فرزندم، بدنت را حفظ کن!

ماهنامه سپیده دانایی - غلامرضا میناخانی*: زمستان پارسال از طرف یکی از مدارس دعوت شده بودم تا درباره آموزش جنسی برای والدین صحبت کنم. اصولا وقتی قرار است درباره موضوع های ممنوعی مثل مسائل جنسی صحبت شود، مردم حالت دفاعی می گیرند. به ویژه وقتی قرار باشد درباره آموزش جنسی برای کودکان صحبت شود. بزرگ ترین دغدغه آن ها این بود که احتمال گفت و گو با کودکان درباره مسائل جنسی و مراقبت های ویژه آن، نه تنها لزومی ندارد، بلکه بلوغ آنها را زودرس می کند!

بعضی از آن ها آن قدر گارد می گرفتند که می گفتند اصولا نیازی به گفت و گو در این باره نیست و مثل خودشان که بدون هیچ آموزشی چنین مسائلی را یادگرفته اند، فرزندان شان نیز یادخواهندگرفت. بعضی از آن ها تصور می کردند که کودکان شان هیچ سوال یا دغدغه ای در این باره ندارند، چون هیچ وقت از آن ها چنین سوال هایی نپرسیده اند و در همان جلسه با خرسندی نفسی به آسودگی می کشیدند. ولی به واقع آن ها اشتباه می کردند! کودکان حتما درباره این موضوع ها سوال دارند و دلیل نپرسیدن شان را حتما باید در تعامل والدین با آن ها جست و جو کرد.


مطالعات نشان می دهند که عموما کودکان کمترین اطلاعات را درباره مسائل جنسی و حریم های خصوصی از والدین شان دریافت می کنند و بیشترین اطلاعات خود را درباره این موضوعات از همسالانشان می گیرند. پرواضح است که اطلاعاتی که والدین در این باره دارند، واقعی تر و دقیق تر است، در حالی که اطلاعاتی که دوستان و همسالان کودکان و نوجوانان به آنها می دهند، غیرواقعی و تحریف شده است.

از ارائه دانش واقعی درباره یکی از مسائل عادی زندگی انسان ها، شرمگین نباشید، چون اگر شما این اطلاعات را در اختیار کودکان تان قرار ندهید، آن ها از منابع غیرواقعی و تحریف شده این اطلاعات را به دست می آورند. وقتی کودک تان سوال های جنسی می پرسد، هول نکنید، استرس نگیرید و با آرامش از او بخواهید تا اطلاعاتی که خودش دارد را در اختیار شما قرار دهد، برای اینکه متوجه شوید خودش تا چه حد می داند. بعد به او جواب واقعی (و نه تخیلی) متناسب دانسته ها و سن اش را بدهید.

برای درمانگران حوزه سلامت روان، شنیدن خاطراتی از تعرض جنسی (چه به صورت تجاوز جنسی کامل، چه به صورت های دیگری همچون لمس یا تعرض کلامی) در مراجعان شان داستان غریبی نیست. غم انگیزتر اینکه عموما تعرض های جنسی به کودکان از سوی یکی از نزدیکان است. کسی که عموما کودکان او را می شناسند.

قصد ندارم نگران تان کنم یا شما را نسبت به نزدیکان تان بی اعتماد کنم. این بسته به قضاوت شما دارد که چگونه با نزدیکان تان ارتباط برقرار می کنید. با توجه به اینکه ما اصولا کنترلی روی رفتار دیگران نداریم، پس بهتر است که کودکان مان را درباره موضوع های جنسی واکسینه کنیم. امیدوارم توانسته باشم شما را مجاب کنم که در این باره با فرزندان تان حرف بزنید، به ویژه درباره حفظ حریم خصوصی.

چه آموزش هایی و در چه سنی؟

در هر سنی، کودکان باید اطلاعات جنسی خاصی را درباره جنسیت بدانند.

تا ۵ سالگی: نام صحیح اعضای بدن را بدانند. درک درستی از اینکه نوزادان از کجا می آیند داشته باشند و مفهوم فضای خصوصی را بدانند و نسبت به هویت جنسی خود احساس مثبتی داشته باشند.

بین ۶ تا ۹ سالگی: از تولیدمثل حیوانات و گیاهان به عنوان چرخه حیات درک درستی داشته باشند، از تفاوت بین دو جنس آگاه باشند و از لغات درستی برای نام گذاری نواحی جنسی استفاده کنند.

بین ۹ تا ۱۳ سالگی: جنسیت را به عنوان بخش طبیعی زندگی درک کرده باشند، با تغییرات جنسی دوران بلوغ آشنا شده باشند، درک درستی از روند تولید مثل داشته باشند و از موارد سوءاستفاده جنسی آگاه باشند.


کنجکاوی یا سوءاستفاده جنسی؟

کودکان عموما در روند عادی روزمره شان و در بازی های عادی از فرصت استفاده می کنند و از نظر جسمی به بچه های هم جنس و غیرهم جنس شان نزدیک می شوند تا شکل بدن آن ها را کشف کنند. در بیشتر اوقات این بازی به شکل «دکتربازی» است.

بیشتر بچه ها از سر کنجکاوی بازی های جنسی می کنند و این امری طبیعی است. اگر فرزندتان را در حالتی برهنه یا نیمه برهنه در حضور دیگر بچه ها دیدید، واکنش هولناکی نشان ندهید، نه او را سرزنش کنید، نه تنبیه، بهترین کار این است که برای رفتار جنسی آن ها در آینده حد و مرز تعیین کنید.

در این باره باید درباره اندام های خصوصی با آن ها صحبت کنید، اما اگر فاصله سنی بین بچه هایی که با هم لخت شده اند بیش از چهار سال باشد، در این موقعیت امکان دارد که بچه بزرگ تر به بچه کوچک تر آسیب جنسی برساند. یا اگر فرزندتان به زور و برخلاف میل خود وادار به این شرایط شده باشد، باز هم قضیه فرق می کند و باید مراقب باشید.

اعضای خصوصی بدن

والدین در مسیر آموزشی خود بایستی درباره خصوصی بودن برخی اعضای بدن با کودکان شان گفت و گو کنند. عموما بهترین موقع برای گفت و گو درباره سوءاستفاده جنسی برای کودکان کوچک تر، هنگام حمام کردن بچه هاست. کودکان می توانند بیاموزند که برای اشاره به اعضای جنسی خود از عبارت «اعضای خصوصی بدن» استفاده کنند.

برای اینکه درباره اعضای خصوصی صحبت کنید، ابتدا باید مفهوم را برای کودکان تان ساده کنید. مثلا می توانید این گونه توضیح دهید: «همه ما مسواک و شانه داریم. ولی هر کس فقط می تواند از مسواک و شانه خودش استفاده کند و نمی تواند از مال دیگران استفاده کند. آن ها خصوصی هستند. اعضای خصوصی بدن هم چنین وضعیتی دارند. یعنی همه آدم ها در بدن شان اعضای خصوصی دارند ولی هر کس فقط می تواند به اعضای خصوصی بدن خودش دسترسی داشته باشد و نه دیگران».

سپس درباره اعضای خصوصی بدن انسان با او صحبت کنید. توجه داشته باشید که در بسیاری از خانواده ها، به اشتباه صرفا به کودکان یاد داده می شود که اندامی که در مایو هستند خصوصی اوست، ولی لازم است که کودک آموزش ببیند که لب ها، گردن و سینه هم بخش های خصوصی او هستند. به ویژه در پسران کمتر به این موضوع پرداخته می شود، این در حالی است که برخلاف تصور رایج، پسران بیشتر از دختران در معرض سوءاستفاده جنسی قرار دارند.


سوءاستفاده های جنسی

با کودکان تان صحبت کنید که اگر چنین مواردی را احساس کردند، واکنش نشان دهند:

• وقتی یک نفر اندام خصوصی اش را به تو نشان می دهد.

• وقتی کسی می خواهد بی دلیل به بدن تو نگاه کند.

• وقتی کسی می خواهد به اندام های خصوصی تو دست بزند.

• وقتی کسی می خواهد به اندام های خصوصی او دست بزنی.

• وقتی یک نفر بزرگ تر از خودت، از تو کاری را می خواهد که مایل نیستی انجام دهی.

• وقتی در موقعیتی هستی که احساس ناراحتی می کنی یا درون خودت احساس عجیبی داری.

• وقتی یک نفر از تو می خواهد که رفتاری را به صورت راز نگه داری.

• وقتی یک نفر با تو کاری می کند که بعد از آن حس بدی داری.


«نه!» گفتن، ترک کردن و اطلاع دادن

برای این که فرزندتان در موقعیت هایی که ممکن است حریم بدنی اش مورد تجاوز واقع شود بهترین کار را کند می توانید از پیش آماده اش کنید. مطالعات نشان می دهند وقتی کودکان آمادگی داشته باشند و پیش بینی چنین موقعیت هایی را بکنند، در موقعیت های این چنینی عملکرد بهتری نشان می دهند. اما چگونه؟

۱- به او یاد دهید بگوید نه!

به فرزندان تان یاد بدهید که اگر در چنین موقعیتی بودند، بگویند: «نه»، یا حتی بهتر است به آن ها یاد بدهیم که در این مواقع «داد بزنند» و بلند بگویند: «نه!»، و سپس آن محل را «ترک» کنند و در نهایت به مادر یا پدر «بگویند». به کودکان تان یاد دهید که از «داد زدن» نترسند، چرا که آن فرد متجاوز است که کار اشتباهی می کند و اوست که باید بترسد. وقتی کودک بداند کار اشتباه را چه کسی انجام می دهد، با اعتماد به نفس بیشتری می گوید نه یا داد می زند.

۲- نقش بازی کنید

عموما بهتر است برای پیشگیری، با فرزندتان نقش بازی کنید. مثلا از فرزندتان بپرسید که «اگر در محله یا مدرسه کسی خواست به اندام خصوصی تو دست بزند، یا لباس زیر تو را ببیند، چه کار می کنی؟». چک کنید ببینید که همه راهکارهایی که به او گفته اید را اجرا می کند یا نه. در نقش بازی کردن حتما احساساتی که او ممکن است موقع نزدیک شدن یک غریبه داشته باشد را یادآوری کنید و یادش بدهید این احساسات نباید مانع جرات مندی او شود.


نشانه های سوءاستفاده

عموما بچه ها بعد از سوءاستفاده جنسی گوشه گیر می شوند، زیاد گریه می کنند یا رفتارشان به طور چشم گیری تغییر می کنند. مثلا امکان دارد بچه ای که پیش از این بازیگوش بود، رفتارهای اسرارآمیز و خشمگینانه از خود نشان دهد. امکان دارد رفتارهای جنسی از خود نشان دهند که با سن کودک و هنجارهای اجتماعی سازگاری ندارد. اگر فرزندتان دچار سوءاستفاده جنسی شده، آرامش خود را حفظ کنید و مراقب باشید که او را مقصر اعلام نکنید یا توبیخ اش نکنید. این اتفاق ناراحت کننده است و برای کودکان ناراحت کننده تر، بنابراین این حس را به او منتقل کنید که او بی گناه است و از دیگران (از جمله متخصصان سلامت روان) کمک حرفه ای بگیرید.

* کارشناس ارشد روان شناسی بالینی