اگر دوقلو می خواهید، بخوانید!

وب‌سایت نی‌نی یاری: بعضی‌ها برای اینکه تنها یک‌بار درد بکشند و بعضی دیگر از ترس دوباره باردار نشدن، آرزو می‌کنند در اولین تجربه مادر شدن‌شان صاحب دو فرزند شوند. دوقلوزایی، این روزها به لطف پیشرفت‌های پزشکی بدون نیاز به ژن‌ها ممکن شده و زنانی که آرزوی داشتن دو فرزند همسال را دارند، با چند میلیون تومانی هزینه می‌توانند به این خواسته‌شان برسند. برخی ادعا می‌کنند حتی رنگ چشم فرزند آینده را هم می‌توانند تغییر دهند و گروهی دیگر با اطمینان از توانایی‌شان در تعیین جنسیت نوزاد حرف می‌زنند.
این موضوعات را با دکتر آزیتا صفارزاده، متخصص زنان و فوق تخصص نازایی و لاپاراسکوپی در میان گذاشتیم. او ادعای پزشکان در این موارد را رد نمی‌کند اما معتقد است چنین دخالت‌هایی در فرآیند باردار شدن، آداب خودش را دارد و البته صددرصد هم نیست و فقط خداست که می‌داند در انتهای ماجرا چه اتفاقی می‌افتد. در ادامه این مطلب، دکتر صفارزاده شما را با راه‌های تعیین جنسیت و حتی مشخص کردن تعداد فرزندانی که قرار است به دنیا بیاورید، آشنا می‌شوید.

دوقلو زایی چگونه اتاق می افتد؟

دوقلویی معمولا به دو صورت اتفاق می‌افتد: تک‌تخمکی و دوتخمکی؛ در واقع دوسوم از موارد دوقلوزایی دوتخمکی هستند و یک‌سوم تک‌تخمکی. در دوقلویی تک‌تخمکی، جنین در مراحل ابتدایی به دو سلول همسان تقسیم می‌شود و دوقلوهای همسان به‌وجود می‌آیند. به عبارتی از یک تخمک دو جنین تشکیل می‌شود که از لحاظ ژنتیک و ظاهر بسیار به هم شبیه هستند. در دوقلویی دو تخمکی‌ نیز دو تخمک با دو اسپرم لقاح حاصل می‌کنند و دو جنین تشکیل می‌دهند که می‌توانند مشابه یا غیرمشابه و دختر یا پسر باشند.

احتمال دوقلوزایی چه زمانی بیشتر است؟

ارث خانواده مادری

اگر دوقلوزایی در خانواده مادری شایع باشد احتمال اینکه دختر خانواده هم دوقلو باردار شود، افزایش می‌یابد بنابراین دوقلوزایی بیشتر از خانواده مادری به ارث می‌رسد و هرچه نسبت فردی که دوقلو به دنیا آورده با شما نزدیک‌تر باشد، احتمال وقوع آن بیشتر می‌شود؛ برای مثال اگر مادر، خواهر و خاله سابقه دوقلوزایی داشته باشند، احتمال دوقلوزایی در دختر خانواده بیشتر می‌شود تا اینکه برای مثال دخترخاله سابقه دوقلوزایی داشته باشد.

علاوه بر این احتمال دوقلوزایی در سنین بالا و سنین پایین بیشتر است که در سن بالا این موضوع بیشتر بر اثر داروهای تحریک تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد. همچنین ماه اول بعد از قطع قرص ضدبارداری احتمال دوقلوزایی زیاد است، مثل زمانی که تحریک تخمک‌گذاری انجام شده باشد اما نوع خوراکی‌های مصرفی و رژیم غذایی تاثیری بر دوقلوزایی نمی‌گذارد.

شاید هم چهار قلو شد!

شایع‌ترین راه برای دوقلوزایی استفاده از داروهای کمک‌باروری مثل قرص کلومیفن سیترات و آمپول‌های HMG است. این داروها باعث تحریک تخمک‌گذاری می‌شوند بنابراین با مصرف آنها به جای اینکه در هر سیکل ماهانه فقط یک تخمک آزاد شود معمولا ۲ یا ۳ یا تعداد بیشتری تخمک آزاد می‌شود، به این ترتیب شانس دوقلوزایی و چند قلوزایی افزایش پیدا می‌کند. البته این داروها باید حتما با تجویز پزشک و با کنترل سونوگرافی مصرف شوند. معمولا در روز دوازدهم سیکل ماهانه سونوگرافی انجام می‌شود و اگر تعداد فولیکول‌ها بیشتر از یکی باشد احتمال دوقلوزایی وجود دارد.

در بارداری‌های IVF هم چون معمولا بیش از یک جنین در رحم قرار داده می‌شود به طور اتفاقی ممکن است دوقلوزایی رخ دهد. البته در این مورد هم چون از داروهای تحریک تخمک‌گذاری استفاده می‌شود، احتمال دوقلوزایی باز هم افزایش می‌یابد. از لحاظ هزینه هم باید گفت اگر برای دوقلوزایی فقط از قرص کلومیفن استفاده شود، هزینه زیادی برای بیمار رقم نمی‌خورد اما اگر از آمپول‌های HMG یا IVF استفاده شود، هزینه خیلی بالا می‌رود.

راه برگشتی نیست

جنسیت نوزاد توسط کروموزوم‌های جنسی تعیین می‌شود و بعد از تعیین شدنش راهی برای تغییر آن وجود ندارد. دو نوع کروموزوم جنسی در بدن وجود دارد: کروموزوم X و کروموزوم Y. کروموزوم تعیین‌کننده جنسیت برای خانم‌ها X و برای آقایان Y است. در واقع سلول جنسی زن (تخمک) دارای فرمول XX است و به فرزندش می‌تواند فقط یک کروموزوم X بدهد. اما سلول‌های جنسی مرد (اسپرم) دارای دو نوع کروموزوم جنسی Y و X است.

بنابراین بسته به اینکه کدام نوع اسپرم (حاوی X یا Y) با تخمکی که حاوی کروموزوم X است ترکیب شود، جنسیت جنین مشخص می‌شود. اگر اسپرم حاوی کروموزوم Y موفق به نفوذ در تخمک شود، جنین پسر خواهد بود و اگر اسپرم حاوی X به تخمک وارد شود، جنین دختر می‌شود. به عبارت دیگر اگر دو کروموزوم X باشند جنسیت مونث و اگر یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y باشد، جنسیت مذکر می‌شود بنابراین در اولین زمانی که لقاح انجام می‌شود و کروموزوم‌ها با هم ترکیب می‌شود، جنسیت مشخص می‌شود و دیگر نمی‌توان آن را تغییر داد.

روش های تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری

برای تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری روش‌های مختلفی وجود دارد که میزان جوابگویی هر کدام متفاوت است. در روش IVF، انتقال جنین دختر یا پسر خطای تعیین جنسیت را به طور کامل حذف می‌کند. در این روش همان کارهایی که برای زوج‌های نابارور انجام داده می‌شود، برای خانم‌هایی که ناباروری ندارند هم انجام می‌شود. به این ترتیب که تعدادی تخمک از خانم گرفته می‌شود و بعد در آزمایشگاه، اسپرم‌ها داخل تخمک‌ها تزریق می‌شوند و جنین تشکیل می‌شود. پس از آن یک سلول از جنین تشکیل شده با روش PGD مورد آزمایش قرار می‌گیرد تا مشخص شود جنین پسر است یا دختر. سپس با توجه به خواسته زوج مورد نظر تصمیم‌گیری می‌شود که جنین پسر داخل رحم مادر منتقل شود یا جنین دختر.

در این روش می‌توان با اطمینان صد درصد جنسیت جنین را تعیین کرد اما جواب‌دهی خود IVF ، صد درصد نیست. IVF یک روش آزمایشگاهی کمک‌باروری است که جواب‌دهی آن در زوج‌های نابارور ایرانی حدود ۴۰درصد است و کسانی که ناباروری ندارند چیزی حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از آن جواب مثبت می‌گیرند.

بارداری دوقلو پرخطر است!

در دوقلوزایی متاسفانه خطر سقط، زایمان زودرس و ناهنجاری جنینی سه تا پنج برابر بارداری عادی است. همچنین احتمال پاره شدن کیسه آب دیابت و فشارخون هم در این بارداری‌ها بیشتر است بنابراین اگر قصد دوقلو باردار شدن دارید باید بدانید بسیاری از پزشکان به دلیل خطرات زیادی که به همراه دارد شما را از انجام آن منع می‌کنند.

چقدر خرج برمی‌دارد؟

انجام IVF برای تعیین جنسیت حدود ۳ میلیون تومان خرج دارد. روش PGD نیز چه برای تعیین جنسیت به کار رود یا تشخیص بیماری، نزدیک به ۶ تا ۷ میلیون تومان هزینه دارد که با داروهایش حداقل حدود ۱۰ میلیون تومان درمی‌آید زیرا گاهی اوقات لازم است سلول به خارج از کشور فرستاده شود یا بعضی لوازم خاص برای PCR از خارج وارد ایران شود و این مسائل باعث می‌شود هزینه بالاتر رود. البته در این روش‌ها احتمال اشتباه هم وجود دارد اما میزان آن بسیار ناچیز و زیر یک درصد است.

شاید برعکس نتیجه بگیرید

برای تعیین جنسیت روش‌های ساده‌تری هم وجود دارد که درصد اطمینان‌شان ۱۰۰ درصد نیست اما تا حدود ۸۰ درصد جواب مثبت می‌دهند. یکی از این روش‌ها تزریق اسپرم به داخل رحم است. در روش جداسازی و تزریق اسپرم داخل رحم میزان اعتماد به جنسیت تعیین شده، ۷۰ تا ۸۰ درصد است. در واقع اسپرم‌هایی که حاوی کروموزوم Y هستند حرکت‌شان سریع‌تر از اسپرم‌های حاوی کروموزومX است.

با روش‌های آزمایشگاهی می‌توان تا حدودی این اسپرم‌ها را از هم جدا کرد و برحسب علاقه زوج مورد نظر اسپرم‌های X (دختر) یا Y (پسر) تزریق می‌شوند. البته باید در نظر داشته باشید که در هر دوره احتمال رخداد بارداری حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد است؛ یعنی احتمال ایجاد جنسیت دلخواه با این روش ۷۰ تا ۸۰ درصد و احتمال بارداری ۳۰ تا ۳۵ درصد است.

اگر نمی‌خواهید خرج کنید

از دیگر روش‌های ساده‌تر برای تعیین جنسیت می‌توان به انجام سونوگرافی برای تعیین روز تخمک‌گذاری اشاره کرد. در واقع پزشک براساس نتیجه سونوگرافی می‌تواند بگوید نزدیکی در چه روزهایی احتمال دختر شدن یا پسر شدن را بیشتر می‌کند. معمولا بعد از تخمک‌گذاری احتمال پسر شدن جنین بیشتر است و ۲ تا ۳ روز قبل از تخمک‌گذاری احتمال دختر شدن بیشتر است زیرا اسپرم‌های Yسرعت‌شان بیشتر است و زودتر از بین می‌روند اما اسپرم‌های X مقاومت‌شان بیشتر و حرکت‌شان کندتر است و برای مدت طولانی‌تری باقی می‌مانند.

رژیم و قرص فایده‌ای ندارد!

قرص‌های ضدبارداری تاثیری روی جنسیت جنین نمی‌گذارند و درست یک ماه بعد از قطع آنها احتمال بارداری مانند قبل زیاد خواهد شد. بعضی‌ها هم معتقدند آقایان باید از چند ماه قبل روی بیضه‌های‌شان کیسه یخ بگذارند اما باید بدانید این موضوع تاثیری روی جنسیت بچه یا قدرت باروری نمی‌گذارد و تنها کافی است از بالا رفتن بیش از حد درجه حرارت در ناحیه بیضه جلوگیری کرد. گاهی اوقات هم گفته می‌شود برای پسردار شدن آقایان باید ازسه ماه قبل دیگر غذاهای کنسروی و سوسیس و کالباس مصرف نکنند که این موضوع نیز تاثیری بر جنسیت بچه نمی‌گذارد. با این حال اگر مصرف این خوراکی‌ها را کنار بگذارند مطمئنا به نفع‌شان خواهد بود! موضوع آخر اینکه جدول‌های زمان‌بندی شده برحسب روزها و ماه‌های سال برای نزدیکی و تعیین جنسیت، پایه علمی‌ ندارد و نمی‌توان به آنها اعتماد کرد.

تعیین رنگ چشم هنوز ممکن نیست

پیش از بارداری چه تغییراتی را در ظاهر جنین می‌توان به‌وجود آورد و چه بیماری‌هایی را می‌توان‌پیش‌بینی کرد ؟

تعیین رنگ چشم، مو و … فرزند با استفاده از تغییرات ژنتیک هنوز عملی نیست و در حد تحقیقات است اما ژن بعضی بیماری‌ها شناخته شده و در بعضی موارد می‌توان وجود آنها را در جنین تشخیص داد. به این ترتیب می‌توان از وقوع بیماری‌های صعب‌العلاج و لاعلاج جلوگیری کرد.

در ایران هم با استفاده از روش PGD (Pregestational Diagnosis) یا تشخیص قبل از تولد و IVF می‌توان ناهنجاری‌های جنین را تشخیص داد. به این صورت که قبل از قرار دادن رویان در رحم مادر، یکی از سلول‌های آن را بیرون می‌کشیم و روی آن آزمایش ژنتیک انجام می‌دهیم. اگر آزمایش ژنتیک نشان دهد ژن بیماری مورد نظر در جنین وجود دارد آن را در رحم مادر قرار نمی‌دهیم و اگر ژن بیماری وجود نداشته باشد، کاشت در رحم انجام می‌شود. این روش معمولا برای کسانی به کار می‌رود که فرزند اول‌شان بیماری خاصی دارد یا اینکه بیماری شناخته‌شده‌ای در فامیل‌شان وجود دارد.

برای مثال اگر دخترعمو و پسرعمو با هم ازدواج کنند و بیماری شناخته‌شده‌ای در فامیل داشته باشند، ۲۵ درصد احتمال دارد فرزندشان هم به آن مبتلا شود در حالی که می‌توانند با انجام IVF PGD مطمئن شوند جنین به بیماری مبتلا نیست و کاشت را انجام دهند. البته همه این موارد باید با تشخیص و تجویز متخصص ژنتیک انجام شوند. پس حتما قبل از اینکه باردار شوید با متخصص زنان و ژنتیک مشورت کنید.