آموزش سلامت جنسی به کودکان

هفته نامه سلامت - دکتر میترا حکیم شوشتری*: آموزش سلامت جنسی به کودکان یکی از دشوارترین قسمت های فرزندپروری است که اغلب والدین به دلیل ناآشنایی با ظرافت های موجود در این راه، یا با آموزش زودرس و شتابزده خود یا با تاخیر و پنهانکاری به سلامت فرزندشان لطمه می زنند. در آستانه روز جهانی سلامت جنسی سعی داریم شما را با کلیدهای تربیتی آشنا کنیم که بتوانید به راحتی از عهده این وظیفه مهم خود برآیید.

شاید اولین و رایج ترین خطایی که اغلب ما والدین مرتکب می شویم این باشد که ضرورتی نمی بینیم درباره مسائل جنسی با کودک حرف بزنیم. والدین یا مربیانی که با کودک سر و کار دارند باید متوجه اهمیت این آموزش شوند به این باور برسند که مخفی کاری و سرکوب کنجکاوی های جنسی کودک می تواند آسیب زا باشد. یعنی با عملکرد نامناسب ما کنجکاوی های معمولی بچه ها که لازمه رشد سالم و طبیعی آنهاست، می تواند به جنبه های جنسی تبدیل شود و نهایتا زمینه های انحراف اخلاقی را در آنها ایجاد کند. والدین می توانند با تربیت جنسی درست در پیدایش حس های خوبی مانند زیبایی دوستی، هنر عشق ورزیدن، محبت، صمیمیت و ایثار و فداکاری نقش داشته باشند.


زمان طلایی آموزش را از دست ندهید

بعضی از والدین تا دوره بلوغ فرزند که تغییرهای آشکار جسمی او مجبورشان خواهدکرد درباره جنسیت با او حرف بزنند، سکوت می کنند. بعضی هم این کار سخت را به مربیان مدرسه واگذار می کنند، اما آیا همه بچه هایی که در یک کلاس هستند درک جنسیتی یکسانی دارند؟ یا اصلا آیا مربیان ما دوره ای دیده اند که بدانند چه میزان اطلاعات را چطور در اختیار کودکان قرار دهند؟

پس چه بخواهید، چه نخواهید کودکان از رسانه ها یا همسالان اطلاعاتی درباره جنسیت به دست می آورند. شما اگر نتوانید با مهارت ارتباطی و فن گفت و گوی سالم که لازمه برقراری روابط بین فردی است به کودک آموزش دهید در قدم اول خودتان لطمه می بینید چرا که اولین رابطه سالم باید بین شما و بچه های شکل بگیرد. اگر امروز که فرزندتان خردسال است فضای مناسب گفت و گو چه درباره جنسبت، چه مسائل دیگر به وجود نیاورید، در دوره بلوغ و نوجوانی نیز نخواهید توانست چنین فضای ارتباطی ای ایجاد کنید و توصیه ها و راهنمایی های لازم را داشته باشید.

آموزش ها را از خانه شروع کنید

بچه ها باید هر مهارتی را ابتدا در خانه و با اعضای خانواده به ویژه والدین تمرین کنند و بیاموزند. آنها به این مهارت های ضروری زندگی نیاز دارند تا بزرگسالی موفق شوند. اگر ارزش های اخلاقی سالم را در بچه ها پرورش ندهیم هنگام بزرگسالی در تصمیم گیری های مهم خود با مشکل مواجه می شوند چرا که نقش جنسی دربرگیرنده تمام رفتارهایی است که به مرد بودن یا زن بودن فرد مربوط می شود.

خانواده و جامعه به دلیل تاثیری که بر آموزش نقش جنسی دارند، روی رفتار کودک و عزت نفس او اثر می گذارند. شما اولین معلم او در زمینه جنسیت هستید. حتی او از لحظه تولد با الگوبرداری از شما در حال یادگیری بوده و در بسیاری موارد والدین متوجه چشم های تیزبین کودک کنجکاو خود نبوده اند.

نگذارید کودک احساس شرم کند

شروع آموزش جنسی می تواند از سنین خیلی پایین همگام با آموزش توالت رفتن باشد که مفهوم خصوصی بودن اعضای تناسلی را به کودک می آموزید. اغلب بچه ها قبل از مدرسه رفتن به خوبی این عبارت خصوصی بودن را می پذیرند. نکته اینکه، نباید روی اعضای تناسلی کودک اسامی ای که بار منفی یا شرم آور دارند گذاشت؛ نگویید: «برو عیب تو بپوشون»، «آبروتو بپوشون».

از هیجانی شدن و نشان دادن واکشن های تند هنگامی که کودک به خاطر شناخت بدنش به عضو تناسلی اش دست می زند، بپرهیزید. همان طور که او دستش را در چند ماهی با کنجکاوی نگاه می کرد و می شناخت یا به گوشش دست می زد و ناخن های خود را با کنجکاوی می شناخت، اجازه دهید این عضو خود را هم بشناسد اما با پرت کردن حواس او می توانید مانع از لمس بیش از حد و تجربه حس خوشایند آن شوید چرا که برخی از بچه ها به دلیل آرامش گرفتن امکان دارد دوباره به خصوص در مواقعی که به آرامش نیاز دارند مانند زمان خواب، آلت تناسلی خود را لمس کنند.

بعضی از بچه ها با موی مادر یا خودشان بازی می کنند یا شست خود را می مکند تا آرام شوند پس دقت کنید این ۲ مثل هم است؛ از گذاشتن اسامی منفی مانند خودارضایی و... جدا بپرهیزید و کودکتان را بی جهت اذیت نکنید، اگر شما با رفتار نامناسب و واکنش تند او را حساس نکنید این تجربه و دوره شناخت سپری می شود.

حد و مرزها را مشخص کنید

وقتی شما واژه خصوصی بودن را به کار می برید بچه می فهمد درباره این موضوع خصوصی می تواند با سکانی که دوست دارد حرف بزند، اما باید به کودک پیش دبستانی خود بگویید این موضوعات خصوصی را با شما که والدینش هستید مطرح کند نه همسالان و دوستان.

بچه باید بفهمد غیر از شما بقیه در این مورد غریبه محسوب می شوند. نقش بازی کنید، قصه تعریف کنید و خلاصه اینکه نه با هیجان بلکه متناسب با ویژگی های شخصیتی کودکتان با او در این باره حرف بزنید و اطلاعات بدهید تا بداند می تواند همیشه با خیال راحت سوالات خود را از شما بپرسد.

بیشتر بچه ها تا ۶ سالگی باید...

• نام درست عضو تناسلی خود را بدانند (به زبان کودکانه خود)

• بدانند نوزادان از شکم مادر (جایی به نام رحم) می آیند و نوزاد خریدنی نیست که از مغازه یا بیمارستان تهیه شود.

• مفهوم رفتن به جای خصوصی برای تعویض لباس را بدانند.

• بتوانند با والدین خود درباره جنسیت صحبت کنند و سوال بپرسند.

والدین بچه های زیر ۶ سال باید...

• اطلاعات جنسی را کوتاه، واضح و در حد درک بچه بدهند.

• قبل از هر پاسخی از کودک در این باره بپرسند که: «خودت چی فکر می کنی؟ چی شد که این سوال ها به ذهنت رسید؟»

• گاهی می تواند با یک بله یا خیر، پاسخ مدنظر کودک را داد. خاطره جالب مادری که پسر ۴ ساله اش دوان دوان از حیاط به خانه می آید و می پرسد: «مامان من از کجا آمده ام؟» فراموش نکنید! او ابتدا هل می شود اما بر خود مسلط می شود و با تکرار سوال کودک می پرسد: «منظورت چیه تو از کجا آمدی؟» و پسرک ادامه می دهد که بچه همسایه گفته ما از شهر همدان آمده ایم تو از کجا آمدی؟

یا کودک ۵ ساله ای که از مهد بر می گردد و از مادر می پرسد: «نوزاد از کجا می آید؟» و مادر با پرسش های ساده سطح اطلاعات بچه و علت سوال، می فهمد که مربی او باردار است و با گفتن این جملات آگاهانه به کودکش پاسخ می دهد... «نوزاد در جای مخصوصی توی شکم مادر می مونه تا خوب رشد کنه و آماده به دنیا اومدن بشه. اسم این کیسه کوچولو رحم است.»

برای بچه ها در این سن یکی- دو جمله کافی است. یادتان باشد روند آموزش تدریجی است. با بزرگ تر شدن کودک می توانید کم کم با توجه به درک او اطلاعات تکمیلی و با مرور حرف های قبل چند نکته جدید را هم آموزش دهید. به این ترتیب تا ۹ سالگی کودک باید درباره سوالاتی مانند نوزادان از کجا می آیند، چطوری می روند تو دل مامان و چطور بیرون می آیند، چیزی شنیده باشد.

• از تفاوت بین ۲ جنس آگاه باشند. مثلا بدانند اندام تناسلی جنس مختلف تفاوت دارد و... مفهوم تماس بد و خوب و سوءاستفاده جنسی را بداند و اجازه ندهد کسی با رفتارش او را بیازارد.

*روان پزشک کودک و نوجوان - عضو هیات علمی دانشگاه ایران