در شبکه های اجتماعی از آنها سوال شد. تحلیل های مقدماتی داده های این پژوهش نشان می دهد استفاده از شبکه های اجتماعی به خصوص در شب با کیفیت پایین خواب، عزت نفس کمتر و اضطراب و افسردگی بیشتر در ارتباط است. استفاده از احساسات در شبکه های اجتماعی نیز اثر مشابهی دارد.