آنچه باید درباره قاعدگی های دردناک بدانید

مجله همشهری تندرستی - مرجان لشگرزاده: برخی از خانم‌ها در زمان قاعدگی به ندرت احساس ناراحتی می‌کنند و فقط گاهی اوقات دچار انقباضات و درد‌های خفیف می‌شوند درحالی که عده‌ای دیگر به علت سردرد و تهوع، خونریزی زیاد و انقباضات شدید در ناحیه رحم، چاره‌ای جز مراجعه به درمانگاه و تزریق سرم و مسکن ندارند.

قاعدگی‌های دردناک در علم پزشکی دیسمنوره نامیده می‌شود که واژه‌ای است یونانی و همه ناراحتی‌های دوران قاعدگی شامل استفراغ، اسهال، ضعف و بی حالی، تنش، احتباس مایعات در بدن، درد‌های شکمی و پاها، خستگی‌های مزمن، افسردگی و... را دربر می‌گیرد. دکتر سولماز توانگر، متخصص زنان و زایمان و عضو هیئت علمی دانشگاه درباره انواع قاعدگی‌های دردناک بیشتر توضیح می‌دهد.

فرض کنید امید به زندگی در بدو تولد یک زن ۷۰ سال باشد. با یک محاسبه ساده می‌توان گفت خانمی با سیکل‌های قاعدگی منظم ۲۸ تا ۳۰ روزه که هر بار ۵ تا ۷ روز طول می‌کشد، بیش از یک دهم از طول عمرش را با خونریزی قاعدگی سپری خواهدکرد که اگر این دوران با ناراحتی‌های شدید جسمی و روانی ناشی از آن همراه باشد، بخش مهمی از زندگی اش با درد ناشی از این مشکل می‌گذرد.

حالا شاید این پرسش برای تان پیش بیاید که اصلا قاعدگی دردناک به چه علت به وجود می‌آید؟ بادی گفت رحم یک عضله است و مانند هر عضله‌ای به انقباض و انبساط در می‌آید. اکثر انقباضات رحم هرگز احساس نمی‌شوند، ولی انقباضات قوی رحم، دردناک هستند. البته به نظر می‌رسد که علت بروز این انقباضات، افزایش تولید ماده‌ای به نام پروستاگلاتدین در دوران خونریزی قاعدگی باشد و میزان تولید بالای آن درد‌های دوران قاعدگی را تشدید می‌کند.

آشنایی با انواع دیسمنوره

بد نیست بدانید قاعدگی دردناک به دو دسته دیسمنوره اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. در دیسمنوره اولیه، درد‌های دوران قاعدگی از ابتدای شروع قاعدگی در سن بلوغ شروع شده و تا آخر دوران باروری ادامه می‌یابد. البته در صورتی که درد‌ها ۳ تا ۴ سال بعد از اولین قاعدگی شروع شود و اگر دسمنوره همراه با دوره‌ها بدون تخمک گذاری باشد، باید به فکر علل ثانویه بود.

در این نوع دیسمنوره معمولا درد چند ساعت قبل یا همزمان با خونریزی قاعدگی شروع شده و حداکثر دو تا سه روز طول می‌کشد. درد‌ها بیشتر در ناحیه زیرشکم است و گاهی به کمر و ران‌ها هم انتشار می‌یابد. از دیگر علائم این قاعدگی دردناک می‌توان به تهوع همراه یا بدون استفراغ، بی اشتهایی، اسهال، خستگی و گاهی سردرد اشاره کرد.

تشخیص راحت نیست

شاید برای تان جالب باشد بدانید دیسمنوره اولیه در خانم‌هایی که مادران آن‌ها نیز دچار این ناراحتی بوده اند شایع‌تر است، اما با افزایش سن و زایمان طبیعی می‌تواند به خودی خود درمان شود در حالی که در دیسمنوره ثانیوه فرد پس از مدت‌ها قاعدگی عادی و بدون درد، دچار قاعدگی‌های دردناک می‌شود.

این نوع ثانویه در خانم‌هایی که بیماری‌های لگنی مثل آندومتریوز، آدنومیوز، توده‌های زیرمخاطی رحم، تنگی شدید گردن رحم، عفونت‌های لگنی مزمن، چسبندگی‌های لگنی و هیپرمنوره (افزایش خونریزی ماهانه) دارند، رخ می‌دهد. در این بیماران معاینات کامل لگن و همچنین آزمایش‌های روتین، تصویربرداری از رحم، سونوگرافی و... برای تشخیص ضروری است، اما گاهی متخصصان باتجربه هم ممکن است در تشخیص نوع اولیه و ثانویه اشتباه کنند.

کدام خانم‌ها دچار قاعدگی دردناک می‌شوند؟

قاعدگی‌های دردناک بیشتر در دختران جوان دیده می‌شود. حتی برخلاف باور عموم درد‌هایی ایجادشده از ناحیه تخمدان‌ها نیست بلکه به دلیل انقباضات شدید رحمی و قطعع موقت خونریزی است. اینکه چرا قاعدگی دردناک بیشتر در بین زنان جوان دیده می‌شود تا در بین زنان سالخورده هنوز به طور قطع مشخص نیست، اما نکته مهم این است که گذشت زمان می‌تواند شرایط فرد را بهتر کند و با افزایش سن از میزان درد‌ها نیز کاسته خواهدشد.

درمان قاعدگی‌های دردناک از نوع اولیه

ممکن است به نظر خیلی‌ها درد‌های قاعدگی طبیعی و قابل تحمل باشند، اما باید بپذیریم که واقعا آزاردهنده هستند. در این بین استراحت کردن، قراردادن حوله گرم بر نواحی تحتانی شکم یا کمر (به مدت ۵ تا ۳۰ دقیقه)، ورزش‌های هوازی (ایروبیک)، اصلاح تغذیه و استفاده از دارو‌های مسکن معمولی از جمله مهم‌ترین اقدامات درمانی دیسمنوره اولیه محسوب می‌شوند.

از طرفی توجه به رژیم غذایی (مثل خوردن غلات سبوس نگرفته، حبوبات، سبزیجات و میوه جات بیشتر و کم خوردن یا نخوردن نمک، کافئین و شکر) و ماساژ هم در برخی خانم‌ها در تسکین درد موثر است، اما در صورتی که تا ۸ ماه پس از این درمان‌ها بیمار همچنان از درد‌های دوران قاعدگی و شدت آن‌ها شکایت داشت باید به دنبال علل ثانویه بود؛ به ویژه دیسمنوره‌هایی که پس از ۲۰ سالگی بروز می‌کنند و تقریبا همیشه از نوع ثانویه هستند.

درمان قاعدگی‌های دردناک از نوع ثانویه

درمان اصلی در دیسمنوره ثانویه، تشخیص و رفع عامل زمینه‌ای است، اما برخی از انواع ثانویه به درمان‌های دارویی با OCP (قرص‌های ضدحاملگی) یا داروهی ضدالتهابی غیراستروئیدی نیز پاسخ نسبی می‌دهند. البته در صورتی که خانمی با گذشت سال‌ها دچار درد‌های قاعدگی نشده باشد، ولی چند دوره پشت سر هم دچار درد‌های غیرطبیعی شود، پزشک به بیماری آندومتریوز مشکوک می‌شود و بعد از معاینات بالینی و گرفتن شرح حال برای بیمار آزمایش‌های تکمیلی تجویز می‌کند.

درمان‌های کمکی

در کنار درمان‌های اصلی یک سری درمان‌های کمکی هم وجود دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به مصرف قرص‌های ضدبارداری اشاره کرد. به عنوان مثال وقتی خانم جوانی به مطب مراجعه می‌کند که دچار بیماری خاصی نیست، قصد پیشگیری از بارداری دارد و در عین حال در دوران قاعدگی دچار درد و خونریزی شدید می‌شود ما به او مصرف قرص‌های ضدبارداری را توصیه می‌کنیم؛ زیرا در ۹۰ درصد موارد، قرص‌های ضدبارداری استروژنی (البته به شرطی که منظم و طبق تجویز پزشک مصرف شوند) پایانی قطعی بر درد‌های قاعدگی هستند.

۱۰ درصد باقی مانده درد‌های دوران قاعدگی را هم می‌توان با مصرف دارو‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن و مفنامیک اسید درمان کرد.

کاهش درد عادت ماهانه با مواد غذایی

هرچند برای خلاص شدن از درد‌های دوران قاعدگی می‌توان به مصرف انواع و اقسام دارو‌ها اشاره کرد که اتفاقا خیلی از خانم‌ها هم مصرف می‌کنند، اما بد نیست بدانید به کمک مصرف برخی مواد غذایی می‌توان این درد‌ها را به حداقل رساند.

۱- اسید‌های چرب بیشتری مصرف کنید: مطالعات زیادی نشان می‌دهند مصرف اسید‌های چرب که عمدتا در غذا‌هایی مانند ماهی، آجیل‌ها مثل گردو، بادام و دانه‌هایی مانند کنجد وجود دارد، باعث کاهش علائم دیسمنوره می‌شود.

۲- از گیاهان کمک بگیرید: به گفته پژوهشگران اگر یک هفته پیش از شروع عادت ماهانه بورانی اسفناج البته بدون نمک بخورید و در طبخ غذا‌ها از زعفران، رازیانه، ترخون، تره فرنگی، موسیر، فلفل سیاه و دارچین استفاده کنید تا حد زیادی از شدت درد‌های قاعدگی کاسته می‌شود.

۳- جوشانده سنتی بنوشید: براساس آموزه‌های طب سنتی مصرف دم کرده بابونه، سنبل الطیب و گل گاوزبان در کاهش درد و ایجاد آرامش بسیار موثرند. هر یک از این دم کرده‌ها را می‌توانید به طور مجزا تهیه و روزی یک فنجان مصرف کنید.

۴- مکمل منیزیم مصرف کنید: بعضی از خانم‌ها به دلیل کاهش منیزیم خون، دچار درد‌های دوران قاعدگی می‌شوند، بنابراین یک هفته قبل ازدوره عادت ماهانه می‌توانید شروع به مصرف روزانه ۵۰۰ میلی گرم منیزیم کنید.

۵- محدودکردن مصرف نمک و کافئین: شاید شما تمایل زیادی به خوردن مواد غذایی پرنمک و قهوه داشته باشید، اما باید بدانید که در تشدید درد‌های قاعدگی موثرند.

اگر خونریزی شدیدی دارید

اگر خونریزی هایشدید قاعدگی به دلیل اختلالات هورمونی باشد به تشخیص پزشک می‌توان از قرص‌های هورمونی مثلا قرص‌های حاوی پروژسترون یا قرص‌های جلوگیری از بارداری برای تنظیم مقدار خونریزی استفاده کرد. اگر مشکل هورمونی وجود نداشته باشد مصرف دارو‌هایی مثل مفنامیک اسید کمک کننده است به این صورت که دو روز قبل از شروع خونریزی باید مصرف شوند و تا روز چهارم قاعدگی ادامه پیدا کنند.

در این بین، فراموش نکنید یکی از مهم‌ترین عوارض خونریزی شدید قاعدگی، کم خونی ناشی از فقر آهن است. در این نوع کم خونی تعداد گلبول‌های قرمز سالم کم می‌شود؛ بنابراین باید مواد غذایی حاوی آهن مصرف کنید. در بسیاری از اوقات هم پزشک قرص آهن تجویز می‌کند که طبق دستور باید مورد استفاده قرار بگیرند. البته مصرف قرص آهن ممکن است عوارضی مانند تهوع، درد معده، اسهال و یبوست را در پی داشته باشد.

به همین دلیل بهترین زمان مصرف آن شب‌ها قبل از خواب است. همچنین باید از مصرف همزمان شیر و سایر فرآروده‌های لبنی با قرص آهن خودداری کنید، چون کلسیم موجود در لبنیات باعث کاهش جذب آهن در بدن می‌شود. از طرفی مصرف آسپرین هنگام خونریزی‌های شدید قاعدگی ممنوع است، چون ممکن است منجر به افزایش خونریزی شود.

این در حالی است که براساس پژوهش‌های مختلف، مصرف گیاه پنج انگشت می‌تواند به تنظیم جریان خونریزی در دوران قاعدگی کمک کند و تسکینی برای خانم‌هایی باشد که از قاعدگی دهای دردناک و خونریزی شدید رنج می‌برند، بنابراین توصیه می‌کنیم به داروخانه مراجعه و قرص یا قطره این گیاه را تهیه کنید. چگونگی مصرف این دارو‌های گیاهی هم داخل بروشور آن‌ها نوشته شده است.

بهداشت دوران قاعدگی

دوران قاعدگی یکی از مهم‌ترین دوره‌های زندگی هر خانمی محسوب می‌شود و از آنجا که به طور معمول، خانم‌ها را یک هفته در ماه درگیر می‌کند، اهمیت ویژه‌ای دارد. از طرفی رعایت بهداشت فردی در این دوران بسیار ضروری است و رعایت نکردن آن ممکن است به ایجاد عفونت و عوارضی مثل نازایی در آینده منجر شود.

۱- لباس زیر مناسب؛ در دوران قاعدگی از لباس‌های نخی استفاده و آن‌ها را زود به زود عوض کنید. همچنین لباس‌های زیر را باید جدا از سایر لباس‌ها بشویید و در آفتاب خشک کنید.

۲- فعالیت بدنی مناسب: انجام ورزش‌های عادی و سبک در دوران قاعدگی نه تنها باعث ایجاد درد نمی‌شود بلکه مفید هم است و به آرامش عضلات کمک می‌کند. حتی بایدبدانید که بدترین کار، درازکشیدن و بی تحرکی است.

۳- تغذیه مناسب: برای جبران خون از دست رفته در دوران قاعدگی باید سراغ خوراکی‌های مقوی و غنی از آهن مثل جگر، گوشت قرمز، عدس، اسفناج، تخم مرغ، پسته، خشکبار و... بروید.

۴- برخلاف باور خیلی‌ها حمام کردن در دوران قاعدگی نه تنها ضرر ندارد و باعث تشدید خونریزی نمی‌شود بلکه بوی نامطبوع بدن را هم از بین می‌برد.

۵- نوار بهداشتی: در دوران قاعدگی هر یک تا دو ساعت یک بار نوار بهداشتی تان را عوض کنید حتی اگر چند قطره خون بیشتر روی آن نباشد، چون محل تجمع آلودگی‌ها است.