ماهی ای که تا ۳۰۰ برابر وزنش را حمل میکند

دیجیاتو - مریم موسوی: در اعماق دریاها نوعی ماهی زندگی می کند که در بدن خود نوعی فنجان بادکش دارد. این اندام مکنده زیر شکم ماهی قرار گرفته و می تواند تا ۳۰۰ برابر وزن آبزی را تحمل کند.

این موجود اصطلاحا ماهی چسبی خوانده می شود و ۱۶۱ گونه مختلف دارد: از نوع بسیار کوچکش که خود را به خارپشت های دریایی می چسباند تا گونه نسبتا بزرگی از آن که به اندازه بازوی انسان است.

اما یکی از انواع این ماهی که آدام سامرز از دانشگاه واشنگتن مطالعات زیادی رویش انجام داده ماهی چسبی شمالی (northern clingfish) نام دارد و در سواحل آرام مکزیک، کانادا و ایالات متحده آمریکا که خانه اصلی هم به شمار می رود، زندگی می کند.

طبق گفته سامرز، بخش مکنده ای که روی شکم این ماهی قرار دارد از باله های صدری ساخته شده که پس از تلفیق با یکدیگر به شکل یک صفحه در آمده اند.

دورتا دور این صفحه را شش ضلعی هایی تشکیل داده اند که برای چشمان غیر مسلح قابل رویت نیستند.

سامرز می گوید: «اما زمانی که این شش ضلی ها را زیر میکروسکوپ نگاه می کنید متوجه می شوید که در رأس هر کدام از آنها موهای بلند و باریکی قرار دارد که نسبت طولشان با موهایی که روی پای مارمولک های خانگی، انگشتان عنکبوت ها یا پای سوسک ها قرار دارد یکی است.»


این موها نقشی بسیار مهم در ایجاد توان مکش ماهی دارند و علاوه بر اینکه امکان بلند کردن حتی یک سنگ نسبتا بزرگ را به جانور می دهند به نوعی باعث ایجاد اصطکاک میان ارگان مکنده و جسم می شوند. سامرز می گوید: «این موها باعث جلوگیری از لغزیدن جانور روی سطحی می شوند که در آن قرار دارد.»

بنابراین، موها روی سطح مورد نظر در هم قفل می شوند و به آن می چسبند و همین مسأله باعث می شود که ارگان مکنده روی سطح سر نخورد.

زمانی که یک فنجان بادکش را روی سطحی قرار می دهید، بخش اعظمی از هوای موجود در حفره را می کشد و از این طریق نوعی محدوده خلا ایجاد می کند.


فنجان مکنده در جای خود ثابت می ماند چراکه فشار هوای پیرامون آن به مراتب از هوایی که درونش قرار دارد بیشتر بوده و در واقع این فشار جوی است که باعث می شود فنجان همچنان عمل مکش هوا را ادامه دهد.

حالا آن قطعه های پلاستیکی را در نظر بگیرید که برای آویزان کردن اجسام روی دیوار (مثلا قفسه های فلزی در حمام) مورد استفاده قرار می گیرند و مرتبا به زمین می افتند.

این قفسه ها احتمالا زمانی که بار رویشان سنگین می شود شروع به سر خوردن از روی دیوار می کنند و به این ترتیب هوا با سرعت بیشتری به آن فنجان ها وارد می شود و در نهایت اختلاف فشار هوای داخل آنها با هوای پیرامونشان کم و کم تر شده و عاقبت قفسه روی زمین می افتد.

اما اگر برای این کار از ماهی چسبی کمک بگیرید به هیچ وجه چنین اتفاقی را تجربه نخواهید کرد (البته تنها برای مدتی محدود، چراکه این نوع ماهی درست مانند آبزیان دیگر تنها برای زمانی اندک می تواند در محیط خارج از آب زندگی کند!)

با این همه اگر تصور کنیم که به جای پلاستیک های مکشی از این ماهی ها برای آویزان کردن اجسام روی دیوار استفاده شود، کوچک ترین منفذی برای ورود هوا به داخل آنها باقی نخواهد ماند و موها اصطکاک بالایی را ایجاد می کنند که مانع از سقوط دستگاه روی زمین می شود.


همین امر در مورد عملکرد این ماهی در اقیانوس صادق است: مادامی که کلینگ فیش بتواند فشار موجود در فنجان مکنده خود را پایین نگه دارد قادر خواهد بود در جای خود ثابت بماند.

اما این سوال مطرح می شود که چرا باید در این کره خاکی موجودی اینچنینی وجود داشته باشد در حالی که هیچگاه از آنها خواسته نشده اجسام را برای ما روی دیوار نگه دارند؟

سامرز می گوید دلایل زیادی برای این موضوع وجود دارد، از جمله اینکه به لطف این مکانیزم ماهی چسبی می تواند در زمان جزر آب دریا و بالا و پایین پریدن به خاطر امواج، خود را به سنگ ها بچسباند و همچنان در محیط هایی با سطح انرژی بالا باقی بماند.»

دلیل دوم که هوشمندانه تر هم هست به عادات شکار این آبزی باز می گردد. غذای مورد علاقه ماهی چسبی شمالی نوعی نرم تن گرد و کوچک به نام لیمپت است که آنها نیز خودشان را محکم به سنگ های درون آب می چسبانند.

سامرز اینگونه ادامه می دهد: «و زمانی که این ماهی چنین طعمه هایی را می بیند بسیار به آنها نزدیک شده اما برخورد فیزیکی با این نرم تنان نخواهد داشت و در عوض شروع به مکش می کند. سپس، ماهی دهانش را باز می کند و دندان های فک پایینی اش را زیر لیمپت قرار می دهد و با یک حرکت آن را می بلعد.»

در خانواده ماهی چسبی، گونه های دیگری هم هستند که به خاطر کوچک بودنشان توان اینکه به لیمپت ها حمله کنند را ندارند و از تکنیک های دیگری برای سیر کردن شکم خود استفاده می کنند.

ماه گذشته، تیمی از پژوهشگران که ماهی چسبی های دریای کارائیب را تحت نظر گرفته بودند به دستاوردی تازه دست پیدا کردند: آنها دریافتند که طی ۲۶۰ سال گذشته، استخوان های آبشش این آبزی در اثر فرایند تکامل به نوعی تیغ سمی بدل شده است.

طبق گفته سامرز که در این مطالعه شرکت نداشت، اینها کوچک ترین تیغ های سمی موجود در دنیا هستند.

وی در ادامه اظهار داشت: «در این مورد، احتمالا نوعی غده پوستی در بدن ماهی وجود دارد که کار تولید سم را بر عهده می گیرد.»

باید اضافه کنیم که دانشمندان هنوز هم اطلاعات کاملی در مورد ترکیبات ماده سمی موجود در بدن این ماهی ندارند اما تردیدی نیست که انجمن های داروسازی بسیار علاقمند هستند که این نوع سم را برای یافتن اثرات درمانی اش مورد بررسی قرار دهند.

در واقع درست مانند زهری که در بدن مارها وجود دارد و پزشکان از آنها برای درمان برخی بیماری های مزمن بهره می گیرند، این احتمال هم در مورد سم بدن ماهی های چسبی وجود دارد.