با سرسخت‌ترین و خرابکارترین دندان جهان آشنا شوید

مجله سیب سبز: اسمش دندان عقل است اما به تنها چیزی که ربط ندارد همان عقل است. فقط کافی است اتفاقی برایش بیفتد یا کمی رشدش با بقیه دندا‌ن‌ها متفاوت باشد، اینجاست که همه چیز خراب می‌شود و فقط یک دندانپزشک است که می‌تواند شما را نجات بدهد. انسان‌ها سه دندان کرسی بزرگ دارند که دو تا از آنها روند رویشی‌شان مانند سایر دندان‌هاست. کرسی اول حدود 6سالگی و کرسی دوم جزء آخرین دندان‌هایی است که رشد می‌کند که حدود 12 تا 13سالگی است.

اما کرسی سوم دندانی است که دیرتر از دندان‌های دیگر در‌می‌آید، یعنی زمانی که رویش همه دندان‌‌ها کامل می‌شود؛ به‌همین دلیل به دندان عقل معروف است. شاید این جمله زیاد به گوش‌تان خورده باشد که می‌گویند «فرد عقل رس شده است» یعنی دندان عقل‌اش درآمده است و دیگر بچه نیست اما همین دندان عقل بلاهایی سر بقیه دندان‌ها می‌آورد که شاید خیلی از آنها خبر نداشته باشید. دکتر علیرضا آشوری، دندانپزشک درباره این دندان و چگونگی کنار آمدن با آن توضیحات بیشتری می‌دهد.

دردسرهای رویش دندان عقل

همه دندان‌ها به‌طور کامل ‌و سر موعد رشد می‌کنند، اما دندان عقل مثل دندان‌های دیگر نیست و رشدش در هر فرد متفاوت است. دندان عقل احتمال دارد به سه حالت رشد کند؛ یکی اینکه ممکن است دندان کامل رشد کند، مثل بقیه دندان‌ها یعنی از داخل لثه کاملا خارج شود و طوری که دندان در محل خودش قابل رویت است. در این حالت می‌توان گفت حداقل مشکل را با دندان عقل داریم. حالت دیگر این است که یک بخش از تاج دندان عقل از داخل لثه بیرون می‌زند اما بخش دیگر آن زیر لثه باقی می‌ماند که به این حالت، دندان‌های نیمه روییده گفته می‌شود که جزء دندان عقل‌های دردسرساز هستند. حالت سوم اصلا دندان عقل رشد نمی‌کند و کاملا نهفته است و دیده نمی‌شود.

شاید باعث پوسیدگی دندان دیگر شود

دندان عقل که کامل رشد می‌کند، عمده‌ترین مشکلی که می‌توان در این مواقع به آن اشاره کرد، تمیز کردن این دندان به‌خصوص دندان عقل فک بالاست که کار بسیار دشواری است، چراکه این دندان‌ها در انتهای لثه قرار گرفته‌اند و دسترسی به آنها برای نخ دندان ‌کشیدن و مسواک زدن کار آسانی نیست، بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که احتمال پوسیدگی در این دسته از دندان‌ها زیاد است.

اما علاوه بر پوسیدگی خود دندان عقل، احتمال پوسیدگی دندان کرسی دوم به‌دلیل گیرکردن مواد غذایی بین این دو دندان افزایش پیدا می‌کند، ‌در‌نتیجه بیشترین مشکلی که با این دسته از دندان‌های عقل داریم خطر پوسیدگی خود دندان و دندان جلویی آن است. وقتی دندان عقلی دچار پوسیدگی شود ترمیم آن به‌دلیل گفته شده، کار بسیار دشواری برای دندانپزشک است. ابزار‌های دندانپزشکی به سختی در این ناحیه از دهان قرار می‌گیرند، به‌علاوه دید دندانپزشک هم کامل نیست حتی اگر بیمار دهانش را به‌خوبی باز نگه دارد. در نتیجه درمان دندان عقل پوسیده کار بسیار سختی است.

گوش‌تان درد می‌کند؛ پای دندان عقل وسط است

یکی دیگر از مشکلاتی که ممکن است ‌با دندان‌های عقل کاملا روییده شده مواجه شویم این است که این دندان تماس‌های نابجایی با دندان‌های مقابل خود دارد؛ یعنی دندان فک بالا با فک پایین تماس درست و صحیح ندارد. این کار می‌تواند به مرور زمان به مفصل فک آسیب وارد کند که در این مواقع فرد در ناحیه مفصل و حتی در ناحیه گوش احساس درد می‌کند.

خیلی اوقات مشاهده شده افراد به‌دلیل گوش‌درد به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه می‌کنند، در‌صورتی که متخصصان بعد از معاینه، بیمار را به دندانپزشک ارجاع می‌دهند؛ چرا‌که علت اصلی این دسته از گوش‌دردها ناشی از دندان عقل است.

البته لازم به ذکر است که این درد گوش حتی در دندان‌های نهفته عقل هم رخ می‌دهد، به‌دلیل مشکلات نام برده شده به‌خصوص در‌مورد پوسیدگی‌های شدید، توصیه دندانپزشک کشیدن این دندان یعنی دندان عقل است، البته به شرط آنکه دندان‌های کرسی اول و دوم سالم و شرایط مناسبی داشته باشند. همچنین درمان دندان عقل پوسیده درمان مطلوبی به‌دلیل شرایط گفته شده، نخواهد بود، برای همین بهتر است کشیده شود.

لثه‌های‌تان در خطر است!

وقتی می‌گوییم دندان عقلی نیمه نهفته است، یعنی یک بخش از آن داخل لثه و بخشی دیگر از آن از لثه بیرون زده است. این دسته از دندان‌های عقل خطرناک‌ترین دندان‌ها هستند و بیشترین مشکل را با این دسته از دندان‌های عقل داریم؛ چرا‌که احتمال عفونت در اطراف تاج این دندان‌ها زیاد است.

همچنین احتمال پوسیدگی در این دندان‌ها نیز وجود دارد چرا‌که غذا زیر لثه باقی می‌ماند و چون نیمه نهفته هستند، تمیز نگه داشتن این دسته از دندان‌های عقل از حالت اول (‌رویش کامل) سخت‌تر است؛ اما از آن بدتر باعث عفونت بافت‌های اطراف تاج دندان می‌شود که این عفونت ممکن است از یک التهاب ساده لثه شروع شود اما در آخر احتمال دارد فرد را به اتاق عمل بکشاند، به‌همین ‌دلیل می‌توان گفت این عفونت بسیار خطرناک است؛ پس بی‌توجهی به این دسته از دندان‌های عقل می‌تواند پیامدهای خطرناکی به‌دنبال داشته باشد و علاوه بر آسیب رساندن به ساختار فکی به سمت گلو برود و ساختار‌های حیاتی تنفسی را هم درگیر کند. اگر دندانی حداکثر بین دو تا سه ماه در یک شرایط ثابت باقی بماند، این دندان دیگر بیشتر از این قادر به رویش نیست و نباید انتظار داشت که بعد از مدتی از این حالت خارج شود، بنابراین توصیه می‌شود دندان‌های نیمه نهفته از دندان خارج شوند.

وقتی دندان عقل در دهان‌تان پنهان شده!

دندان‌های عقل نهفته به دو دسته تقسیم می‌شوند. ممکن است در بعضی افراد کل دندان داخل استخوان قرار گرفته باشد یا اینکه تاج دندان از استخوان بالاتر باشد ولی داخل لثه پنهان شده باشد. با این حال در هر دو صورت دندان عقل نهفته است و ما قادر به دیدن تاج دندان داخل دهان نیستیم. دندان‌های عقل نهفته در اکثر موارد باید از دهان خارج شوند. فقط در یک حالت دندان عقل را از دهان شخص خارج نمی‌کنیم و آن هم زمانی است که نیاز به یک جراحی سنگین همراه با عوارض باشد.

در این مواقع دندان عقل در جایی از دهان قرار گرفته که خارج کردن آن از دهان با مشکلات زیادی همراه است، در این مواقع اگر دندان عقل نهفته با مشکلی همراه نباشد ترجیح بر این است که جراحی انجام نشود. یکی دیگر از دلایلی که این دسته از دندان‌های عقل را خارج نمی‌کنیم سن بیمار است، اگر سن بیمار بالا باشد و مشکلات قلبی و فشارخون حادی داشته باشد، دندان عقل را از لثه خارج نمی‌کنیم، اما غیر از موارد نام برده شده ترجیح بر این است که دندان عقل به‌خصوص آنهایی که در استخوان نهفته هستند، خارج شوند.

کیست‌هایی که دندان عقل نهفته به ارمغان می‌آورد

چرا دندان عقل نهفته شده را حتی با آنکه مشکلی ندارند باید از دهان خارج کنیم؟ در پاسخ به این سوال باید ابتدا به نظریه به‌هم ریختن دندان‌ها اشاره کنم، چراکه گروهی از دندانپزشکان بر این عقیده هستند که دندان عقلی که نهفته باشد باعث به‌هم ریختگی دندان‌ها می‌شود. اما اصلی‌ترین دلیلی که باعث می‌شود دندان عقل نهفته را خارج ‌کنند این است که احتمال دارد در بعضی شرایط به کیست یا تومور تبدیل شود.

البته خود دندان تبدیل به کیست نمی‌شود، بلکه اطراف دندان عقل این کیست یا تومورها تشکیل می‌شوند، به‌همین دلیل اکثر دندانپزشک‌ها برای پیشگیری از وقوع این عارضه دندان عقل را بیرون می‌آورند. اما همان‌طور که گفته شد افرادی هستند که با توجه به شرایطی که دارند، دندانپزشک قادر به خارج‌کردن دندان عقل از دهان نیست. در این مواقع ما دندان عقل را تحت کنترل داریم و طی چکاپ‌های تعیین‌شده دندان را معاینه می‌کنیم.

با یکی از عوارض جراحی فک آشنا شوید

پارستزی، ممکن است بر اثر کشیدن دندان‌های عقل فک پایین ایجاد شود. عارضه پارستزی ممکن است در دندان عقل روییده هم به‌وجود آید، اما این عارضه بیشتر در دندان‌های عقل نهفته رخ می‌دهد. پارستزی (‌به‌معنی احساس گزگز و مورمور یا داغ شدن در ناحیه‌ای از بدن است) یعنی زمانی که دندان را از دهان خارج می‌کنیم به‌صورت ناخواسته عصب فک آسیب می‌بیند، چرا‌که ریشه‌های دندان نزدیک به این عصب هستند. این آسیب‌دیدگی باعث بی‌حسی در لب پایین می‌شود. واقعیت قضیه این است که جلوگیری از وقوع این اتفاق کار بسیار دشواری است.

دندان عقل را بکشیم یا نه؟

دو نظریه درباره دندان عقل وجود دارد، نظریه اول این است که برخی پزشکان معتقدند رویش یا به‌طور کلی حضور دندان عقل (‌نهفته، نیمه‌نهفته یا رویش کامل) باعث درهم ریختگی دندان‌های جلویی فک پایین می‌شوند. به این دلیل که ریشه‌های دندان‌های فک پایین ظریف و باریک هستند برای همین به‌راحتی به‌هم می‌ریزند. این گروه معتقدند در بزرگسالی (‌اغلب 18‌سالگی به بعد) دندان‌های عقل در هر حالتی که باشند باید کشیده شوند. اما در مقابل دندانپزشک‌های دیگر هم هستند که مخالف نظریه اول هستند و بر این عقیده‌اند که به‌هم ریختگی دندان‌های جلویی فک پایین هیچ ارتباطی با دندان عقل ندارد.

هر کدام از این دو گروه دندانپزشک برای اثبات نظریه‌های خود بالغ بر صدها مقاله و مدارک علمی داده‌اند، به‌همین دلیل نمی‌توان تشخیص داد کدام یک نظریه درست و دیگری اشتباه است، زیرا هر کدام از نظریه‌ها طرفداران خود را دارند، به‌همین دلیل می‌توان گفت بستگی به دندانپزشک معالج شما دارد که با کدام یک از نظریه‌ها موافق است.

بعد از جراحی منتظر چه عوارضی باشیم؟

جراحی دندان عقل نهفته، جزء مشکل‌ترین جراحی‌های حفره دهان است. برای همین بیماری که قصد خارج کردن دندان عقل را دارد باید به پزشک مجربی در این زمینه مراجعه کند. همچنین باید بیمار انتظار درد و تورم بعد از عمل را داشته باشد؛ بیمار باید به توصیه‌های بعد از عمل توجه داشته باشد تا حداقل عوارض و مشکل را بعد از جراحی دندان عقل تحمل کند.