چرا خودکشی؟

هفته نامه زندگی مثبت - نسرین خسروشاهی:

دکتر احمد جلیلی- روانپزشک، رئیس انجمن روان پزشکان ایران

دکتر سید مهدی حسن زاده خوانساری، روان پزشک، فلوشیپ پیشگیری از خودکشی

سال هاست که دیگر خودکشی جرم محسوب نمی شود و دامنه استدلال های فلسفی در مورد اینکه آیا خودکشی می تواند از نظر اخلاقی قابل قبول باشد یا نه متغیر است. برخی به خودکشی به عنوان مسئله انتخاب شخصی نگاه و فکر می کنند هیچ کس نباید خلاف اراده خود مجبور به رنج کشیدن شود. در حالی که به نظر می رسد فکر پایان دادن به این رنج و بن بستی که می تواند سراغ هرکسی بیاید، قابل پیشگیری است.

بعضی ها معتقدند حتی اگر کسی حرف خودکشی را بزند باید این صحبت جدی گرفته و بررسی شود، به این ترتیب است که خودکشی قابل پیشگیری می شود. از سوی دیگر برخی، کارشناسان بر لزوم تاسیس مرکز کشوری پیشگیری از خودکشی و وجود خط بحران برای امدادرسانی فوری تاکید می کنند و آشنایی با خط تلفن اورژانس 123 را برای همگان الزامی می دانند.

خودکشی یا فقط حرف؟

طبق تعریف دکتر حسن زاده، خودکشی زمانی اتفاق می افتد که شخص به دست خودش و عمدا به زندگی اش خاتمه دهد. این موضوع با اصطلاح جامعی به نام رفتار خودکشی که شامل فکر و اقدام است تفاوت دارد و خودکشی اقدام و عمل منجر به فوت است. بسیاری از مردم و حتی متخصصان این ۲ را با هم اشتباه می کنند. پیشتر اصطلاح خودکشی موفق و ناموفق به کار برده می شد که اصطلاحی اشتباه بوده چون به هیچ عنوان خودکشی موفقیت محسوب نمی شود. دکتر جلیلی برای خودکشی روش های فعال و غیرفعال را بیان می دارد و در تعریف روش های فعال می گوید: «زمانی که فرد در آن به صورت مستقیم برای خاتمه زندگی اش اقدام می کند. در روش غیرفعال هم می توان قطع داروهای مصرفی در یک فرد بیمار را مثال زد.»

آمار خودکشی

به گفته دکتر جلیلی، اقدام به خودکشی در خانم ها بیشتر از آقایان است اما آمار خودکشی های منجر به فوت بین آقایان ۳ تا ۴ برابر بیشتر از خانم هاست. دکتر حسن زاده، آمار جهانی درمورد خودکشی ارائه می کند و می گوید: «در روز ۳ هزار نفر در جهان در اثر خودکشی می میرند که در سال ۱ میلیون نفر را شامل می شود. این آمار از نظر تلفات جنگ وقتل در همان سال بیشتر است. البته آمار اقدام به خودکشی رقمی حدود ۱۰ تا ۲۰ میلیون نفر است و این در حالی است که آمار واقعی تلفات خودکشی همیشه نامعلوم بوده چون ثبت درستی از آن وجود نداشته و در بسیاری از موارد به دلیل اینکه این موضوع در جامعه انگ محسوب می شود، بسیاری خودکشی اطرافیانشان را تعبیر به ایست قلبی، تصادف و ... می کنند.»

چرا خودکشی؟

دکتر حسن زاده دلیل خودکشی را چند عاملی می داند و می گوید: «مهم ترین دلایل اجتماعی شامل فقر، تبعیض، بیکاری و اعتیاد است. علل خانوادگی خودکشی می تواند در ازدواج تحمیلی، طلاق و مسائل ناموسی خلاصه شود.در حالی که کنار این عوامل باید به عوامل فرهنگی مانند تغییرات سریع در جامعه و عوامل اقتصادی از جمله بحران های اقتصادی هم توجه شود. علل روان پزشکی خودکشی در افسردگی، بیماران دوقطبی، اسکیزوفرنیا، الکلیسم و اختلال شخصیت مرزی بروز بیشتری دارد. ضمن آنکه گاهی علل پزشکی از جمله بیماری های سرطان، صرع، ایدز و... هم می تواند به خودکشی بینجامد. علاوه بر همه موارد گفته شده نمی توان جنبه ژنتیک بروز خودکشی را نادیده گرفت.» دکتر جلیلی هم معتقد است خودکشی به هر دلیل که اتفاق بیفتد فرد در لحظه پایانی زندگی افسرده است.


به علائم هشداردهنده توجه کنید

تقریبا همه افرادی که اقدام به خودکشی می کنند پیش از آن علائمی از خود بروز می دهند که توجه به آنها برای اطرافیان الزامی است. دکتر حسن زاده تاکید می کند تهدید به خودکشی همیشه باید جدی گرفته شود. او می افزاید: «شنیدن برخی جمله ها باید مورد توجه قرار بگیرد. جملاتی مانند اینکه «زندگی چه فایده ای دارد»، «من به بن بست رسیدم»، «از زندگی سیرم» به هیچ عنوان نباید نشنیده گرفته شود.»

دکتر جلیلی نیز با اشاره به اینکه اگر کسی از خودکشی صحبت می کند یا اقدام به خودکشی نمایشی می کند باید مورد توجه جدی قرار بگیرد، می گوید: «نمی توان به صرف نمایشی بودن خودکشی از آن غافل شد و اعتنا نکرد چون برخی اوقات خودکشی فقط با انگیزه جلب توجه اتفاق می افتد و بی اعتنایی اطرافیان می تواند منجر به مرگ شود.» وی می افزاید: «فردی که داروهایش را کم می کند و نمی خورد یا حتی داروهایش را جمع می کند باید مورد توجه قرار بگیرد.» نباید با تصور اینکه برای فردی که می خواهد خودکشی کند کاری نمی توان کرد. این مسئولیت را از خودمان سلب کنیم.

دکتر حسن زاده می گوید: «حتما باید به فرد ناامید و افسرده گوش داد و به هیچ عنوان او را مورد قضاوت قرار نداد. این افراد در مرحله ای قرار ندارند که بتوانند نصیحت گوش کنند و چون فرصت در این موارد بسیار کوتاه است بهتر است خیلی زود آنها را به روان پزشک معرفی کنیم چون تنها روان پزشک است که می تواند تشخیص دهد این رفتار خودکشی جدی است یا نه.»

در افسردگی احتمال خودکشی بالاست

دکتر جلیلی خودکشی در اختلالات افسردگی را شایع تر از سایر اختلالات روان پزشکی می داند و به این تصور غلط اشاره می کند که بسیاری از افراد افسرده از ترس اعتیاد به استفاده از دارو، به هیچ عنوان درمان دارویی نمی گیرند. در حالی که نیاز به درمان دارویی در این افراد کاملا وجود دارد. او قطع ناگهانی داروهای ضدافسردگی را یکی از دلایل انجام خودکشی در این بیماران می داند و بر لزوم درمان اختلالات روانی به کمک دارو در کاهش چشمگیر آمار خودکشی تاکید می کند.

دکتر حسن زاده معتقد است در افسردگی علایق فرد می میرد و شخص اصلا احساس لذت را تجربه نمی کند و نزدیک بینی ذهنی پیدا می کند و افق دور را نمی بیند و احساس می کند آینده ای وجود ندارد. در چنین وضعیت توصیه دکتر حسن زاده بستری کردن فرد بیمار است، با وجود آنکه ممکن است مخالفت خانواده و اطرافیان را همراه داشته باشد زیرا مراقبت بستری در این موارد بسیار کمک کننده است.

باورهای غلط درباره خودکشی

بسیاری اوقات خیلی از ما با خودکشی به شکل تابو برخورد می کنیم. دکتر حسن زاده به تصورات اشتباه اشاره می کند و می گوید: «هیچ وقت نباید تصور شود که پرسش در مورد خودکشی سبب القای آن می شود در حالی که وقتی از بیمار سوال می شود او حس خوبی پیدا می کند چون حس درک شدن پیدا می کند.

نباید فکر کنید که تهدید به خودکشی نوعی بلوف است و باید آن را مساوی عمل بدانید. القای این موضوع که آدم های ضعیف و بی ایمان اقدام به خودکشی می کنند به هیچ عنوان درست نیست و نباید این موضوع را به مذهب ربط داد. فردی که خودکشی می کند فقط خودش را نابود نمی کند و گاهی دیده شده که فرد اول خانواده اش را می کشد و بعد اقدام به خودکشی می کند. به همین دلیل دیده شده که در بسیاری از موارد تبعات آن همراه دیگران است و به همین دلیل نباید شخصی با آن برخورد کرد و باید به شکل اورژانس روان پزشکی مورد توجه قرار گیرد.»


دکتر جلیلی بسیاری از بیماری های جسمی را هم دلیل خودکشی می داند که بارزترین آن بیماری صرع است. او می گوید: «اختلال افسردگی در بیمارانی که به صرع مبتلا هستند ۳ تا ۴ برابر بیشتر از سایر افراد است. دلیل آن هم به اختلالی مربوط می شود که در مغز ایجاد می شود. گاهی اوقات انگی که به بیماران مبتلا به صرع وارد می شود آنها را در معرض خودکشی قرار می دهد در حالی که درمان هایی وجود دارد که می تواند این احتمال را کاهش دهد. به همین دلیل در بیماران مبتلا به صرع نباید تنها به مداوای حملات صرع پرداخت و باید نوسانات خلقی هم مدنظر قرار بگیرد.» بدون شک عواملی که می تواند از خودکشی پیشگیری کند به صورتی موثر موجود دارد.

دکتر حسن زاده به اعتقادات مذهبی اشاره می کند و می گوید: «ایمان به خدا در بسیاری از موارد می تواند به فرد کمک کند. ضمن آنکه حمایت های اجتماعی مانند وجود والدین خوب، دوست مهربان و دلبستگی هایی مانند وجود فرزند کوچک در خانواده هم می تواند از بروز خودکشی پیشگیری کند.»

باید مخ شان را بزنید

اگر فکر می کنید دوست یا یکی از اعضای خانواده درصدد اقدام به خودکشی است ممکن است از مطرح کردن موضوع بترسید اما واضح صحبت کردن درباره افکار و احساسات می تواند یک زندگی را نجات دهد. سازمان جهانی بهداشت تخمین می زند که هر سال یک میلیون نفر در اثر خودکشی می میرند.

اشتباه اول: افرادی که درباره خودکشی صحبت می کنند واقعا این کار را نمی کنند. تقریبا هر فردی که اقدام به خودکشی می کند قبل تر سرنخ ها و هشدارهایی داده است. از تهدید به خودکشی چشم پوشی نکنید، اظهاراتی مانند اینکه «وقتی من مردم حتما متاسف می شوید»، «راه دیگه ای وجود نداره» را هر چقدر به نظرتان شوخی برسد نباید نادیده بگیرید.

اشتباه دوم: هرکس اقدام به خودکشی می کند، دیوانه است. اکثر افرادی که اقدام به خودکشی می کنند دیوانه و روانی نیستند. آنها اغلب ناراحت، غمگین، افسرده و با درد عاطفی شدید هستند.

اشتباه سوم: اگر فردی مصمم به خودکشی باشد نمی توان او را منصرف کرد. حتی افسرده ترین فرد هم تا آخرین لحظه بین تمایل به زندگی و مرگ مردد است. بیشتر این افراد نمی خواهند بمیرند. آنها فقط می خواهند دردشان متوقف شود.

اشتباه چهارم: افرادی که می خواهند خودکشی کنند کمک نمی خواهند. مطالعات قربانیان خودکشی نشان داده است بیش از نیمی افرادی که خودکشی کرده اند ۶ماه قبل از مرگ دنبال درمان پزشکی رفته اند.

اشتباه پنجم: صحبت کردن درباره خودکشی ممکن است به کسی ایده انجام آن را بدهد. شما با صحبت کردن درباره خودکشی به فردی که می خواهد خودکشی کند، انگیزه نمی دهید برعکس بحث درباره آن در بسیاری از موارد می تواند مفید و کمک کننده باشد.


علائم هشداردهنده خودکشی

اغلب افرادی که می خواهند خودکشی کنند سیگنال ها و علائم هشداردهنده ای می فرستند. بهترین راه برای جلوگیری از خودکشی به رسمیت شناختن این علائم و چگونگی پاسخ به آنهاست. علائم هشداردهنده مهم برای خودکشی عبارتند از صحبت کردن درباره کشتن خود، صحبت کردن یا نوشتن زیاد درباره مرگ، جستجو در مورد چیزهایی که می تواند در اقدام به خودکشی کمک کند مانند قرص. این سیگنال ها زمانیکه فرد دارای اختلال خلقی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی باشد یا سابقه خانوادگی اقدام به خودکشی را داشته باشد، خطرناک تر می شود.

علامت هشداردهنده زیرکانه اما به همان اندازه خطرناک ناامیدی است. مطالعات نشان داده اند ناامیدی یکی از علائم قوی خودکشی است. افرادی که احساس ناامیدی می کنند در مورد احساسات غیرقابل تحمل و آینده تاریک زیاد صحبت می کنند.

یکی دیگر از علائم هشداردهنده نوسان خلق یا تغییرات شخصیتی بسیار چشمگیر و ناگهانی است. فردی که می خواهد اقدام به خودکشی کند ممکن است از راه فعالیت روزانه خسته شده باشد، از ظاهر خود راضی نباشد و تغییر بزرگی در رژیم غذایی و خوابش بدهد. اگر نشانه های ذکرشده را در فردی از نزدیکان دیدید شاید شک کنید که باید در این مورد صحبت کنید یا نه. در چنین شرایطی طبیعی است که احساس ترس و ناراحتی کنید اما هرکسی که درباره خودکشی صحبت کرد به کمک فوری نیاز دارد. صحبت درباره افکار و احساسات خودکشی قطعا کار سختی است. اما اگر شک دارید بهترین راه سوال کردن است. در حقیقت با ایجاد فرصت برای بیان احساسات به او تسکین و احساسات منفی او را کاهش می دهید.

راه های شروع گفت و گو:

تازگی ها در مورد تو نگران هستم.

تازگی ها متوجه تغییراتی در تو شدم و خواستم بدونم چه اتفاقی افتاده.

چطور می تونم ازت حمایت کنم؟

تو تنها نیستی و من پیشت هستم.

شاید الان باور نکنی اما احساسات تو عوض خواهدشد.

شاید نتونم درست بفهمم که چه احساسی داری اما درکت می کنم و می خوام که کمکت کنم.
هروقت خواستی تسلیم بشی به خودت بگو می تونی یک روز، ساعت یا دقیقه دیگه به خودت فرصت بدی.


وقتی با او صحبت می کنید:

خودتان باشید و اجازه دهید فرد این حس را بکند که شما واقعا نگران او هستید. اگر این حس در شما باشد صدا و رفتار شما قطعا تغییر خواهدکرد.

به او خوب گوش دهید. بگذارید فرد ناامیدی و خشمش را بروز دهد. مهم نیست چقدر تلخ و منفی به نظر برسد، اما این نشانه مثبتی است.

قضاوتش نکنید و فقط با او همدردی کنید.

با او بحث نکنید. از ابراز جملاتی مانند اینکه «حالا تو خیلی کارها باید تو زندگی بکنی» یا «نیمه پر لیوان رو ببین» خودداری کنید.