اچآیوی، آتش زیر خاکستر
آدم‌ها باید اچآیوی و ایدز را به خوبی بشناسند و خودشان را در برابر ابتلا به این ویروس مصون کنند. بگذارید از اچآیوی شروع کنیم. اچآیوی ویروس نقص ایمنی انسانی است که به سه طریق اصلی، یعنی آمیزش بی‌محابا، تزریق مشترک و از مادر به جنین منتقل می‌شود.
روزنامه اعتماد: دکتر امید زمانی سال‌هاست پژوهشگر سلامت جنسی و ایدز است و کارگاه‌های آموزشی فراوانی را در مورد اچآیوی و ایدز برای نهادهای مختلف، از انجمن‌های مردم‌نهاد گرفته تا سازمان‌های دولتی و آژانس‌های مختلف سازمان ملل برگزار کرده است.در برخی از این کارگاه‌ها بحث بر سر این بوده که چگونه ایدز نگیریم و در برخی دیگر با مخاطبان حرفه‌ای در خصوص نحوه رفتار صحیح با فردی که با اچآیوی زندگی می‌کند یا روش‌های کنترل سرایت ویروس و... گفت‌وگو کرده است.
او چند سالی مسوول ارتباطات توسعه در دفتر یونیسف ایران بود و پیش از آن کتابی با عنوان چگونه ایدز نگیریم، تدوین کرده و در این کتاب به زبان بسیار ساده روش‌های انتقال اچآیوی را توضیح داده و نوشته جوانان چگونه باید مراقب باشند تا دچار اچآیوی نشوند. یک سالی می‌شود که دکتر زمانی به عنوان کارشناس فنی و ارتباطات دفتر منطقه‌ای صندوق جهانی ایدز، سل و مالاریا فعال است و همین بهانه‌ای می‌شود که در کافه‌ای نزدیک محل کارش او را ببینیم و از او درمورد وضعیت ایران در حوزه اچآیوی و ایدز پرس و جو کنیم. او معتقد است در سالهای گذشته به موضوع اچآیوی به اندازه‌‌ای که نیاز است، توجه نشده است و همین باعث می‌شود که او و همکارانش نگران گسترش اچآیوی باشند که فعلا نادیده گرفته شده است.
وقتی دکتر زمانی در مورد اچآیوی حرف می‌زند، ردی از اشتیاق برای ارایه راهکارهای کاهش آسیب و از سویی نگرانی از دغدغه‌ای همیشگی در تک تک کلمات او پیداست. اما این کارشناس اچآیوی هرگز نا‌امید نیست و در راستای پیدا کردن روزنی برای آگاهی‌رسانی به جوانان، حالا ۲ سالی می‌شود که هدایت مشاوره آنلاین در خصوص اچآیوی را هم در مرکز ملی پیشگیری از ایدز سازمان بهزیستی بر عهده دارد. به سراغ این پزشک جوان اما پر سابقه در حوزه پژوهش اچآیوی و ایدز رفتیم تا با او درباره ویروسی که کنترل آن یکی از اولویت‌های هزاره سازمان ملل بوده است، گپ بزنیم.
برای نخستین سوال بفرمایید «ایدز» که خیلی‌ها حسابی از آن می‌ترسند، چیست؟ به تفاوتش با اچ‌آی وی هم لطفا اشاره کنید.
اول از همه بگذارید من بگویم ترس راه‌حلی برای ایدز به وجود نمی‌آورد. آدم‌ها باید اچآیوی و ایدز را به خوبی بشناسند و خودشان را در برابر ابتلا به این ویروس مصون کنند. بگذارید از اچآیوی شروع کنیم. اچآیوی ویروس نقص ایمنی انسانی است که به سه طریق اصلی، یعنی آمیزش بی‌محابا، تزریق مشترک و از مادر به جنین منتقل می‌شود. بیش از نیمی از افرادی که تازه به اچآیوی مبتلا شدند در عرض ٢ تا ۴ هفته علایمی مشابه آنفلوآنزا، مانند تب، خستگی، گلودرد، دانه‌های پوستی، درد مفصلی، سردرد و گاهی تورم گره‌های لنفی را تجربه می‌کنند. اما در کشور ما بیش از ٨٠ درصد افرادی که به این ویروس مبتلا می‌شوند؛ بر پایه دلایل مختلفی مانند میزان ویروس وارد شده به بدن، راه سرایت، دوری از خدمات بهداشتی و... خودشان هم تا سال‌ها متوجه نمی‌شوند که دچار این ویروس هستند. به همین دلیل است که توصیه می‌شود اگر کسی رفتار پرخطری مانند رابطه بدون کاندوم یا تزریق مشترک مواد داشت، برای اطمینان از وضعیت سلامت خود آزمایش اچآیوی بدهد.
ایدز اما مخفف «نشانگان نقص ایمنی اکتسابی» در زبان انگلیسی است و بر اثر تخریب یاخته‌های دستگاه ایمنی بدن ناشی از اچآیوی، عوامل و عفونت‌هایی فرصت پیدا می‌کنند فرد را بیمار کنند. این بیماری‌ها علایم متنوعی در بدن به وجود می‌آورند و در نهایت فردی که به مرحله ایدز می‌رسد طول عمر او بسیار کوتاه خواهد بود. بنابراین کسی که با اچآیوی زندگی می‌کند الزاما ایدز ندارد.
این فرد چگونه می‌تواند در مقابل ابتلا به ایدز خود را ایمن کند؟
افرادی که با اچآیوی زندگی می‌کنند با مصرف دقیق و به موقع داروهای ضد اچآیوی (که آنتی‌رتروویرال هم نامیده می‌شوند) می‌توانند طول عمری مشابه افراد عادی داشته باشند و به مرحله ایدز وارد نشوند. تنها عامل مهم این است که فرد به موقع از وضعیت اچآیوی خود با خبر شود و نکات بهداشتی و درمانی توصیه شده را رعایت کند.
شما کتابی دارید با عنوان چگونه به ایدز مبتلا نشویم؟ جواب این سوال چیست؟
همان‌طور که گفتم انتقال ویروس اچآیوی سه راه اصلی دارد؛ تزریق مشترک، آمیزش جنسی محافظت‌نشده و از مادر به جنین. انتقال از طریق تزریق مشترک بیشتر برای افراد معتاد تزریقی محتمل است و کسانی که در فضاهای غیر بهداشتی خالکوبی می‌کنند یا از تیغ مشترک استفاده می‌کنند. در این موارد کاربرد استراتژی‌های کاهش آسیب در اعتیاد، مانند تشویق معتادان به ترک مواد، تشویق به عدم تزریق مواد و استفاده از داروهای جایگزین مثل متادون، تشویق به عدم استفاده از سرنگ و سوزن مشترک و... مانع ابتلا به این ویروس می‌شود. در پیشگیری از طریق تماس جنسی پرهیز از رابطه خارج از چارچوب خانواده، وفاداری به همسر و حریم خانواده (داشتن تنها یک شریک جنسی)، استفاده از کاندوم در هر بار تماس جنسی و عدم استفاده از مواد روانگردان و الکل توصیه می‌شود چون که اینها می‌توانند کنترل فرد بر رفتارهای جنسی خود را کاهش دهد. در پیشگیری از انتقال مادر به کودک، به زنان اچآیوی مثبت توصیه می‌شود اگر می‌توانند باردار نشوند و در صورتی که باردار شدند با مصرف داروهای ضد اچآیوی، سزارین و ندادن شیر به کودک و دادن دارو به کودک احتمال ابتلا کودک به اچآیوی را تا حد زیادی کاهش دهند.
با این روش‌ها احتمال تولد نوزادانی که با اچآیوی به دنیا بیایند صفر می‌شود؟
تا حد زیادی احتمال انتقال به جنین یا نوزاد کاهش پیدا می‌کند. البته این به شرطی است که مادر بداند که دچار اچآیوی است و تمهیدات اشاره شده را رعایت کند. مواردی بوده که مثلا بچه یک سالهای را با حال بسیار وخیم به بیمارستان آورده‌اند و بعد از آزمایش‌های مختلف، پزشکان متوجه شدند که بچه اچآیوی مثبت است و بعد از تست از مادر، تازه مادر متوجه شده که اچآیوی دارد. بنابراین زنانی که روابط جنسی خارج از خانواده متعدد دارند یا معتادند یا شریک جنسی‌شان روابط متعدد دارد، باید از وضعیت اچآیوی خود مطلع باشند و در صورتی که با این ویروس زندگی می‌کنند مراقبت‌های لازم را در خصوص بارداری انجام دهند.
تعداد افراد شناسایی و گزارش شده اچآیوی در ایران ۳۰ هزار و ۱۸۳ هزار نفر اعلام شده است. از این تعداد چند نفر در زمان شناسایی کودک بوده‌اند؟
در زمان شناسایی و گزارش ۳۷۵ نفر زیر ۵ سال، ۱۵۲ نفر بین ۶ تا ۱۰ سال و ۱۱۸ نفر بین ۱۱ تا ۱۵ سال بوده‌اند.
اما حالا که حرف از آمار شد، توضیحات تکمیلی را هم بفرمایید. این آمار بر اساس تفکیک جنسیتی و علل ابتلا چگونه است و چه تعداد از این افراد وارد مرحله ایدز شده‌اند؟
همان‌طور که گفتیم، تا تاریخ اول مهر ماه ۹۴، سی‌هزارو صد و هشتاد و سه نفر ثبت اچآیوی داشته‌ایم. از این بین ۸۵ درصد مردان و ۱۵ درصد زنان را تشکیل می‌دهد. ۵۲ درصد موارد ثبت شده در گروه سنی ۲۱ تا ۳۵ سال هستند. تاکنون ۷۳۸۷ نفر از این تعداد فوت شده‌اند و ۹۳۹۴ نفر وارد مرحله ایدز شده‌اند.
از سال۶۵ که اچ‌ای وی در ایران شناخته شده است، ۶۷ درصد در اثر تزریق مشترک مواد، ۱۸درصد رابطه جنسی محافظت نشده، ۲ درصد مادر به جنین و ۱۲درصد هم نامشخص بوده‌اند. یک درصد از این تعداد هم مربوط به خون و فرآورده‌های خونی پیش از اجرای سیاست‌های اطمینان از سلامت خون در سازمان انتقال خون بوده است.
اما مدام می‌شنویم این الگو تغییر کرده است؟
بله. در سالهای اخیر از موارد شناسایی شده ۳۴درصد زن بوده‌اند و ۳۹ درصد موارد جدید از راه تزریق مشترک و ۴۱ درصد از راه روابط جنسی محافظت‌نشده و ۳ درصد مادر به جنین بوده است. از سال ۲۰۰۷ با نظام جامع سلامت خون در سازمان انتقال خون هیچ موردی از انتقال اچآیوی به علت فرآورده‌خونی آلوده نداشته‌ایم. به هر حال آنچه اهمیت دارد تغییر الگوی انتقال از راه تزریق مشترک به انتقال از طریق رابطه جنسی است که برای کار‌شناسان و مسوولان نگران‌کننده است.
اما در حال حاضر داریم فقط در مورد موارد شناسایی شده صحبت می‌کنیم. این در حالی است که شما می‌گویید تعداد زیادی از افراد هستند که حامل اچآیوی هستند و خودشان هم خبر ندارند. تخمین‌ها می‌گوید چه تعداد مبتلا به اچآیوی در ایران زندگی می‌کنند؟
در برآوردهای علمی که هر دو سال انجام می‌شود بر اساس فراوانی رفتارهای پرخطر، تعداد افراد در معرض خطر و خطر سرایت در هر رفتار مدل‌های آماری مختلفی بررسی می‌شود و معمولا با یک فاصله اطمینان تخمینی از تعداد مبتلایان بیان می‌شود که البته یک برآورد منتشر شده در سال ۲۰۱٤ در حدود همان ۹۰ هزار نفر است.
ممکن است خیلی‌ها که معتقد به مسکوت‌ماندن مساله اچآیوی هستند بگویند این ٩٠ هزار نفر تعداد چشمگیر و زیادی در معیار جمعیتی ایران به حساب نمی‌آیند و بهتر است به جای تمرکز بر اچآیوی به سراغ بیماری‌هایی رفت که مبتلایان بیشتری دارد. چه پاسخی برای این افراد وجود دارد؟
اچآیوی مانند آتش زیر خاکستر است. انتقال آن با رابطه جنسی و تزریق مشترک صورت می‌گیرد. فردی که اچآیوی دارد و خودش نمی‌داند، اصول مراقبتی را رعایت نمی‌کند و ممکن است افراد زیادی نادانسته به این ویروس مبتلا شوند. در واقع نگرانی بزرگ‌تر در خصوص افرادی است که خودشان از وضعیت اچآیوی خود، آگاه نیستند. زنان تن‌فروش، معتادان تزریقی و گروه زیادی از جوانانی که با این گروه‌ها رفتار پرخطر دارند، خطر گسترش اچآیوی را بالا می‌برند. بنا براین تا جای ممکن باید آموزش‌های لازم به همه افراد جامعه به صورت رسمی و غیررسمی در خصوص اچآیوی ارایه شود، که جامعه از ابتلا به این ویروس دور شود.
خب حالا که آموزش اینقدر مهم است بگذارید با سوالات متداول آموزشی در خصوص انتقال اچآیوی شروع کنیم. هزاران سوال در مورد انتقال اچآیوی به دیگری وجود دارد. از نیش پشه گرفته تا استفاده از توالت‌های عمومی، بنا به توضیحات شما این موارد هیچ کدام منجر به انتقال اچآیوی نمی‌شود.
نخیر. اچآیوی در برخی مایعات داخلی بدن انسان وجود دارد اما فقط از راه آمیزش جنسی، تبادل خون یا فرآورده‌های آن و از مادر به جنین قابل سرایت به دیگری است. بنا براین عطسه، سرفه، تماس پوستی سالم، روبوسی، استفاده از ظروف غذای مشترک، دستشویی، حمام یا استخر مشترک، نیش پشه، غذاخوردن با هم و موارد مشابه راه انتقال آن نیست.
در مورد این بیماری کلیشه‌هایی نیز وجود دارد، مانند اینکه این بیماری مخصوص برخی از افراد خاص است.ابتلا به اچآیوی مخصوص هیچ گروه و طبقه خاصی نیست. همه طبقات اجتماعی و اقتصادی ممکن است در صورتی که مراقب نباشند به این ویروس مبتلا شوند.
البته انگار سن هم نمی‌شناسد، آماری منتشر شده بود درباره اینکه چهار و نیم درصد از کودکان کار و خیابان به اچآیوی مبتلا هستند. این آمار صحت داشت؟
بله، متاسفانه. تحقیقی نشان داده که ٥/ ٤ درصد از کودکان کار و خیابان در تهران به اچآیوی مبتلا هستند. علاوه بر کودکان کار و خیابان برخی تحقیقات نشان داده که ٨ /١٣ درصد از معتادان تزریقی و ٥/ ٤ درصد از تن‌فروشان هم دچار اچآیوی هستند. این در حالی است که شیوع اچآیوی در جمعیت عمومی حدود یک دهم تا دو دهم درصد است.
این فرضیه وجود دارد که تعداد زیادی از کودکانی که مبتلا به اچآیوی می‌شوند، احتمالا مورد تعرض جنسی قرار گرفته‌اند. اگر بخواهیم راهنمایی برای افرادی که مورد تعرض قرار می‌گیرند بکنیم تا مبتلا به اچآیوی نشوند چه پیشنهادهایی به آنها می‌توان ارایه داد؟
پیش از هر چیز باید بدانیم که فردی (به خصوص کودکی) که مورد تعرض قرار می‌گیرد پیش از هر چیز احتیاج به مشاوره پزشکی و سلامت روان دارد. باید آزمایش‌های مختلف از او گرفته شود و به سرعت تحت درمان روانپزشکی قرار بگیرد تا عوارض این «تروما» در او کم شود و دچار افسردگی یا مشکلات دیگر ناشی از این واقعه نشود. در عین حال این افراد می‌توانند تا حداکثر ۷۲ ساعت بعد از بروز این فاجعه استفاده از داروهای ویژه‌ای را شروع کنند که احتمال ابتلا به ویروس را تا حد بسیاری کاهش می‌دهد. این افراد در کنار خدمات سلامتی که دریافت می‌کنند باید مشاوره حقوقی و مشاوره اچآیوی هم بشوند. چنین افرادی باید به خاطر داشته باشند که اگر چه تعرض اتفاق بسیار تلخ و ناخوشایندی است اما باید نگاه کاهش آسیبی داشته باشند و جلوی بروز مشکلات بزرگ‌تر مانند ابتلا به اچآیوی را بگیرند.
داروهایی که به آن اشاره کردید، برای کادر پزشکی و مددکاری که ممکن است در معرض سوزن آلوده باشند، هم کاربرد دارد؟
بله. این دارو‌ها در صورتی که تا ۷۲ ساعت پس از رفتار پرخطر شروع شود امکان ابتلا به اچآیوی را کاهش می‌دهد. حال این امکان ابتلا بر اثر فرو رفتن سوزن آلوده باشد یا رابطه جنسی محافظت نشده. توصیه می‌شود فردی که در معرض خطر اچآیوی قرار می‌گیرد به یکی از مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری رفته و راهنمایی لازم را بگیرد. در صورتی که لازم باشد داروهای ضد‌اچ‌آی‌وی برای فرد در معرض خطر آغاز می‌شود.
اما به گفته بسیاری از کار‌شناسان اچآیوی، تعداد زیادی از پرسنل درمانی و حتی پزشکان هم از این راهکارهای پیشگیری از اچآیوی در مواقع بروز بحران خبر ندارند؟
متاسفانه گاهی اینچنین است و این به خاطر عدم‌اطلاع‌رسانی دقیق در خصوص اچآیوی و راه‌های پیشگیری از آن است که حتی فعالان حوزه بهداشت و درمان هم از آن اطلاع کافی ندارند.
حالا که بحث از سرنگ و سوزن آلوده شده بگذارید سراغ معتادان تزریقی هم برویم. طرحی وجود داشت که به معتادان تزریقی سرنگ یکبار مصرف رایگان ارایه می‌شد تا امکان ابتلا به اچآیوی را کاهش دهد. این طرح چقدر موثربوده است؟
ارایه سوزن و سرنگ یکبار مصرف طرح بسیار خوبی است. اما واقعیت این است که تعداد لازم سرنگ و سوزن به معتادان ارایه نمی‌شود. برآورد می‌شود که معتادان تزریقی در سال بین ۴۴ تا ۶۰ سوزن و سرنگ رایگان دریافت می‌کنند. این در حالی است که طبق استاندارد‌های بهداشتی برای اثربخشی پیشگیری حداقل سرنگ دریافتی باید ۳۰۰ عدد در سال باشد. این رقم را نگاه کنید و ببینید ما چقدر از استاندارد‌ها فاصله داریم.
این آمار در مورد خدمات پیشگیری اچآیوی در تن فروشان چقدر بوده است؟
طبق گزارش‌ها خدمات پیشگیرانه به تن‌فروشان شامل اطلاع داشتن از محل دریافت کاندوم رایگان و محل مراجعه برای تست اچآیوی و... ۴۵ درصد است که این آمار هم از وضعیت اثربخش فاصله زیادی دارد.
در آماری که ابتدای صحبت اشاره کردید، گفتید الگوهای جدید نشان می‌دهد که تعداد زنان مبتلا به اچآیوی رو به افزایش است. آیا خدمات به زنان هم با این روند افزایشی، بیشتر شده است؟
زنان به خاطر ساختار بدنی در مقابل ویروس ضعیف‌تر هستند. اطلاعات کمتری به آنها می‌رسد و آگاهی کمتری دارند. به علاوه ارایه خدمات به زنان با محدودیت‌های بسیار زیادی همراه است. گاهی زنان از سوی خانواده از رفتن به مراکز مشاوره و خدمات رسان منع می‌شوند. در عین حال مراکز بسیار کمتری هم برای خدمات رسانی به زنان اچآیوی مثبت وجود دارد. در مجموع شاید بتوان گفت که زنانی که با اچآیوی زندگی می‌کنند شرایط سخت‌تری را نسبت به مردان اچآیوی مثبت تجربه می‌کنند.
در این سال‌ها که بیماران زیادی را دیده‌اید، مهم‌ترین چالش‌های افرادی که با اچآیوی زندگی می‌کنند را چه می‌دانید؟
وضعیت درمانی این بیماران، دریافت خدمات جراحی، دهان و دندان، خدمات تخصصی درمانی زنان و... با پیچیدگی‌های جدی روبه‌رو است. علاوه بر این وضعیت اشتغال افرادی که با اچآیوی زندگی می‌کنند هم سخت است که عوامل مختلفی باعث بروز چالش در امر اشتغال شده است. از سویی اگر کارفرما بداند فردی اچآیوی دارد ممکن است استخدامش نکند، از سوی دیگر ارایه خدمات رایگان به مبتلایان باعث شده سطح توقع آنها بالا باشد و دنبال کارهای ساده و کم دردسر و پر درآمد باشند. این امر وضعیت اشتغال‌شان را پیچیده‌تر هم می‌کند. طبیعی است که این افراد به خاطر مصرف داروهای خاصی احتیاج به نوشیدن مقدار زیادی مایعات دارند و آب باید در دسترس‌شان باشد و طبیعی است که باید فرصت‌هایی برای استراحت به آنها داده شود، اما این افراد هم باید سخت تلاش کنند و در کارهای تخصصی با پشتکار زیاد فعالیت کنند.
در کنار این، مهم‌ترین مشکل این افراد انگ و تبعیضی است که به آنها تحمیل می‌شود. این انگ و تبعیض‌ها حتی کودکان مبتلا را هم در امان نمی‌گذارد. من نمونه‌ای دیده‌ام که کودکی بعد ازمرگ پدرش که ایدز داشته از مدرسه اخراج شده بود. یعنی از نظر اولیا و مدیران جرم بچه این بوده که چرا پدرت مبتلا به ایدز بوده است.
مسائل درمانی و سلامت را یکی از چالش‌های جدی دانستید. آیا این در کنترل اچآیوی هم صادق است. افراد اچآیوی مثبت خدمات کامل را در خصوص اچآیوی خود دریافت می‌کنند؟
نمی‌توانم بگوییم که حتی افراد شناسایی شده خدمات کامل دریافت می‌کنند. پوشش دارویی افراد اچآیوی مثبت حدود ۲۰ درصد است.
یعنی ۸۰ درصد از افراد اچآیوی مثبت دارو برای کنترل ویروس دریافت نمی‌کنند؟ بر اساس چه پروتکلی؟
قبلا بر اساس میزان DC٤ فرد، تصمیم گرفته می‌شد که دارو دریافت کند یا نکند. اما طبق پروتکل‌های جدید به محض تشخیص اچآیوی باید فرد تحت درمان دارویی قرار بگیرد. اما با این وجود بسیاری از افراد تحت دارو درمانی قرار نمی‌گیرند.
چرا؟
هزینه دارویی، برای هر فرد مبتلا، در صورت عدم‌مقاومت دارویی، نزدیک به سالی هزار دلار است. شاید هزینه‌های آن در این تصمیم‌گیری بی‌تاثیر نباشد. البته بعضی افراد (به ویژه مصرف‌کنندگان مواد و افراد بی‌خانمان) هم برای دریافت خدمات دارویی به موقع مراجعه نمی‌کنند و نهادهای مسوول هم از ترس اینکه فرد با قطع و وصل درمان دچار مقاومت دارویی شود، ترجیح می‌دهند که دارو را برای افرادی که مراجعه منظم ندارند شروع نکنند. در حالی که در کشورهای پیشرفته حتی برای افراد کارتن‌خواب مبتلا توزیع داروهای ضد اچآیوی منظم انجام می‌شود.
به انگ و تبعیض هم به عنوان یک مشکل جدی اشاره کردید. برای کاهش انگ و تبعیض باید چه کار کرد؟
آموزش و اطلاع‌رسانی مهم‌ترین راهکار کاهش انگ و تبعیض است. آموزش به فردی که با اچآیوی زندگی می‌کند، آموزش به خانواده و دوستان ونزدیکان این فرد و آموزش به عموم جامعه می‌تواند این انگ و تبعیض را کاهش بدهد.
آموزش که خیلی کلی است. خوب مسوول این آموزش کیست؟
اول از همه خوب است بدانید که طبق اهداف سازمان ملل قرار بود تا سال۲۰۱۰، ۹۹ درصد از افراد اطلاعات عمومی راجع به اچآیوی را داشته باشند. این رقم یعنی همه نهادهای آموزش رسمی و غیر رسمی از جمله آموزش عالی و آموزش و پرورش و رسانه‌ها باید در این امر دخیل باشند. بیش و پیش از هر نهادی هم، آموزش و پرورش مسوول آموزش عمومی در خصوص اچآیوی است. نهادی که ظاهرا کمترین پاسخگویی و مسوولیت‌پذیری را هم دارد. آموزش و پروش الان می‌گوید یک میلیون دانش‌آموز را با مساله اچآیوی آشنا کرده است. اما یک میلیون در مقابل جمعیت ٤٠ میلیونی جوانان واقعا رقم اندکی است. علاوه براین، آموزش و پرورش کارکرد مهارت آموزی ندارد. برای آموزش پیشگیری ازاچ‌آی‌وی باید به دانش‌آموزان مهارت‌های زندگی را آموخت. اما حتی کلاس‌های مهارت‌های زندگی دانش‌آموزان هم شبیه یک کلاس تئوریک و حفظی و ناکارآمد است.
بحث از آموزش پیش آمد. شما سال‌هاست در حوزه اچآیوی کار آموزشی و فرهنگی و درمانی انجام می‌دهید. تا به حال برای خودتان پیش آمده که بترسید که مبتلا به اچآیوی شوید؟
بله. آدمی همیشه با ترس‌ها و نگرانی‌هایی روبه‌روست منتها می‌تواند با آگاه‌تر شدن بر آن ترس‌ها غلبه کند. یک بار هم اوایل کارم در این حوزه بود و برای بازدید به خانه فردی اچآیوی مثبت رفتم که آشنایی کافی با او نداشتم. برایم چای آورد و چند دقیقه‌ای طول کشید تا تصمیم بگیرم که چایم را بخورم. ولی چون دلیل منطقی و علمی برای نخوردنش در ذهنم نیافتم و از طرفی اگر نمی‌خوردم به انگ و سرخوردگی او می‌انجامید، تصمیم درست را گرفتم.
پس دانش کامل در خصوص راه‌های انتقال ویروس هم ممکن است کافی نباشد تا از ترس ابتلا به آن رها شوید؟
البته دانش کمک زیادی می‌کند. من پسر ۱۴سالهای دارم که از وقتی سه و چهار ساله بود با خودم به مراکز حمایتی افراد اچآیوی مثبت می‌بردمش تا با بچه‌ها بازی کند. زمانی که دانش کافی پیدا کردم، دیگر هرگز نمی‌ترسیدم که فرزندم با بچه‌هایی که با اچآیوی زندگی می‌کنند، بازی کند. من می‌دانستم و مطمئنم که از طریق بازی کردن و هیچ تعامل روزمره‌ای هیچ‌کس به اچآیوی دچار نمی‌شود.
سال‌هاست که رصد‌گر اچآیوی در ایران هستید. پیش‌بینی‌تان از آینده چیست؟
راستش آینده خیلی نگرانم می‌کند. می‌ترسم روزی برسد که ناگهان این آتش زیر خاکستر زبانه بکشد و در آن زمان کاری از دست کسی برنیاید.
اقداماتی که در حال حاضر در حال انجام است نگرانی‌تان را کمتر نمی‌کند؟
اقدامات خوب زیادی در حال انجام است که آدم را امیدوار می‌کند. مشاوره آنلاین در بسیاری از مراکز، گسترش بیشتر اطلاع‌رسانی در خصوص اچآیوی و گسترش مراکز مشاوره و خدمات‌رسان در شهرهای مختلف اگرچه اصلا کافی نیست اما امیدوار‌کننده است. اما واقعیت این است که کشور ما از ثبات سیاستی در خصوص مساله اچآیوی برخوردار نیست. هرکسی که می‌آید، می‌تواند برنامه‌های جدیدی بریزد که گاهی خیلی خوب است و گاهی خیلی بد. مساله این است که سند خط مشی یا سیاست دقیقی در این‌باره وجود ندارد که بگویی این سند است و هر کس که می‌آید باید در راستای این سند عمل کند و کار را از قبلی تحویل بگیرد و به بعدی با پیشرفت منطقی تحویل بدهد.
اما چند سال پیش یک سند جامع تدوین شد. سرانجام آن سند چه شد؟
در سال ١٣٨٥ سیاست‌های کشوری در خصوص اچآیوی تدوین شد و به هیات دولت رفت. اما این سند از دستور کار دولت خارج شد و اقدام دیگری روی آن صورت نگرفت. آ٩ن زمان که برخی پیگیر سند سیاستی می‌شدند، مدام پاسخ می‌گرفتند که در حال بررسی است و حالا بعد از ۱۰ سال هنوز خبری از آن سند نیست. احتمالا جایی در هیات دولت بایگانی شده است. باید دوباره از دولت خواهش کرد که این سند را برای حمایت از سلامت همه افراد جامعه به بررسی بگذارد و امکان اجرایی شدن آن را فراهم کند. ببینید از اچآیوی نباید ترسید اما باید آن را جدی گرفت و برای پیشگیری از شیوع آن هرکسی خودش را مسوول بداند و کاری مفید بکند.
او چند سالی مسوول ارتباطات توسعه در دفتر یونیسف ایران بود و پیش از آن کتابی با عنوان چگونه ایدز نگیریم، تدوین کرده و در این کتاب به زبان بسیار ساده روش‌های انتقال اچآیوی را توضیح داده و نوشته جوانان چگونه باید مراقب باشند تا دچار اچآیوی نشوند. یک سالی می‌شود که دکتر زمانی به عنوان کارشناس فنی و ارتباطات دفتر منطقه‌ای صندوق جهانی ایدز، سل و مالاریا فعال است و همین بهانه‌ای می‌شود که در کافه‌ای نزدیک محل کارش او را ببینیم و از او درمورد وضعیت ایران در حوزه اچآیوی و ایدز پرس و جو کنیم. او معتقد است در سالهای گذشته به موضوع اچآیوی به اندازه‌‌ای که نیاز است، توجه نشده است و همین باعث می‌شود که او و همکارانش نگران گسترش اچآیوی باشند که فعلا نادیده گرفته شده است.
وقتی دکتر زمانی در مورد اچآیوی حرف می‌زند، ردی از اشتیاق برای ارایه راهکارهای کاهش آسیب و از سویی نگرانی از دغدغه‌ای همیشگی در تک تک کلمات او پیداست. اما این کارشناس اچآیوی هرگز نا‌امید نیست و در راستای پیدا کردن روزنی برای آگاهی‌رسانی به جوانان، حالا ۲ سالی می‌شود که هدایت مشاوره آنلاین در خصوص اچآیوی را هم در مرکز ملی پیشگیری از ایدز سازمان بهزیستی بر عهده دارد. به سراغ این پزشک جوان اما پر سابقه در حوزه پژوهش اچآیوی و ایدز رفتیم تا با او درباره ویروسی که کنترل آن یکی از اولویت‌های هزاره سازمان ملل بوده است، گپ بزنیم.
برای نخستین سوال بفرمایید «ایدز» که خیلی‌ها حسابی از آن می‌ترسند، چیست؟ به تفاوتش با اچ‌آی وی هم لطفا اشاره کنید.
اول از همه بگذارید من بگویم ترس راه‌حلی برای ایدز به وجود نمی‌آورد. آدم‌ها باید اچآیوی و ایدز را به خوبی بشناسند و خودشان را در برابر ابتلا به این ویروس مصون کنند. بگذارید از اچآیوی شروع کنیم. اچآیوی ویروس نقص ایمنی انسانی است که به سه طریق اصلی، یعنی آمیزش بی‌محابا، تزریق مشترک و از مادر به جنین منتقل می‌شود. بیش از نیمی از افرادی که تازه به اچآیوی مبتلا شدند در عرض ٢ تا ۴ هفته علایمی مشابه آنفلوآنزا، مانند تب، خستگی، گلودرد، دانه‌های پوستی، درد مفصلی، سردرد و گاهی تورم گره‌های لنفی را تجربه می‌کنند. اما در کشور ما بیش از ٨٠ درصد افرادی که به این ویروس مبتلا می‌شوند؛ بر پایه دلایل مختلفی مانند میزان ویروس وارد شده به بدن، راه سرایت، دوری از خدمات بهداشتی و... خودشان هم تا سال‌ها متوجه نمی‌شوند که دچار این ویروس هستند. به همین دلیل است که توصیه می‌شود اگر کسی رفتار پرخطری مانند رابطه بدون کاندوم یا تزریق مشترک مواد داشت، برای اطمینان از وضعیت سلامت خود آزمایش اچآیوی بدهد.
ایدز اما مخفف «نشانگان نقص ایمنی اکتسابی» در زبان انگلیسی است و بر اثر تخریب یاخته‌های دستگاه ایمنی بدن ناشی از اچآیوی، عوامل و عفونت‌هایی فرصت پیدا می‌کنند فرد را بیمار کنند. این بیماری‌ها علایم متنوعی در بدن به وجود می‌آورند و در نهایت فردی که به مرحله ایدز می‌رسد طول عمر او بسیار کوتاه خواهد بود. بنابراین کسی که با اچآیوی زندگی می‌کند الزاما ایدز ندارد.
این فرد چگونه می‌تواند در مقابل ابتلا به ایدز خود را ایمن کند؟
افرادی که با اچآیوی زندگی می‌کنند با مصرف دقیق و به موقع داروهای ضد اچآیوی (که آنتی‌رتروویرال هم نامیده می‌شوند) می‌توانند طول عمری مشابه افراد عادی داشته باشند و به مرحله ایدز وارد نشوند. تنها عامل مهم این است که فرد به موقع از وضعیت اچآیوی خود با خبر شود و نکات بهداشتی و درمانی توصیه شده را رعایت کند.
شما کتابی دارید با عنوان چگونه به ایدز مبتلا نشویم؟ جواب این سوال چیست؟
همان‌طور که گفتم انتقال ویروس اچآیوی سه راه اصلی دارد؛ تزریق مشترک، آمیزش جنسی محافظت‌نشده و از مادر به جنین. انتقال از طریق تزریق مشترک بیشتر برای افراد معتاد تزریقی محتمل است و کسانی که در فضاهای غیر بهداشتی خالکوبی می‌کنند یا از تیغ مشترک استفاده می‌کنند. در این موارد کاربرد استراتژی‌های کاهش آسیب در اعتیاد، مانند تشویق معتادان به ترک مواد، تشویق به عدم تزریق مواد و استفاده از داروهای جایگزین مثل متادون، تشویق به عدم استفاده از سرنگ و سوزن مشترک و... مانع ابتلا به این ویروس می‌شود. در پیشگیری از طریق تماس جنسی پرهیز از رابطه خارج از چارچوب خانواده، وفاداری به همسر و حریم خانواده (داشتن تنها یک شریک جنسی)، استفاده از کاندوم در هر بار تماس جنسی و عدم استفاده از مواد روانگردان و الکل توصیه می‌شود چون که اینها می‌توانند کنترل فرد بر رفتارهای جنسی خود را کاهش دهد. در پیشگیری از انتقال مادر به کودک، به زنان اچآیوی مثبت توصیه می‌شود اگر می‌توانند باردار نشوند و در صورتی که باردار شدند با مصرف داروهای ضد اچآیوی، سزارین و ندادن شیر به کودک و دادن دارو به کودک احتمال ابتلا کودک به اچآیوی را تا حد زیادی کاهش دهند.
با این روش‌ها احتمال تولد نوزادانی که با اچآیوی به دنیا بیایند صفر می‌شود؟
تا حد زیادی احتمال انتقال به جنین یا نوزاد کاهش پیدا می‌کند. البته این به شرطی است که مادر بداند که دچار اچآیوی است و تمهیدات اشاره شده را رعایت کند. مواردی بوده که مثلا بچه یک سالهای را با حال بسیار وخیم به بیمارستان آورده‌اند و بعد از آزمایش‌های مختلف، پزشکان متوجه شدند که بچه اچآیوی مثبت است و بعد از تست از مادر، تازه مادر متوجه شده که اچآیوی دارد. بنابراین زنانی که روابط جنسی خارج از خانواده متعدد دارند یا معتادند یا شریک جنسی‌شان روابط متعدد دارد، باید از وضعیت اچآیوی خود مطلع باشند و در صورتی که با این ویروس زندگی می‌کنند مراقبت‌های لازم را در خصوص بارداری انجام دهند.
تعداد افراد شناسایی و گزارش شده اچآیوی در ایران ۳۰ هزار و ۱۸۳ هزار نفر اعلام شده است. از این تعداد چند نفر در زمان شناسایی کودک بوده‌اند؟
در زمان شناسایی و گزارش ۳۷۵ نفر زیر ۵ سال، ۱۵۲ نفر بین ۶ تا ۱۰ سال و ۱۱۸ نفر بین ۱۱ تا ۱۵ سال بوده‌اند.
اما حالا که حرف از آمار شد، توضیحات تکمیلی را هم بفرمایید. این آمار بر اساس تفکیک جنسیتی و علل ابتلا چگونه است و چه تعداد از این افراد وارد مرحله ایدز شده‌اند؟
همان‌طور که گفتیم، تا تاریخ اول مهر ماه ۹۴، سی‌هزارو صد و هشتاد و سه نفر ثبت اچآیوی داشته‌ایم. از این بین ۸۵ درصد مردان و ۱۵ درصد زنان را تشکیل می‌دهد. ۵۲ درصد موارد ثبت شده در گروه سنی ۲۱ تا ۳۵ سال هستند. تاکنون ۷۳۸۷ نفر از این تعداد فوت شده‌اند و ۹۳۹۴ نفر وارد مرحله ایدز شده‌اند.
از سال۶۵ که اچ‌ای وی در ایران شناخته شده است، ۶۷ درصد در اثر تزریق مشترک مواد، ۱۸درصد رابطه جنسی محافظت نشده، ۲ درصد مادر به جنین و ۱۲درصد هم نامشخص بوده‌اند. یک درصد از این تعداد هم مربوط به خون و فرآورده‌های خونی پیش از اجرای سیاست‌های اطمینان از سلامت خون در سازمان انتقال خون بوده است.
اما مدام می‌شنویم این الگو تغییر کرده است؟
بله. در سالهای اخیر از موارد شناسایی شده ۳۴درصد زن بوده‌اند و ۳۹ درصد موارد جدید از راه تزریق مشترک و ۴۱ درصد از راه روابط جنسی محافظت‌نشده و ۳ درصد مادر به جنین بوده است. از سال ۲۰۰۷ با نظام جامع سلامت خون در سازمان انتقال خون هیچ موردی از انتقال اچآیوی به علت فرآورده‌خونی آلوده نداشته‌ایم. به هر حال آنچه اهمیت دارد تغییر الگوی انتقال از راه تزریق مشترک به انتقال از طریق رابطه جنسی است که برای کار‌شناسان و مسوولان نگران‌کننده است.
اما در حال حاضر داریم فقط در مورد موارد شناسایی شده صحبت می‌کنیم. این در حالی است که شما می‌گویید تعداد زیادی از افراد هستند که حامل اچآیوی هستند و خودشان هم خبر ندارند. تخمین‌ها می‌گوید چه تعداد مبتلا به اچآیوی در ایران زندگی می‌کنند؟
در برآوردهای علمی که هر دو سال انجام می‌شود بر اساس فراوانی رفتارهای پرخطر، تعداد افراد در معرض خطر و خطر سرایت در هر رفتار مدل‌های آماری مختلفی بررسی می‌شود و معمولا با یک فاصله اطمینان تخمینی از تعداد مبتلایان بیان می‌شود که البته یک برآورد منتشر شده در سال ۲۰۱٤ در حدود همان ۹۰ هزار نفر است.
ممکن است خیلی‌ها که معتقد به مسکوت‌ماندن مساله اچآیوی هستند بگویند این ٩٠ هزار نفر تعداد چشمگیر و زیادی در معیار جمعیتی ایران به حساب نمی‌آیند و بهتر است به جای تمرکز بر اچآیوی به سراغ بیماری‌هایی رفت که مبتلایان بیشتری دارد. چه پاسخی برای این افراد وجود دارد؟
اچآیوی مانند آتش زیر خاکستر است. انتقال آن با رابطه جنسی و تزریق مشترک صورت می‌گیرد. فردی که اچآیوی دارد و خودش نمی‌داند، اصول مراقبتی را رعایت نمی‌کند و ممکن است افراد زیادی نادانسته به این ویروس مبتلا شوند. در واقع نگرانی بزرگ‌تر در خصوص افرادی است که خودشان از وضعیت اچآیوی خود، آگاه نیستند. زنان تن‌فروش، معتادان تزریقی و گروه زیادی از جوانانی که با این گروه‌ها رفتار پرخطر دارند، خطر گسترش اچآیوی را بالا می‌برند. بنا براین تا جای ممکن باید آموزش‌های لازم به همه افراد جامعه به صورت رسمی و غیررسمی در خصوص اچآیوی ارایه شود، که جامعه از ابتلا به این ویروس دور شود.
خب حالا که آموزش اینقدر مهم است بگذارید با سوالات متداول آموزشی در خصوص انتقال اچآیوی شروع کنیم. هزاران سوال در مورد انتقال اچآیوی به دیگری وجود دارد. از نیش پشه گرفته تا استفاده از توالت‌های عمومی، بنا به توضیحات شما این موارد هیچ کدام منجر به انتقال اچآیوی نمی‌شود.
نخیر. اچآیوی در برخی مایعات داخلی بدن انسان وجود دارد اما فقط از راه آمیزش جنسی، تبادل خون یا فرآورده‌های آن و از مادر به جنین قابل سرایت به دیگری است. بنا براین عطسه، سرفه، تماس پوستی سالم، روبوسی، استفاده از ظروف غذای مشترک، دستشویی، حمام یا استخر مشترک، نیش پشه، غذاخوردن با هم و موارد مشابه راه انتقال آن نیست.
در مورد این بیماری کلیشه‌هایی نیز وجود دارد، مانند اینکه این بیماری مخصوص برخی از افراد خاص است.ابتلا به اچآیوی مخصوص هیچ گروه و طبقه خاصی نیست. همه طبقات اجتماعی و اقتصادی ممکن است در صورتی که مراقب نباشند به این ویروس مبتلا شوند.
البته انگار سن هم نمی‌شناسد، آماری منتشر شده بود درباره اینکه چهار و نیم درصد از کودکان کار و خیابان به اچآیوی مبتلا هستند. این آمار صحت داشت؟
بله، متاسفانه. تحقیقی نشان داده که ٥/ ٤ درصد از کودکان کار و خیابان در تهران به اچآیوی مبتلا هستند. علاوه بر کودکان کار و خیابان برخی تحقیقات نشان داده که ٨ /١٣ درصد از معتادان تزریقی و ٥/ ٤ درصد از تن‌فروشان هم دچار اچآیوی هستند. این در حالی است که شیوع اچآیوی در جمعیت عمومی حدود یک دهم تا دو دهم درصد است.
این فرضیه وجود دارد که تعداد زیادی از کودکانی که مبتلا به اچآیوی می‌شوند، احتمالا مورد تعرض جنسی قرار گرفته‌اند. اگر بخواهیم راهنمایی برای افرادی که مورد تعرض قرار می‌گیرند بکنیم تا مبتلا به اچآیوی نشوند چه پیشنهادهایی به آنها می‌توان ارایه داد؟
پیش از هر چیز باید بدانیم که فردی (به خصوص کودکی) که مورد تعرض قرار می‌گیرد پیش از هر چیز احتیاج به مشاوره پزشکی و سلامت روان دارد. باید آزمایش‌های مختلف از او گرفته شود و به سرعت تحت درمان روانپزشکی قرار بگیرد تا عوارض این «تروما» در او کم شود و دچار افسردگی یا مشکلات دیگر ناشی از این واقعه نشود. در عین حال این افراد می‌توانند تا حداکثر ۷۲ ساعت بعد از بروز این فاجعه استفاده از داروهای ویژه‌ای را شروع کنند که احتمال ابتلا به ویروس را تا حد بسیاری کاهش می‌دهد. این افراد در کنار خدمات سلامتی که دریافت می‌کنند باید مشاوره حقوقی و مشاوره اچآیوی هم بشوند. چنین افرادی باید به خاطر داشته باشند که اگر چه تعرض اتفاق بسیار تلخ و ناخوشایندی است اما باید نگاه کاهش آسیبی داشته باشند و جلوی بروز مشکلات بزرگ‌تر مانند ابتلا به اچآیوی را بگیرند.
بله. این دارو‌ها در صورتی که تا ۷۲ ساعت پس از رفتار پرخطر شروع شود امکان ابتلا به اچآیوی را کاهش می‌دهد. حال این امکان ابتلا بر اثر فرو رفتن سوزن آلوده باشد یا رابطه جنسی محافظت نشده. توصیه می‌شود فردی که در معرض خطر اچآیوی قرار می‌گیرد به یکی از مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری رفته و راهنمایی لازم را بگیرد. در صورتی که لازم باشد داروهای ضد‌اچ‌آی‌وی برای فرد در معرض خطر آغاز می‌شود.
اما به گفته بسیاری از کار‌شناسان اچآیوی، تعداد زیادی از پرسنل درمانی و حتی پزشکان هم از این راهکارهای پیشگیری از اچآیوی در مواقع بروز بحران خبر ندارند؟
متاسفانه گاهی اینچنین است و این به خاطر عدم‌اطلاع‌رسانی دقیق در خصوص اچآیوی و راه‌های پیشگیری از آن است که حتی فعالان حوزه بهداشت و درمان هم از آن اطلاع کافی ندارند.
حالا که بحث از سرنگ و سوزن آلوده شده بگذارید سراغ معتادان تزریقی هم برویم. طرحی وجود داشت که به معتادان تزریقی سرنگ یکبار مصرف رایگان ارایه می‌شد تا امکان ابتلا به اچآیوی را کاهش دهد. این طرح چقدر موثربوده است؟
ارایه سوزن و سرنگ یکبار مصرف طرح بسیار خوبی است. اما واقعیت این است که تعداد لازم سرنگ و سوزن به معتادان ارایه نمی‌شود. برآورد می‌شود که معتادان تزریقی در سال بین ۴۴ تا ۶۰ سوزن و سرنگ رایگان دریافت می‌کنند. این در حالی است که طبق استاندارد‌های بهداشتی برای اثربخشی پیشگیری حداقل سرنگ دریافتی باید ۳۰۰ عدد در سال باشد. این رقم را نگاه کنید و ببینید ما چقدر از استاندارد‌ها فاصله داریم.
این آمار در مورد خدمات پیشگیری اچآیوی در تن فروشان چقدر بوده است؟
طبق گزارش‌ها خدمات پیشگیرانه به تن‌فروشان شامل اطلاع داشتن از محل دریافت کاندوم رایگان و محل مراجعه برای تست اچآیوی و... ۴۵ درصد است که این آمار هم از وضعیت اثربخش فاصله زیادی دارد.
در آماری که ابتدای صحبت اشاره کردید، گفتید الگوهای جدید نشان می‌دهد که تعداد زنان مبتلا به اچآیوی رو به افزایش است. آیا خدمات به زنان هم با این روند افزایشی، بیشتر شده است؟
زنان به خاطر ساختار بدنی در مقابل ویروس ضعیف‌تر هستند. اطلاعات کمتری به آنها می‌رسد و آگاهی کمتری دارند. به علاوه ارایه خدمات به زنان با محدودیت‌های بسیار زیادی همراه است. گاهی زنان از سوی خانواده از رفتن به مراکز مشاوره و خدمات رسان منع می‌شوند. در عین حال مراکز بسیار کمتری هم برای خدمات رسانی به زنان اچآیوی مثبت وجود دارد. در مجموع شاید بتوان گفت که زنانی که با اچآیوی زندگی می‌کنند شرایط سخت‌تری را نسبت به مردان اچآیوی مثبت تجربه می‌کنند.
در این سال‌ها که بیماران زیادی را دیده‌اید، مهم‌ترین چالش‌های افرادی که با اچآیوی زندگی می‌کنند را چه می‌دانید؟
وضعیت درمانی این بیماران، دریافت خدمات جراحی، دهان و دندان، خدمات تخصصی درمانی زنان و... با پیچیدگی‌های جدی روبه‌رو است. علاوه بر این وضعیت اشتغال افرادی که با اچآیوی زندگی می‌کنند هم سخت است که عوامل مختلفی باعث بروز چالش در امر اشتغال شده است. از سویی اگر کارفرما بداند فردی اچآیوی دارد ممکن است استخدامش نکند، از سوی دیگر ارایه خدمات رایگان به مبتلایان باعث شده سطح توقع آنها بالا باشد و دنبال کارهای ساده و کم دردسر و پر درآمد باشند. این امر وضعیت اشتغال‌شان را پیچیده‌تر هم می‌کند. طبیعی است که این افراد به خاطر مصرف داروهای خاصی احتیاج به نوشیدن مقدار زیادی مایعات دارند و آب باید در دسترس‌شان باشد و طبیعی است که باید فرصت‌هایی برای استراحت به آنها داده شود، اما این افراد هم باید سخت تلاش کنند و در کارهای تخصصی با پشتکار زیاد فعالیت کنند.
در کنار این، مهم‌ترین مشکل این افراد انگ و تبعیضی است که به آنها تحمیل می‌شود. این انگ و تبعیض‌ها حتی کودکان مبتلا را هم در امان نمی‌گذارد. من نمونه‌ای دیده‌ام که کودکی بعد ازمرگ پدرش که ایدز داشته از مدرسه اخراج شده بود. یعنی از نظر اولیا و مدیران جرم بچه این بوده که چرا پدرت مبتلا به ایدز بوده است.
مسائل درمانی و سلامت را یکی از چالش‌های جدی دانستید. آیا این در کنترل اچآیوی هم صادق است. افراد اچآیوی مثبت خدمات کامل را در خصوص اچآیوی خود دریافت می‌کنند؟
نمی‌توانم بگوییم که حتی افراد شناسایی شده خدمات کامل دریافت می‌کنند. پوشش دارویی افراد اچآیوی مثبت حدود ۲۰ درصد است.
یعنی ۸۰ درصد از افراد اچآیوی مثبت دارو برای کنترل ویروس دریافت نمی‌کنند؟ بر اساس چه پروتکلی؟
قبلا بر اساس میزان DC٤ فرد، تصمیم گرفته می‌شد که دارو دریافت کند یا نکند. اما طبق پروتکل‌های جدید به محض تشخیص اچآیوی باید فرد تحت درمان دارویی قرار بگیرد. اما با این وجود بسیاری از افراد تحت دارو درمانی قرار نمی‌گیرند.
چرا؟
هزینه دارویی، برای هر فرد مبتلا، در صورت عدم‌مقاومت دارویی، نزدیک به سالی هزار دلار است. شاید هزینه‌های آن در این تصمیم‌گیری بی‌تاثیر نباشد. البته بعضی افراد (به ویژه مصرف‌کنندگان مواد و افراد بی‌خانمان) هم برای دریافت خدمات دارویی به موقع مراجعه نمی‌کنند و نهادهای مسوول هم از ترس اینکه فرد با قطع و وصل درمان دچار مقاومت دارویی شود، ترجیح می‌دهند که دارو را برای افرادی که مراجعه منظم ندارند شروع نکنند. در حالی که در کشورهای پیشرفته حتی برای افراد کارتن‌خواب مبتلا توزیع داروهای ضد اچآیوی منظم انجام می‌شود.
به انگ و تبعیض هم به عنوان یک مشکل جدی اشاره کردید. برای کاهش انگ و تبعیض باید چه کار کرد؟
آموزش و اطلاع‌رسانی مهم‌ترین راهکار کاهش انگ و تبعیض است. آموزش به فردی که با اچآیوی زندگی می‌کند، آموزش به خانواده و دوستان ونزدیکان این فرد و آموزش به عموم جامعه می‌تواند این انگ و تبعیض را کاهش بدهد.
آموزش که خیلی کلی است. خوب مسوول این آموزش کیست؟
اول از همه خوب است بدانید که طبق اهداف سازمان ملل قرار بود تا سال۲۰۱۰، ۹۹ درصد از افراد اطلاعات عمومی راجع به اچآیوی را داشته باشند. این رقم یعنی همه نهادهای آموزش رسمی و غیر رسمی از جمله آموزش عالی و آموزش و پرورش و رسانه‌ها باید در این امر دخیل باشند. بیش و پیش از هر نهادی هم، آموزش و پرورش مسوول آموزش عمومی در خصوص اچآیوی است. نهادی که ظاهرا کمترین پاسخگویی و مسوولیت‌پذیری را هم دارد. آموزش و پروش الان می‌گوید یک میلیون دانش‌آموز را با مساله اچآیوی آشنا کرده است. اما یک میلیون در مقابل جمعیت ٤٠ میلیونی جوانان واقعا رقم اندکی است. علاوه براین، آموزش و پرورش کارکرد مهارت آموزی ندارد. برای آموزش پیشگیری ازاچ‌آی‌وی باید به دانش‌آموزان مهارت‌های زندگی را آموخت. اما حتی کلاس‌های مهارت‌های زندگی دانش‌آموزان هم شبیه یک کلاس تئوریک و حفظی و ناکارآمد است.
بحث از آموزش پیش آمد. شما سال‌هاست در حوزه اچآیوی کار آموزشی و فرهنگی و درمانی انجام می‌دهید. تا به حال برای خودتان پیش آمده که بترسید که مبتلا به اچآیوی شوید؟
بله. آدمی همیشه با ترس‌ها و نگرانی‌هایی روبه‌روست منتها می‌تواند با آگاه‌تر شدن بر آن ترس‌ها غلبه کند. یک بار هم اوایل کارم در این حوزه بود و برای بازدید به خانه فردی اچآیوی مثبت رفتم که آشنایی کافی با او نداشتم. برایم چای آورد و چند دقیقه‌ای طول کشید تا تصمیم بگیرم که چایم را بخورم. ولی چون دلیل منطقی و علمی برای نخوردنش در ذهنم نیافتم و از طرفی اگر نمی‌خوردم به انگ و سرخوردگی او می‌انجامید، تصمیم درست را گرفتم.
پس دانش کامل در خصوص راه‌های انتقال ویروس هم ممکن است کافی نباشد تا از ترس ابتلا به آن رها شوید؟
البته دانش کمک زیادی می‌کند. من پسر ۱۴سالهای دارم که از وقتی سه و چهار ساله بود با خودم به مراکز حمایتی افراد اچآیوی مثبت می‌بردمش تا با بچه‌ها بازی کند. زمانی که دانش کافی پیدا کردم، دیگر هرگز نمی‌ترسیدم که فرزندم با بچه‌هایی که با اچآیوی زندگی می‌کنند، بازی کند. من می‌دانستم و مطمئنم که از طریق بازی کردن و هیچ تعامل روزمره‌ای هیچ‌کس به اچآیوی دچار نمی‌شود.
سال‌هاست که رصد‌گر اچآیوی در ایران هستید. پیش‌بینی‌تان از آینده چیست؟
راستش آینده خیلی نگرانم می‌کند. می‌ترسم روزی برسد که ناگهان این آتش زیر خاکستر زبانه بکشد و در آن زمان کاری از دست کسی برنیاید.
اقداماتی که در حال حاضر در حال انجام است نگرانی‌تان را کمتر نمی‌کند؟
اقدامات خوب زیادی در حال انجام است که آدم را امیدوار می‌کند. مشاوره آنلاین در بسیاری از مراکز، گسترش بیشتر اطلاع‌رسانی در خصوص اچآیوی و گسترش مراکز مشاوره و خدمات‌رسان در شهرهای مختلف اگرچه اصلا کافی نیست اما امیدوار‌کننده است. اما واقعیت این است که کشور ما از ثبات سیاستی در خصوص مساله اچآیوی برخوردار نیست. هرکسی که می‌آید، می‌تواند برنامه‌های جدیدی بریزد که گاهی خیلی خوب است و گاهی خیلی بد. مساله این است که سند خط مشی یا سیاست دقیقی در این‌باره وجود ندارد که بگویی این سند است و هر کس که می‌آید باید در راستای این سند عمل کند و کار را از قبلی تحویل بگیرد و به بعدی با پیشرفت منطقی تحویل بدهد.
اما چند سال پیش یک سند جامع تدوین شد. سرانجام آن سند چه شد؟
در سال ١٣٨٥ سیاست‌های کشوری در خصوص اچآیوی تدوین شد و به هیات دولت رفت. اما این سند از دستور کار دولت خارج شد و اقدام دیگری روی آن صورت نگرفت. آ٩ن زمان که برخی پیگیر سند سیاستی می‌شدند، مدام پاسخ می‌گرفتند که در حال بررسی است و حالا بعد از ۱۰ سال هنوز خبری از آن سند نیست. احتمالا جایی در هیات دولت بایگانی شده است. باید دوباره از دولت خواهش کرد که این سند را برای حمایت از سلامت همه افراد جامعه به بررسی بگذارد و امکان اجرایی شدن آن را فراهم کند. ببینید از اچآیوی نباید ترسید اما باید آن را جدی گرفت و برای پیشگیری از شیوع آن هرکسی خودش را مسوول بداند و کاری مفید بکند.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر