همه چیز درباره جیرجیرک خواری در سیرجان
انتشار عکس های مربوط به فروش جیرجیرک در سیرجان جنجال به راه انداخت اما واقعیت ماجرا چیست؟
مجله همشهری سرنخ - میترا شکری: انتشار عکس های مربوط به فروش جیرجیرک در سیرجان جنجال به راه انداخت اما واقعیت ماجرا چیست؟
مذاق ما ایرانی ها خیلی پلوخورشتی است. راستش بیشتر سنتی پسند هستیم و سخت دل به خوردن غذاهای جدید می دهیم. خیلی های مان هنوز لابستر را امتحان نکرده ایم، با این که در رستوران ها طبخ می شود، بیشتر انتخاب مان به همان غذاهای قدیمی ختم می شود و شاید گاهی دل به دریا بزنیم و حداکثر با میگو و سوشی وارد دنیای طعم های تازه بشوییم. اما ما اصلا اهل حشره خوردن نیستیم. اما هفته گذشته انتشار عکس های مربوط به فروش جیرجیرک در برخی از استان های کشورمان، باعث شد بار دیگر ماجرای حشره خوری سر زبان ها بیفتد.
مذاق ما ایرانی ها خیلی پلوخورشتی است. راستش بیشتر سنتی پسند هستیم و سخت دل به خوردن غذاهای جدید می دهیم. خیلی های مان هنوز لابستر را امتحان نکرده ایم، با این که در رستوران ها طبخ می شود، بیشتر انتخاب مان به همان غذاهای قدیمی ختم می شود و شاید گاهی دل به دریا بزنیم و حداکثر با میگو و سوشی وارد دنیای طعم های تازه بشوییم. اما ما اصلا اهل حشره خوردن نیستیم. اما هفته گذشته انتشار عکس های مربوط به فروش جیرجیرک در برخی از استان های کشورمان، باعث شد بار دیگر ماجرای حشره خوری سر زبان ها بیفتد.
خبری از کسب و کار نیست
از روزی که اخبار مربوط به خوردن جیرجیرک در سیرجان و شهرستان های اطرافش منتشر شد، تعداد زیادی از مجلات و روزنامه ها شروع کردند به نوشتن درباره کسب و کار عجیبی که در این نقطه از کشور وجود دارد و پول هایی که در این بازار رد و بدل می شود، برخی حتی نوشتند که این جیرجیرک ها به عنوان آجیل مصرف می شوند.
خبر آن قدر داغ شد که حتی امام جمعه شهر هم دوباره به حرام بودن آن اشاره کرد و گفت اگر کسی در بازار این حشره را بفروشد، با او برخورد می شود.
اما زمانی که ما با چند نفر از کسانی که اطلاعاتی در این زمینه دارند صحبت کردیم فهمیدیم بیشتر جیرجیرک هایی که شکار می شوند یا مصرف شخصی دارند یا به قول «مشتی علی زیدآبادی» که با او در این باره گفت و گو کرده ایم، به صورت تعارفی به قوم و خویش ها داده می شود تا درمان دردهای شان باشد.
در حالی که روزهای پایانی صید جیرجیرک ها را پشت سر می گذاریم با ما به بیابان های اطراف زیدآباد بیایید و با صدای جیرجیر موجودات عجیب این خطه از کشورمان همراه شوید و کشف کنید آنها چطور شکار و مصرف می شوند.
۱۱ ماه زیر خاک
شب ها در بیابان های اطراف شهربابک، زیدآباد و جاده های اطراف سیرجان، زمانی که خنکای بهار در حال به پایان رسیدن است، صدای جیرجیرک ها بلند می شود و سکوت پهنای بیابان را بر هم می زند. برای دنبال کردن رد جیرجیرک ها نیاز به نور دارید، آن ها به سادگی در شب دیده نمی شوند.
خانه های جیرجیرک ها زیر خاک است، آن ها وقتی شب می شود از زیر خاک بیرون می آیند و روی درختچه های «قیچ» می نشینند تا نفسی تازه کنند. خوش و بش جیرجیرک ها که بالا می گیرد کسانی که برای شکارشان گوش تیز کرده اند به سمت درختچه های قیچ می روند و آن ها را شکار می کنند.
این نوع خاص از جیرجیرک ها 11 ماه خودشان را پنهان می کنند به امید همان یک ماهی که قرار است در بیابان ها زندگی کنند. والدین شان که ورود آن ها را به این دنیا رقم زده اند، سال قبل همین موقع ها، چسبیدند به همین درختچه های قیچ، روی شاخه هایش تخم ریزی کرده اند به امید روزی که باران بیاید و تخم هایی که روی درختان گذاشته اند روی خاک بریزد، در دل خاک فرو برود تا 11 ماه بعد آن ها برای زندگی، سرشان را از زیر خاک بلند کنند.
جیرجیرک های نورس اما از ماجرای تلخ شکارشان هیچ نمی دانند. درست در لحظه هایی که دارند زندگی را زیر زبان شان مزه مزه می کنند و رنگ دنیای روی خاک را می بینند، دستی به سمت شان دراز می شود و شاخه ای که آن ها رویش چسبیده اند را جدا می کند و داخل گونی می اندازد. در همین لحظه زندگی جیرجیرک ها هنوز شروع نشده، به پایان می رسد. البته پایان شان این جا نیست. گونی و کیسه پلاستیک هایی که مدتی میزبان ای جیرجیرک ها هستند، برای آن ها حکم برزخ دارند. پایان این موجودات بندانگشتی وقتی است که برای خوردن آماده می شوند.
در جست و جوی گنج
محلی ها می گویند جیرجیرک، فواید دارویی زیادی دارد. کمتر از یک ماه در سال می شود به آن دسترسی پیدا کرد. پیدا کردنش کار سختی است و تمام این کمیاب بودن ها باعث می شود جیرجیرک برای تعداد زیادی از عشایر و افراد محلی که هنوز به درمان های قدیمی اعتقاد دارند، مهم باشد.
شاه کلیدی که جیرجیرک را ارزشمند می کند، اعتقاد به طبیعت گرمی است که این حشره کوچک دارد. عشایر و محلی ها می گویند که طبیعت گرم او تمام دردهای نفخ، گرفتگی دست، پا و گردن درد را تسکین می دهد. مشهدی علی زیدآبادی در این گزارش راهنمای ماست. جزییاتش ما را می برد به دل بیابان های زیدآباد. جایی که او خرداد ماه در کمین است تا جیرجیرک ها را شکار کند و پیشکش کند به فامیل هایی که دردشان هرساله با خوردن این حشرات درمان می شود.
«بیست و هفت هشت سال زادمه و بیست ساله می رم جیرجیرو. این کار رو خیلی ساله انجام می دیم.»
زبان محلی شان جزو جذاب ترین زبان های کشورمان است. آن ها به جیرجیرک می گویند جیرجیرو. در تمام شهرشان جیرجیروها معروف هستند و جزیی از سبک درمانی شان به حساب می آیند. سرکشی به بیابان ها برای شکار جیرجیرک در خانواده مشتی علی ارثی است. از پدر به پسر رسیده و همین طور ادامه پیدا کرده. این کار اصول خاص خودش را دارد که اگر شکارچیان رعایت نکنند ممکن است آسیب بیینند. «چند بار با مار و عقرب سر و کله زدم. یهو پیداشون می شه، حواست نباشه دخلت رو میارن.»
رفتن برای شکار جیرجیرک مثل یک سفر کوتاه دوستانه است. علی و دوستانش معمولا قبل از این که هوا کاملا تاریک شود، شال و کلاه می کنند به سمت بیابان. «نگاه کن هر وقت بارون خوب بیایه، اینا خیلی زیاد می شن؛ اگه بارون بیاد نمی شن. بارون که میاد این تخم ها می پیچن می رن تو زمین و سال دیگه درمیان.»
سال دیگر که تخم ها تبدیل به جیرجیرک ها می شوند فصل شکارشان فرا می رسد. «سر شب که می شه می ریم جاشون. اونا سرشب شروع می کنن به صدا دادن؛ جیر جیر، جیر جیر. بعد ما می ریم. «درخت چین»؛ یعنی چوب درختی که روی آن نشستن رو میچینیم. یه پرده پهن می کنیم تو گونی و محکم تکونش می دیم. جیرجیروها اصلا از شاخه شون جدا نمی شن، مگه این که خودمون محکم اونا رو بتکونیم تو گونی.
جیرجیروها که ریختن، شاخه رو می ندازیم بیرون. اینا اولش کم از زمین درمیان، بعد چند شب، از زمین می جوشن و میان رو شاخه ها. بعضی وقت ها تو این بوته ها مار هست، عقرب هست، عنکبوت هست. اونا هم میان جیرجیرو بخورن.»
درمان کننده است
«مشتی علی» خرداد امسال سه شب برای شکار جیرجیرک ها راهی بیابان شده و 16 تا گونی جیرجیرک جمع کرده است. طبخ جیرجیرک ها شرایط و اصول خاص خودش را داد که هم طایفه ای های مشتی علی همه شان آن را بلدند.
مشتی علی هم توضیحات کاملی در این خصوص می دهد: «جیرجیروها رو تعارفی می دیم به دوست و آشنا. هر کی میگه سه چهار تا پلاستیک می دم بهش. جیرجیرک ها برای مریضی خوبن. مثلا گردنت در بکنه خوبه، برای باد فتق خوبه، جیرجیروها رو می ریزن تو ماهی تابه. می ذارن روی آتیش و پیک نیک. خوب که داغ شدن روشون آب لیمو با نمک می ریزن. تفت شون می دی و می خوری شون. باید برشته بشه مثل تخمه، چند روز قبل از بندر اومده بودن واسه جیرجیرو».
راهنمای ما در این گزارش هر جمله که می گوید یک کلمه «خیلی خوشمزه اس» هم به کار می برد تا در نهایت بتواند تمام ذهنیت چندشی را که ممکن است شنونده از خوردن این حشره داشته باشد بشوید و ببرد.
محال است بو داده پیدا کنید
عکس هایی که درباره خرید و فروش جیرجیرک در اینترنت دیده ایم این مفهوم را به بیننده انتقال می دهد که این خوراکی هر روز در بازار و مغازه ها به فروش می رسد و اتفاقا خیلی هم فروشش در سیرجان عادی است. در حالی که این طور نیست.
در سیرجان فروشنده جیرجیرک نداریم. ممکن است یک نفر چند روز پنهانی این کار را انجام بدهد اما فروشنده دائمی برای فروش این حشره آن هم به شکل بوداده و قابل خوردن وجود ندارد: «جیرجیروها رو همه تعارفی به هم می دیم چون فروشی نیست. یه وقت هایی بعضی ها ممکنه تعدادی رو بذارن تو کیسه و بفروشن. زنده و سالم می فروشن. تفت داده شده اش اصلا تو بازار نیست. کسی وقت نمی ذاره این کار رو انجام بده و به مردم بفروشه. همه، جیرجیروها رو برای خودشون بر می دارن.»
جالب است بدانید تعدادی از جیرجیرک ها هم مانند بقیه اقلام فریزری خانم ها، که در تابستان و بهار برای مصرف در زمستان و پاییز جمع می شود، داخل کیسه فریزر می روند تا آماده باشند هر وقت دردی به جان کسی افتاد، سریع شروع کنند به تسکین دادن: «برای فریز کردن باید جیرجیروها رو که از بیابون آوردی بریزی تو آب جوش تا بمیرن. بعد هم وعده وعده کنی بذاری برای فریزر. مردم تا چهار پنج ماه دارن اینو. جیرجیروها رو یا کباب می کنن یا برشته.»
تازه وقتی مشتی علی با تاکید این جملات را می گوید متوجه می شویم عکس پیتزا و ساندویچ های جیرجیرک که این چند روز در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود حاصل دست فتوشاپ کارهای عزیز است و در دنیای واقعی فست فودی ای نیست که جیرجیرک سرو کند.
حرام، مرگ برای درمان قطعی
فتوای آیت الله خامنه ای در جواب پرسشی مبنی بر این که گفته می شود در مواردی خوردن حشرات برای درمان بیماری ها مفید است (مثل ساس و جیرجیرک) آیا این کار از لحاظ شرعی جایز است؟ «به طور کلی خوردن حشرات حرام است ولی معالجه با چیزهای حرام در صورتی که یقین داشته باشد بیماری قابل علاج بوده و علاج هم منحصر در استعمال آن است، به مقدار رفع ضرورت جایز است».
فتوای آیت الله مکارم شیرازی در جواب به سوال «با توجه به این که مدت هاست خوردن انواع حشرات در کشورهای جنوب شرق آسیا متداول شده و همچنین با توجه به این که در احکام اسلامی نیز در خصوص خوردن برخی از حشرات- به عنوان نمونه ملخ- احکامی وارد شده است، لطفا حکم خوردن سایر انواع حشرات را بیان فرمایید».
پاسخ: غیر از ملخ خوردن سایر حشرات جایز نیست.
پرسش: خوردن ملخ چه حکمی دارد؟
پاسخ: از بین حشرات، تنها خوردن ملخ جایز است. البته اگر آن را زنده بگیرد یا در دست او بمیرد. اما اگر به مرده آن برسد احتیاط در ترک خوردن آن است.
ملخ برای مردم بعضی از شهرها جنوب کشور یک وعده غذایی دلچسب است
چرب و چیلی
ملخ ها، حشرات آرامی هستند، زندگی شان را می کنند و کاری به کار کسی ندارند. مگر این که قصد کنند وارد مزرعه ای شوند. وقتی تصمیم به هجوم بگیرند و گله ای راه بیفتند و پای شان به مزارع برد و صاحب مزرعه از قبل برای ملخ ها فکری نکرده باشد شروع می کنند به خوردن ساقه ها و برگ ها و تنها چیزی که از خود به یادگار می گذارند بوته های خشک و خالی از برگ است. اما همین ملخ می تواند یک داروی بسیار خوب باشد، حاجی شریف عقیلی خراسانی در کتاب مخزن الادویه (اسرار گیاهان دارویی جانوردرمانی) نوشته: «ملخ را می توانید جهت بواسیر، قرمز شدن پوست، خارش، رفع زگیل و... بخورید».
در کنار جیرجیروها، نگاهی به خوردن ملخ در جنوب کشور داریم، ملخی که خوردنش حلال اعلام شده و در جنوب کشورمان خیلی ها از آن استفاده می کنند.
ملخ ها هم مانند خیلی از حشرات دیگر در بیابان ها و مزارع یافت می شوند. آن ها برخلاف جیرجیرک ها آرام و یک جا نشین نیستند و مدام می پرند برای همین گرفتن شان کمی سخت تر از جیرجیرک هاست و قطعا قیمت بالایی دارند، فروشندگان ملخ، آن ها را داخل لگن های بزرگ می ریزند و به گوشه ای از خیابان می برند و بساط می کنند. کافیست مردم نگاه شان به ملخ ها بیفتد، در چشم برهم زدنی هر خریدار با کیسه چند کیلویی پر از ملخ راهی خانه می شود.
ملخ را هم خیلی ها به سیخ می کشند و برخی هم تفت می دهند. ملخ نسبت به حشرات دیگر چربی بیشتری دارد و کسانی که تجربه خوردنش را دارند می گویند مثل گوشت چربی دار است و همان طعم را می دهد. این که چطور ملخ را طبخ می کنند کاملا به ذائقه شان بستگی دارد. ملخ ها قبل از پخت باید زنده باشند و خوردن ملخی که مرده باشد حلال نیست. این موجودات در تعدادی از روستاهای جنوب کشور یک وعده غذایی پرقوت و دارویی به حساب می آیند.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
نظر کاربران
بابا خیلی خوشمزه هستن مزه پفك میدن
پاسخ ها
اووووق. تو بخور گوشت بشه به تنت.
این گارهای چندش آور آبروی ما کرمانیها
را برده است.متاسفم برای اینها
پاسخ ها
دوست عزیز شما زیاد حرص نخور از کله پاچه که چندش تر نیست
چندش.حالمو بهم زدی.
یه جیرجیرک تو حیاطمون خیلی صدا میده.
اینجا سیرجانی نی؟
سلام من خودمم حالم از اینا به هم میخوره
ولی حق نداریم بگیم خوردنش درسته یا غلط
خو طرف دوس داره میخوره به ما چه؟
حکم های مراجع هم جالب بود!!!!!
واقعا ازاین هم استانی این شهر هستم خجااااالت میکشم .چندشاااا
اه اه اه اه چی میگی مزه پفک از خودت در نیار.....دوستی که میگه توحیاطمون جیرجیرک هست ببر بده به اون دوستمون میخواد پفک بخوره
از نظر پزشكي خوردن حشره نه تنها بد نيست بلكه بسيار هم مفيده.
سازمان بهداشت جهاني هم هميشه مردم رو تشويق به خوردن حشره ميكنه.
درسته اين غذاها غذاهاي گذشتگان بوده ولي غذاي آيندگان هم هست. و چندش بودن يه نبودن يه چيز يه مساله ايه كه از بچگي توي ذهن ما رفته و به نظرم يكي از تابوهايي كه بايد شكسته بشه همينه.
حالم بد شد لعنتی
عه عه چطوری میتونن اینارو بخورن حتی فکرشم حالمو بد میکنه چه برسه به خوردنش اوووووق