عفونت بیمارستانی؛ قاتل مرموز و میلیاردی

ماهنامه پیشه و تجارت - معصومه ستوده: همان زمان که مرگ عباس کیارستمی، کارگردان مشهور ایرانی در بیمارستانی فرانسوی رسانه ای شد و در صدر اخبار قرار گرفت، این سوال برای بسیاری مطرح شد که چرا باید عباس کیارستمی در حالی با زندگی وداع کند که بسیاری عمل جراحی او را بسیار ساده و پیش پا افتاده دانسته و مرتب روی این نکته تاکید می کردند که جای هیچ گونه نگرانی وجود ندارد.

حتی زمانی که سید حسن قاضی زاده هاشمی وزیر بهداشت ۱۳ فروردین به دیدار کیارستمی رفت اطمینان خاطر داد که وضعیت جسمی این کارگردان رو به بهبودی است. با این حال بعد از گذشته سه ماه و انجام دو عمل جراحی دیگر، کارگردان «خانه دوست کجاست» از روند درمان در ایران ناامید شد و ترجیح داد به فرانسه برود اما حضور در فرانسه هم برای او فایده ای نداشت و برنده نخل طلایی جشنواره کن در غربت چشم از جهان فرو بست.

مرگ به دلیل عفونت بیمارستانی

مرگ کیارستمی نه تنها جامعه هنری را، بلکه تمام مردمی که با فیلم های او خاطره داشتند را شوکه کرد. این انتظار وجود داشت که کیارستمی که با پای خود به فرانسه رفته بود با بهبودی به ایران بازگردد اما این اتفاق رخ نداد و تابوت وی به ایران بازگشت. همین موجب شد که کارشناسان با حساسیت بیشتری روند درمان وی را بررسی کنند.

روند درمان کیارستمی نشان داد که احتمال وقوع قصور پزشکی دور از ذهن نبوده و بسیار بالاست. میان اخبار ریز و درشت در مورد فوت عباس کیارستمی خبری خودنمایی می کرد که نشان می داد عمل جراحی و حضور در بیمارستان، بیمار را بیمارتر کرد و به قولی بستر بیماری مجدد وی را فراهم ساخته است.

در اخبار منتشر شده آمده بود که اولین عمل، عمل جراحی درمانی بوده است؛ دومین عمل به دلیل خونریزی داخلی صورت گرفته و سومین عمل برای برداشتن کیسه صفرا و آخرین عمل به دلیل عفونت پیشرفته بوده است. مرگ کیارستمی در بیمارستان به دلیل ابتلا به عفونت بیمارستانی، موجب شد بار دیگر معضل بزرگ مراکز درمانی از حاشیه به متن رانده شود.

در بین تعداد زیادی از بیماران که به دلیل عفونت بیمارستانی جان خود را از دست می دهند، کیارستمی به دلیل شهرت از این شانس برخوردار بود که دلیل مرگ وی مشخص شود. در اخبار به صراحت آمده بود که وی یک بار به دلیل عفونت پیشرفته تحت عمل جراحی قرار گرفته است. مشخص کردن علت دقیق مرگ در حالی رخ داد که بسیاری از شهروندان از این حداقل برخوردار نبوده و بسیاری گمان می کنند که علت مرگ بیمار نه عفونت، بلکه جراحی بوده است.

عفونت بیمارستانی موضوعی است که بسیاری از مسئولان بیمارستانی تلاش دارند آن را اندک نشان بدهند و از طرح این سوال که وضعیت بیمارستان شما در عفونت بیمارستانی چگونه است، چندان استقبال نمی کنند اما مرگ کیارستمی پرده از واقعیتی تلخ برداشت که بارها در مورد آن هشدارهای لازم داده شده بود.

مهمتر این که این سوال مطرح شد که اگر فردی همچون کیارستمی با وجود پیگیری گسترده وزیر بهداشت و توجه بیش از حد رسانه ها دچار این مشکل شده و در نهایت فوت می کند، پس مردم عادی چه وضعیتی در بیمارستان پیدا می کنند کما اینکه علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به نقل از وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بعد از ملاقات با کیارستمی در ۱۳ فروردین این جمله را نقل کرد که اگر آن شب به داد آقای کیارستمی نمی رسیدند (وزیر بهداشت) کار تمام شده بود.

بدتر اینکه در مدت حضور کیارستمی، وی تحت ویزیت پزشک عفونی قرار نگرفته بود و حتی بیمار بدون انجام آزمایش پاتولوژی به اتاق عمل فرستاده شده بود. پس از یک وقفه طولانی و به دنبال وقوع مشکل، پزشک عفونی از خود رفع مسئولیت کرده و گفته بود: «چون آقای کیارستمی به عنوان بیمار عفونی در بیمارستان بستری نشدند، بنابراین پیش بینی عفونت بعد از عمل وجود نداشته وگرنه هرگز بیمارستان را ترک نمی کرد.»

آمار عفونت بیمارستانی

مرگ یک کارگردان در اثر عفونت بیمارستانی هر چند عجیب بود اما این نخستین بار نبود که اخبار مربوط به عفونت بیمارستانی در صدر اخبار قرار می گرفت. درست ۲۲ شهریور سال ۱۳۹۳ بود که خبر تعطیلی اتاق قلب بیمارستان مدرس مانند بمبی در جامعه ترکید. زمانی که سوالات متعددی بین افکار عمومی مطرح شده بود که چرا باید یک اتاق عمل تعطیل شود؟ محمد آقاجانی معاون درمان وزارت بهداشت تصریح کرد این تعطیلی به علت عفونت شدید بیمارستانی بوده است.

بنا بر گزارشی که «شرق» در آن مقطع زمانی منتشر کرد، مشخص شد که حداقل ۶ بیمار در بخش پست CCU بیمارستان مدرس نه به خاطر جراحی قلب بله به خاطر عفونت بیمارستانی درد می کشند و حتی خبری غیررسمی در مورد نابینا شدن یک بیمار منتشر شد که البته مورد تایید قرار نگرفت.

بعد از مدتی ماجرای مرگ ۹ نوزاد در بیمارستان امام خمینی (ره) تهران نگرانی افکار عمومی را در مورد عفونت بیمارستانی تشدید کرد. به دنبال چنین اتفاقاتی، این سوال بارها تکرار شده است که آیا تنها کشورهای در حال توسعه تجربه عفونت بیمارستانی را دارند یا اینکه این موضوع در کشورهای توسعه یافته هم گزارش شده است.

در پاسخ به این سوال باید گفت موضوع عفونت بیمارستانی خاص ایران نیست. در تمام جهان می توان گزارشی از ابتلا به عفونت بیمارستانی پیدا کرد. با این حال میزان عفونت بیمارستانی در کشورهای توسعه یافته به مراتب کمتر از کشورهای در حال توسعه است. میزان عفونت های بیمارستانی در آمریکا حدود پنج درصد است و در منطقه مدیترانه شرقی (امرو) که ایران نیز در آن قرار دارد ۱۰ تا ۱۵ درصد بیماران را درگیر می کند.

بر اساس تحقیق سازمان بهداشت جهانی در ۵۵ بیمارستان ۱۴ کشور ثابت شده است که ۸.۶ درصد بیماران بستری شده مبتلا به عفونت بیمارستانی می شوند و برای درمان باید آنتی بیوتیک قوی استفاده کنند چون بدن نسبت به داروهای معمولی مقاومت پیدا می کند. البته نمی توان آمار دقیقی از میزان شیوع عفونت بیمارستانی در کشور ارائه کرد . با این حال حسین معصومی اصل رییس سابق اداره بیماری های منتقله از آب و غذا و عفونت های بیمارستانی وزارت بهداشت، میزان شیوع عفونت های بیمارستانی را به طور میانگین بین ۱۰ تا ۱۵ درصد برآورد کرده و تصریح کرد که شدت شیوع عفونت های بیمارستانی در مراکز درمانی متفاوت است، به طوری که در برخی بیمارستان ها این میزان تا ۴۰ درصد و در برخی بیمارستان های دیگر تا پنج درصد برآورد می شود.

بر اساس گزارش های وزارت بهداشت، سالانه ۶ میلیون بستری در بیمارستان های کشور گزارش می شود. با توجه به احتمال ۱۰ درصدی عفونت های بیمارستانی، می توان گفت حدود ۶۰۰ هزار بیمار بستری دچار عفونت های بیمارستانی می شوند که البته معلوم نیست چند درصد از این بیماران فوت می کنند. این اصل بدیهی را باید همواره مد نظر قرار داد که عفونت های بیمارستانی می تواند تبعات و هزینه های سنگینی را متوجه نظام سلامت کند. تحمیل این هزینه به مراکز درمانی در حالی است که با کنترل عفونت ها می توان از خسارات جبران ناپذیر آن تا حدود زیادی جلوگیری کرد.

برخی کارشناسان این ایده را مطرح می کنند که بهتر است کنترل عفونت بیمارستانی به عنوان یک شاخص در اعتباربخشی، همواره مد نظر قرار بگیرد تا به این ترتیب بیمارستان ها نسبت به کنترل و پیشگیری عفونت بیمارستانی اهتمام بیشتری از خود نشان دهند. البته این رویکرد چندان طرفدار ندارد به ویژه آنکه این موضوع شرایطی را برای پنهان کاری مدیریت بیمارستان فراهم کرده و آنها آمار دقیقی را گزارش نخواهند کرد.

هزینه درمان عفونت بیمارستانی

عفونت بیمارستانی (Nasocomial Infections) به عفونتی اطلاق می شد که بیمار در زمان بستری بودن به آن دچار نبوده و ۴۸ تا ۷۲ ساعت بعد از پذیرش بیمار در بیمارستان ایجاد می شود به شرط آنکه در دوره کمون آن هم نبوده باشد. با این حال درمان این عفونت هزینه زیادی را بر سیستم سلامت کشور تحمل می کند.

حمید عمادی، متخصص بیماری های عفونی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتگو با «خبرآنلاین» می گوید: «عفونت های بیمارستانی در همه جای دنیا وجود دارد و دلیل آن نیز میکروارگانیسم های بیشتری است که در بیمارستان ها وجود دارد. یکی از مهمترین دلایل ابتلا به عفونت های بیمارستانی وجود میکروارگانیسم های داخل بدن بیمار و سرایت آن به مناطق استریل بدن است.

بیماری که در ICU بستری می شود، لوله های متعددی به وی وصل می شود که هر کدام از این لوله ها می تواند میکروب هایی را به بدن وی وارد کنند. بزاق دهان ۱۰ به توان پنج میکروب یا مدفوع ۱۰ به توان ۱۰ میکروب دارد اما این میکروب ها فقط در جاهای خاصی از بدن است و جاهایی مانند مایع مغزی نخاعی استریل است. گاهی اوقات میکروب ها از مناطق مختلف بدن به مناطق استریل می روند و باعث ایجاد عفونت می شوند.

به طور مثال اگر بزاق دهان وارد ریه شود می تواند عفونت ریوی تولید کند یا ادرار یک مایع استریل است اما اگر بماند، میکروب های زیادی در آن به وجود می آید. زمانی که لوله ادراری (سند) به شخص وصل می شود، به دلیل برخی بی توجهی های ادراری که در کیسه وارد شده و میکروب های بسیاری دارد، به مثانه بر می گردد و باعث عفونت ادراری می شود.»

نکته قابل توجه این است که بسیاری از کارشناسان هزینه لازم برای درمان عفونت بیمارستانی را سالانه حدود ۱۴ میلیارد تومان برآورد می کنند که این رقم بسیار بالاست و به نظر می رسد متولیان حوزه سلامت برای کاهش این هزینه باید تدابیری جدی بیندیشند.

راهکار کاهش هزینه درمان

اگر قرار باشد راهکاری برای درمان عفونت بیمارستانی پیشنهاد شود، اولویت با شستن دست هاست. واقعیت این است که آموزش پرسنل درمانی و رعایت بهداشت از جمله مواردی است که باید توسط پرسنل درمانی و بیمار رعایت شود وگرنه بیمار برای رهایی از عفونت بیمارستانی ناچار است علاوه بر افزایش مدت زمان بستری، از داروهای گرانقیمتی استفاده کند.

طاهره سمیعی، مترون بیمارستان امام حسین (ع) بر این باور است که مدت زمان بستری را باید به هر طریق کاهش داد. وی تصریح کرد: «تلاش ما کاهش مدت زمان بستری بیماران است تا بیماران بیشتری بتوانند از خدمات بیمارستان استفاده کنند اما واقعیت این است که هر بیماری که دارای عفونت بیمارستانی می شود، بیمارستان را با مشکل مواجه می کند. به هر حال به ازای هر روز بستری بیشتر، یک بیمار از دریافت خدمات محروم می شود.»

وی در ادامه افزود: «یکی از اقشاری که مستعد عفونت بیمارستانی اند، بیماران سالمند هستند که ا در بسیاری از موارد برای ترخیص این افراد با مشکل مواجه می شویم چون خانواده ها در ترخیص این بیماران تعلل کرده و بیمارستان را با چالش بزرگی مواجه می کنند. اقامت طولانی این افراد به منظور درمان عفونت بیمارستانی، کمر بیمارستان را می شکند. حال اگر این بیمار در بخش مراقبت های ویژه بستری شود، این هزینه چند برابر می شود.»

معصومه حسینی نسب پرستار بیمارستان ولیعصر (عج) هزینه درمان بیمارانی را که به عفونت بیمارستانی مبتلا شدند، تنها اشغال تخت بیمارستان نمی داند و می گوید: «درمان این بیماران بسیار سخت است. بدن این بیماران به آنتی بیوتیک مقاوم است و باید برای آنها از آنتی بیوتیکی گران و بسیار قوی استفاده کرد. همین داروها هزینه بسیار زیادی دارد که بیمارستان ناچار به پرداخت آن می شود.»

سخن آخر

به نظر می رسد به کارگیری هر روشی که مدت زمان اقامت بیمار در بیمارستان را کاهش دهد، می تواند میزان عفونت بیمارستانی را نیز کاهش دهد. در این میان Home Care به عنوان یک روش نوین باید به کار گرفته شود تا بیماران سالمند بتوانند از آن استفاده کنند و کمتر دچار مشکل شوند. متاسفانه موضوع مراقبت در خانه هنوز مورد توجه متولیان حوزه سلامت و سازمان های بیمه گر قرار نگرفته است، در حالی که سرمایه گذاری در این حوزه می تواند هزینه بیمارستانی را به شدت کاهش دهد.