سیگار، کرایف را خاموش کرد

هفته نامه سلامت - سحر موسوی نسب: مرگ یوهان کرایف در اثر سرطان ریه، بار دیگر نام این سرطان را بر زبان ها انداخت؛ بیماری ای که در دنیای مشاهیر، بیماری نسبتا شایعی است. جان وین، پل نیومن، اسپنسر تریسی و والت دیزنی از مشاهیر مبتلا به همین سرطان بوده اند.

لانس آرمسترانگ، دوچرخه سوار آمریکایی که در سال ۲۰۰۵ موفق شد برای هفتمین سال پیاپی به قهرمانی تور دوفرانس دست پیدا کند نیز یکی از بهترین نمونه های بین المللی است که موفق شده از پس این سرطان برآید. البته سرطان او از ناحیه دیگری شروع شده بود اما نهایتا به ریه اش دست اندازی کرد (به قول پزشکان، متاستاز داد) ولی او نه تنها تسلیم نشد، که سرطان را نیز تسلیم خودش کرد.

در کشور خودمان نیز در روزهای پایانی سال ۹۴، فرج الله سلحشور (کارگردان) به دنبال ابتلا به همین بیماری از دنیا رفت و باعث شد نام این سرطان دوباره سر زبان ها بیفتد. پیش از او نیز نام های آشنای دیگری مانند ناصر حجازی (دروازه بان اسبق تیم ملی و باشگاه استقلال) و سیامک علیقلی (مجری برنامه های چالشی شبکه تهران) تسلیم این سرطان شده بودند.


با کمی اغراق، می شود گفت سرطان ریه یعنی سیگار و سیگار یعنی سرطان ریه. از هر ۱۰ نفری که سرطان ریه می گیرند، ۹ نفرشان سیگار می کشند و آن یک نفر دیگر هم احتمالا اطرافیانش سیگار می کشند، یعنی او را هم می توانیم یک سیگاری غیرفعال به حساب بیاوریم. از طرف دیگر، از هر ۸ نفری که در اثر سرطان ریه می میرند، ۷ نفرشان سیگار می کشند؛ یعنی بیش از ۸۷ درصد از مرگ و میرهای این سرطان نیز در همراهی با سیگار اتفاق می افتد.

البته سیگاری های قهار، یعنی آنهایی که بیش از یک پاکت در روز سیگار می کشند، وضعشان وخیم تر است. آنها ۱۵ تا ۲۵ برابر غیرسیگاری ها به سرطان ریه دچار می شوند. این رقم، البته مختص آقایان است و در مورد خانم ها به ۲ تا ۵ برابر می رسد. آنهایی که سیگار کشیدن را از جوانی شروع کرده اند، بیشتر با این سرطان گرفتار می شوند و احتمال مرگشان در اثر این بیماری نیز به مراتب بیشتر از سایری است. جالب این که حتی پس از تشخیص این بیماری نیز ترک سیگار، مغتنم- و البته ضروری- است و کنار گذاشتن سیگار حتی در چنین موقعیتی نیز به بهبود علایم بیماری کمک خواهد کرد.

همه اش تقصیر سیگار نیست

سیگار البته سرطان زاست و هیچ تردید در این مطلب نیست؛ اما سرطان زاهای دیگری هم ریه های ما را تهدید می کنند که رادون، آرسنیک، کرومیوم و هیدروکربن از آن جمله اند. آنهایی که بنا به مقتضیات شغلی، مواجهه بیشتری با این مواد دارند، باید گوش به زنگ باشند.

کارگردان ساختمان، شیشه بُرها، نقاشان ساختمان، کارگردان پمپ بنزین و تمام کسانی که با گرد و خاک، رنگ، رنگدانه، شیشه و مواد سوختی سر و کار دارند، باید بیشتر از بقیه از سیگار دوری کنند؛ خصوصا اگر یکی از بستگان درجه اولشان نیز به این سرطان مبتلا شده باشد، که در این صورت، احتمال مبتلا شدن خودشان بسیار بالاتر است.

سرطان ریه از کجا می آید؟

ریه هم مثل بقیه بافت های بدن است، یعنی سلول هایش در شرایط طبیعی به میزان مشخصی تقسیم و تکثیر می شوند. وقتی که تکثیر و تزاید سلول های ریوی از این میزان مشخص بیشتر شود، تومورهایی به وجود می آیند که یا خوش خیم اند (غیرسرطانی) و یا بدخیم (سرطانی). اگرچه تومورهای خوش خیم هم باعث آزار و اذیت هایی مانند تنگی نفس، خلط خونی و سرفه می شوند اما مهم این است که این دسته از تومورها، زندگی ما را به خطر نمی اندازند.


داستان تومورهای بدخیم اما داستان دیگری است. آنها قادرند از طریق جریان خون و لنف در تمام بدن پخش شوند و به این ترتیب، بافت های دیگر بدن را هم گرفتار کنند. مغز، کبد، استخوان و مغز استخوان همان بافت های دیگری هستند. که تومورهای بدخیم ریه به آنها دست اندازی می کنند (متاستاز) پزشکان، تمام سرطان های ریه را به دو گروه اصلی (sclc و NSCLC) تقسیم می کنند که بیش از ۹۰ درصد سرطان های ریه را تشکیل می دهند. هرکدام از این دو گروه البته به گروه های دیگری تقسیم می شوند و تشخیص نوع سرطان ریه و میزان پیشرفت آن، در انتخاب نوع درمان اهمیت به سزایی دارد.

طرز تشخیص پزشکان

سرطان ریه بیماری مرموزی است. این بیماری در بسیاری از مواقع، کاملا بی سروصدا آغاز می شود. حدود ۱۰ درصد از مبتلایان به سرطان ریه، حتی در موقع تشخیص این بیماری نیز هیچ علامتی ندارند. اما به هر حال، شایع ترین علایم که برای این بیماران ذکر می شود، عبارت است از: تنگی نفس، سرفه، خلط خونی، خشونت صدا، درد قفسه سینه، دشواری بلع، کاهش وزن و کاهش اشتها.

خلط خونی در ۵۰ تا ۶۰ درصد از مبتلایان دیده می شود و در ۳۰ درصد از بیماران، نخستین علامت بیماری است. اگر سرطان ریه به بافت های دیگر بدن هم دست اندازی کند (متاستاز)، علایم دیگری مانند سردرد، ضعف، خستگی، زردی، شکنندگی استخوان و خونریزی های گوارشی محتمل خواهند بود. پزشکان برای تشخیص این بیماری از شرح حال کامل و معاینه بالینی استفاده می کنند. از عکس قفسه سینه، بررسی نمونه خلط بیمار، برونکوسکوپی، ام آر آی و سایر اقدامات رادیو گرافیک و پیشرفته تر نیز می توان برای تشخیص دقیق تر سود برد.

... و اما درمان

پزشکان برای درمان سرطان ریه از جراحی، شیمی درمانی و اشعه درمانی استفاده می کنند. نوع درمان را نوع و شدت سرطان تعیین می کند. مثلا درمان جراحی برای یک سرطان ریه از نوع NSCLC درمان اولیه محسوب می شود اما در بیماران نوع SCLC فقط در مواردی جراحی صورت می گیرد که دست اندازی (متاستاز) اتفاق نیفتاده باشد و یا بیمار به شیمی درمانی اولیه به خوبی پاسخ داده باشد.

شیمی درمانی به معنای استفاده از داروهای ضدسرطان برای جلوگیری از رشد بی رویه سلول های سرطانی است و در بیماران نوع SCLC- به تنهایی و یا با همراهی اشعه درمانی- استفاده می شود. شیمی درمانی برای آن دسته از بیماران نوع NSCLC که به اشعه درمانی پاسخ داده اند نیز کاربرد دارد. ریزش مو یکی از عوارض عمده شیمی درمان است که معمولا چند هفته پس از شروع درمان، اتفاق می افتد اما خوشبختانه این مشکل، دایمی نیست و با اتمام دوره درمان، پایان می گیرد.

اشعه درمانی نیز به معنای استفاده از قدرت درمانی اشعه ایکس- به تنهایی و یا با همراهی شیمی درمانی- است و عمدتا در بیمارانی استفاده می شود که جراحی برای آنها سودی نخواهدداشت. دو سال اول پس از بیماری، مناسبترین زمان برای عود و دست اندازی (متاستاز) به سایر بافت هاست. به همین دلیل به تمام بیمارانی که سرطان ریه داشته اند و درمان شده اند، توصیه می شود که در ۲ تا ۳ سال اول پس از درمان، هر ۳ ما یکبار برای پیگیری به پزشک مراجعه کنند. و البته پس از این مدت نیز لازم است که هر ۴ تا ۶ ماه یکبار برای پیگیری به پزشک مراجعه کنند.


هرچه فوتبال به من داد، سیگار از من گرفت

یوهان کرایف، اسطوره هلندی الاصل باشگاه بارسلونای اسپانیا، ستاره ای که توانست غرور از دست رفته کاتالان ها را به آنها بازگرداند، اعتیاد شدیدی به سیگار داشت؛ در حدی که می گویند همیشه بین هر دو نیمه و در پایان هر مسابقه تیمش سراغ کمد شخصی اش می رفته تا سیگاری بگیرد و دود کند.

هانس ویسویلر، سرمربی همان روزهای بارسلونا، احتمالا اولین سرمربی ای بوده که درباره سیگارکشیدن های مفرط و مکرر کرایف به او هشدار و تذکر داده و آنقدر در این کار پیشرفته که کمی بعد، ستاره محبوب بارسلونا مخالفتش را با حضور این سرمربی المانی در رسانه ها اعلام کرده است: «من دیگر نمی توانم با او کار کنم!» باشگاه بارسلونا چاره ای نداشت جز اینکه از بین این ستاره سیگاری و آن مربی منزجر از سیگار، یکی را نگه دارد و با دیگری خداحافظ کند. انتخاب باشگاه کرایف بود. او ماند تا سرمربی آلمانی الاصل بارسلونا چمدانش را ببندد و برود.

۱۲ سال بعد از اخراج سرمربی آلمانی؛ یوهان کرایف خودش به عنوان سرمربی به تیمی که در آن بازی می کرد، بازگشت و اعتیادش به سیگار نیز در همین دوران اوج گرفت. خبر تلخ مرگ او در اثر سرطان ریه احتمالا تاوان دو فصل اول حضور او روی نیمکت بارسلونا به عنوان سرمربی این تیم است. او در دو سال اول سرمربیگری اش به جام در جام اروپا و کوپادل ری رسید اما نتوانست به سلطه رئال مادرید بر لالیگا پایان بدهد تا استرس هایش روی نیمکت مربی گری به اوج برسد.

کرایف به گفته خودش، هیچ روزی را بدون سوزاندن ۲۰ نخ سیگار کمل تمام نکرد و قبل از هر بازی نیز در راهروی نیوکمپ و حتی در جریان بازی روی نیمکت تیمش سیگار می کشید. در پایان همین روزهای پراسترس بود که او ناچار شد به جراحی قلب تن بدهد و بعد از جراحی قلب باز، پزشکان او را متوجه کردند ادامه سیگار کشیدن های او، زندگی اش را خیلی زود به پایان خواهند رساند. رابطه کرایف و سیگار در سال ۱۹۹۱ به جدایی ختم شد. او از آن به بعد و بنا به توصیه پزشکانش روی نیمکت بارسلونا فقط آب نبات می مکید تا رفته رفته از اعتیاد به سیگار رها شود.

جالب اینکه آثار مثبت ترک سیگار خیلی زود در کارنامه حرفه ای کرایف عیان شد. تیم رویایی بارسلونا دقیقا در همان دوره زمانی قدر مضاعف گرفت و آنها بالاخره به ۵ قهرمانی متوالی رئال مادرید در لالیگا پایان دادند و با فوتبالی چشم نواز، ۴ بار متوالی قهرمان لالیگا شدند؛ فوتبال چشم نوازی که در آن، دروازه بان اولین مهاجم بود و مهاجم نوک، اولین مدافع. اما حالا به نظر می رسد که حتی سال ۹۱ هم برای جانشینی سیگار با آب نبات دیر بوده است. سوغات سیگار برای اسطوره هلندی کاتالان ها چیزی جز استرس و جراحی قلب و سرطان ریه نبود؛ به قول خودش: «من دو اعتیاد دار زندگی ام داشتم، فوتبال و سیگار، اولی همه چیز به من داد و دومی همه چیز را از من گرفت.»