مگه بچه هم فشارخـون مي‌گيـره؟!

برترین ها: حتما از اطرافيان‌تان شنيده‌ايد كه مي‌گويند: «بچه كه فشارخون نداره.» در اصل نداشتن فشارخون در هر فرد معادل مرگ است. فشار خون، فشاري است كه خون هنگام عبور از رگ‌هاي خوني به ديواره آن‌ها وارد مي‌كند. بنابراين همانند بزرگسالان كودكان نيز فشارخون دارند. نوسانات فشارخون طبيعي‌اند، مثلا فشارخون وقتي استراحت مي‌كنيد افت مي‌كند و وقتي فعاليت مي‌كنيد بالا مي‌رود اما ممكن است اين فشارخون بالا بماند كه در اين‌صورت طبيعي نيست. ميزان بالابودن فشارخون در كودكان و بزرگسالان متفاوت است. ميزان فشارخون در بزرگسالان معيار استانداردي دارد درحالي‌كه فشارخون اطفال براساس سن، قد و جنسيت آن‌ها اندازه‌گيري مي‌شود. كودكاني‌كه نسبت به همسن و سالان خود فشارخون بالاتري داشته باشند، احتمالا بيماري فشارخون دارند. فشارخون بالا در اطفال ممكن است به‌علت نامشخص (فشار خون بالاي اوليه) يا ثانويه به بيماري ديگري باشد. اين حالت ممكن است حتي ارثي نيز باشد. درمان اطفال مبتلا به فشارخون بالا، همانند بزرگسالان اغلب شامل انواع تغييرات سالم در شيوه زندگي (كنترل وزن، رژيم غذايي سالم و ورزش منظم) است. درصورت نياز ممكن است پزشك دارو هم تجويز كند. در مراحل اوليه زندگي، كنترل وزن و فشارخون در محدوده سالم سبب مي‌شود از ايجاد بيماري‌هاي خطرناك در مراحل بعدي زندگي جلوگيري شود. آمارها نشان مي‌دهد، شيوع فشارخون بالا در كودكان روبه افزايش است. در اين ميان به‌نظر مي‌رسد، افزايش شيوع چاقي نقش پررنگي دارد. با توجه به افزايش نرخ چاقي در كودكان در سال‌هاي اخير، والدين موظف هستند به فرزندان خود بياموزند؛ چگونه وزن خود را با ورزش بيشتر و دريافت كمتر كالري كنترل كنند و براي كاهش مصرف كالري مصرف غذاهاي چرب و بسيار شيرين را كاهش دهند.



فشارخون بالا يك بيماري طبي وخيم است كه «هايپرتانسيون» نيز ناميده مي‌شود. فشار خون با 2رقم شناخته مي‌شود مثلا 120 بر 80 كه رقم بالا، فشار سيستوليك (زمان انقباضي) را نشان مي‌دهد، يعني فشاري كه ضربان قلب براي جلو راندن خون در رگ‌ها ايجاد مي‌كند. رقم پايين فشار دياستوليك (زمان شل شدن) را نشان مي‌دهد يعني فشاري كه خون بين 2 ضربان دارد. فشار خون طبيعي براي هر انساني متفاوت است. از آنجا كه كودكان وزن متفاوتي دارند نمي‌توان تنها يك تعريف براي فشار خون بالا داشت، ضمن آن‌كه فشار خون هم مانند منحني رشد داراي منحني است. مطالعات نشان مي‌دهد، بين سن و فشار خون سيستوليك و دياستوليك در سنين 10-7سالگي همبستگي مثبت و قوي وجود دارد و با افزايش قد و وزن، فشارخون سيستوليك و دياستوليك افزايش مي‌يابد. اگر در بزرگسالان معيار فشار خون بالا 135 بر 85 باشد، در نوزاد يك هفته‌اي فشارخون سيستوليك 95 مي‌تواند فشار خوني تلقي شود كه در مرز قرار دارد و بايد كنترل شود. اگر فشار خون نوزاد 95 تا 99 باشد، داراي فشار خون بالاست ولي اگر بالاتر از 99 باشد فشار خون، شديد تلقي مي‌شود. در مورد كودكان يك تا 5 ساله، فشار خون 115 بر 75 نشانه فشار خون بالاست. راه محاسبه فشار خون بالا در كودكان اين است كه هر 5سال كه سن بالا مي‌رود 10 عدد به فشار سيستوليك و 5 عدد به دياستوليك اضافه شود تا مشخص شود كودك فشار خون بالا دارد يا نه، يعني اگر كودك 10 ساله باشد فشار خون 125 بر 80 نشانه فشار خون بالاست.


حدود يك تا ۳ درصد بچه‌ها مبتلا به فشار خون مي‌شوند كه البته اين درصد در كشورمان در حال افزايش است. حتي نوزادان هم ممكن است فشار خون داشته باشند، البته افزايش سن، خود عامل فشار خون بالاست. چنانچه فرد بزرگسال بالاي ۶۰ سال بيش از ۶۰ درصد احتمال دارد فشارخون داشته باشد ولي در اين افراد بيشتر فشار خون‌ها بدون علت بوده و به‌اصطلاح به‌صورت «سرشتي» ايجاد مي‌شود. در كودكان به‌خصوص كودكاني كه زير ۶ سال باشند احتمال فشار خون سرشتي بسيار پايين است و بايد علل ثانويه فشار خون بررسي شود. بنابراين نمي‌توان گفت فشار خون بالا در كودكان، همان فشار خون بالاي بزرگسالان است. در كودكان فشار خون بالا مي‏تواند در اثر بيماري‏هاي ديگري ايجاد شود كه معمولا بيماري‏هاي قلبي يا كليو‏ي هستند؛ اين نوع فشار خون را «فشار خون ثانويه» مي‌نامند. اگر بيماري‏هاي فوق با موفقيت درمان شوند، معمولا فشار خون به حالت عادي برمي‌گردد.



4 علت عمده را بايد در فشار خون بالاي كودكان جست‌و‌جو كرد. نخستين و مهم‌ترين عامل را مي‌توان كليه دانست. 80 درصد علل فشار خون علل كليوي است و در علل كليوي نيز 25 تا 50 درصد مي‌توانند به‌علت عفونت‌هاي ادراري مكرر ايجاد شده باشند. علت دوم بر اثر افزايش هورمون رنين در خون است كه 10تا 15 درصد علل فشار خون را تشكيل مي‌‌دهد و به 2 دسته زير تقسيم مي‌شود؛ يكي علل قلبي و ديگري علت كليوي. به اين ترتيب شايد بتوان گفت 90 درصد علت فشار خون بالا، كليوي است. در علل قلبي معمولا تنگي دريچه آئورت عامل فشار خون بالا محسوب شده كه موجب افزايش رنين و آلدسترون مي‌شود. وقتي رگ‌هاي كليه تنگ باشد هم مي‌توان فشارخون بالا را انتظار داشت كه باعث افزايش هورمون‌هاي ياد شده مي‌شود. مشخصه اين گروه داشتن فشار خون‌هاي بسيار بدخيم است كه مي‌توانند عوارض شديدي را ايجاد كنند. بچه‌ها با ابتلا شدن به چنين فشارخوني، دچار اختلال كاركرد مغز مي‌شوند. كودكان اول تاري ديد پيدا مي‌كنند، بعد تهوع و سردرد شديد پيدا مي‌كنند و در نهايت تشنج مي‌كنند. در واقع فشارخون‌هاي بدخيم ايجاد تشنج مي‌كند. علت سوم را بايد در هورمون آلدسترون جست‌و‌جو كرد. در اين حالت بچه‌ها، آلدوسترون، هورمون غده فوق‌كليه، بالايي دارند. دليل چهارم فشار خون‌هايي است كه به‌علت آدرنالين و كاتكول‌آمين‌ها ايجاد مي‌شود كه در اين حالت مشكلات عصبي مطرح است.



اگر يك بار فشار خون كودك بالا بود نبايد به اين نتيجه رسيد كه او دچار فشار خون بالاست. اگر اين افزايش زياد نباشد بايد به والدين گوشزد شود كه هفته‌اي يك بار فشار خون فرزندشان را چك كنند تا اطمينان حاصل شود كودك فشار خون بالا دارد يا نه. ممكن است فشار خون در همان معاينه اول بسيار زياد باشد، در اين صورت با كمي تامل دوباره بايد فشار خون چك شود چون درصورت توجه نكردن احتمال خونريزي مغزي وجود خواهد داشت.

وقتي بيمار مراجعه مي‌كند بايد شرح حال از او گرفته شود تا اگر در خانواده فردي فشار خون بالا دارد مشخص شود و معاينه انجام گيرد. والدين بايد كودك را آماده كنند تا پزشك هنگام معاينه بتواند به نتيجه برسد و تشخيص دقيق انجام شود. تشخيص دقيق تنها با آزمايش انجام مي‌شود. وجود عفونت يا پروتئين در ادرار به پزشك كمك مي‌كند به تشخيص نهايي برسد. ممكن است در مراحل پيشرفته‌تر سونوگرافي يا آنژيوگرافي نياز باشد. اگر كودك دچار فشار خون بالا باشد بايد از نظر قلبي نيز بررسي شود تا مشخص شود بطن چپ ضخيم شده يا نه. اگر ضخيم شده باشد، نشان‌دهنده اين است كه اين فرد مدت‌هاست فشار خون دارد.



معمولا فشارخون‌هاي خفيف تا متوسط علائمي ندارند. ممكن است كودك كمي سردرد داشته باشد، از تاري ديد شكايت كند، خوابش بد باشد، بي‌قراري كند و زود خسته شود اما وقتي فشار خون شديد مي‌شود؛ سردرد شديد، تاري ديد شديد، تپش قلب و خون دماغ شدن وجود دارد. بنابراين اگر كودكي خون دماغ شد بايد حتما فشار خونش گرفته شود. اگر كودك سردرد داشت نبايد مدام والدين فكر كنند، چشم‌هاي كودك‌شان ضعيف شده است چون امكان دارد دچار فشار خون بالا شده باشد. اگر فشارخون شديد باشد، ممكن است كودك دچار تشنج شود و حتي خونريزي انتهاي چشم پيدا كند و موقتا بينايي‌اش را از دست بدهد. در فشار خون شديد ارگان‌هاي هدف مغز، چشم و قلب هستند. ممكن است در نوزادان نيز تنها علامت فشار خون نارسايي قلبي باشد.



درمان به ۲ دسته دارويي و غيردارويي تقسيم مي‌شود. در درمان‌هاي غيردارويي كودكان چاق بايد به ورزش بپردازند و وزن‌شان را كاهش دهند. در ايران بچه‌هاي چاق زياد هستند و اين به‌دليل كم‌تحركي آن‌هاست كه مدام در حال تماشاي تلويزيون يا بازي‌هاي كامپيوتري هستند. درحالي‌كه كودك بايد بازي و فعاليت داشته باشد. استاندارد ورزش، هفته‌اي ۵ بار به‌مدت ۵۰دقيقه است. اگر ۶ ماه كودك دچار فشار خون، پياده‌روي سريع انجام دهد مي‌تواند ۱۲ ميلي‌متر جيوه فشار خونش را كاهش دهد. رژيم كم نمك هم در درمان غيردارويي اهميت دارد. به مادران توصيه مي‌شود غذا را كم نمك تهيه كنند چون عوارض زيادي به‌دنبال دارد. فست‌فودها يكي از غذاهاي پرنمك و چرب هستند كه بايد از رژيم غذايي حذف شوند. رژيم غذايي كودكان بايد سرشار از پتاسيم و كلسيم باشد. آن‌ها بايد از آبميوه‌هايي مانند آب پرتقال و لبنيات كم‌چرب زياد استفاده كنند. وقتي فشار خون خفيف است از درمان‌هاي غيردارويي استفاده مي‌شود؛ اگر فشار خون بالا باشد و ورزش هم تاثير نداشته باشد بايد درمان دارويي را آغاز كرد كه بسته به علائم و وضعيت كودك داروهاي مورد استفاده متفاوت است. مانند هر بيماري ديگري درمان براساس علت است. براي درمان‌هاي دارويي بهتر است والدين با پزشك مشورت كنند.


تغيير سبك زندگي در بيماري‌هاي غيرواگير از همه چيز مهم‌تر است؛ تغيير سبك زندگي به معناي جلوگيري از چاقي، كم‌تحركي و داشتن رژيم غذايي سالم است. كودك نبايد ۵-۴ ساعت در روز را به تماشاي تلويزيون بپردازد. بايد تماشاي تلويزيون و بازي‌هاي كامپيوتري كاملا كنترل شده باشد. كودك بايد فعاليت لازم را در طول روز داشته باشد. در مورد تغذيه نيز بهتر است، والدين از تغذيه سالم از جمله لبنيات، ميوه‌ها و سبزي‌ها براي كودك استفاده كنند البته والدين بايد بدانند در مورد مواد‌غذايي بهتر است در درجه اول از مواد طبيعي و غذاها براي تامين مواد مورد نياز بدن كودك استفاده كنند و اگر كودك به هر دليل در جذب آن‌ها مشكل داشت از مكمل‌ها كمك بگيرند. والدين بهتر است كودك را از ۳سالگي هر سال براي بررسي نزد پزشك ببرند تا با كوچك‌ترين علامتي بتوانند سريع اقدام‌هاي لازم را انجام دهند. همچنين پدر و مادرها بايد دقت لازم را نسبت به شرايط كودك داشته باشند و بيمار را رها نكرده و اگر علائمي داشت مراجعه كنند؛ مثلا وقتي كودك تب مي‌كند مادربزرگ مي‌گويد رودل كرده است، همسايه مي‌گويد در حال دندان درآوردن است و... درحالي‌كه ممكن است عفونت ادراري داشته و با بي‌توجهي والدين زماني مراجعه انجام شود كه كودك دچار فشارخون بالا بوده و با بررسي مشخص ‌شود كليه به‌شدت آسيب ديده است. درحالي‌كه با يك آزمايش ادرار ساده اين مشكل در مراحل اوليه قابل شناسايي و درمان است.