سفر به آذربایجان شرقی، سرزمین غیوران

روزنامه همشهری - سید مرتضی احمد: سفر به آذربایجان شرقی برای بسیاری از شهروندان استان‌های دیگر کشور می‌تواند جذابیت‌های زیادی داشته باشد. قلعه پشتو، روستای صخره‌ای کندوان، خانه مشروطه تبریز، ارگ علیشاه و قلعه ضحاک فقط برخی از آثار دیدنی این استان در شمال‌غربی ایران محسوب می‌شود.

نکته دیگری که باید به شما بگوییم اینکه هر گردشگری قبل از سفر به این استان باید خود را برای چشیدن انواع غذاهای خوشمزه آماده کند؛ غذاهایی که می‌تواند تعاریف گذشته از غذا را جابه‌جا کند.

شروع سفر؛ میانه

بهترین مسیر دسترسی برای ورود به استان از سمت شرق یعنی شهر میانه است و شما می‌توانید پس از عبور از زنجان و پس از طی حدود ۱۳۰ کیلومتری به این شهر برسید. بر اساس آمار بیش از ۸۰ درصد گردشگران زمینی و ریلی از راه میانه وارد استان می‌شوند. میانه از نظر ترمینال اتوبوسرانی بین‌شهری وضع جالبی ندارد، اما گردشگران می‌توانند با کمی فاصله گرفتن از ترمینال وارد بازار این شهر شوند و در جگرکی‌های مشهور داخل این بازار طعم یک غذای خوب محلی را مزه‌مزه کنند. جگرکی‌هایی که ماده اولیه پخت خود را از جگر گوسفند نر تهیه می‌کنند و معمولا از ساعت ۸ صبح تا پاسی از شب آماده پذیرایی از گردشگران هستند. یک پرس جگر مخصوص حدود ۲۰ تومان برایتان آب می‌خورد.

اگر قصد استراحت چند ساعته در شهر را دارید و کودکان خردسالی هم دارید که از شهربازی خوششان می‌آید، می‌تواند در پارک بزرگ ورودی شهر چند ساعتی استراحت کنید و از امکانات رفاهی و تفریحی آن به همراه خانواده بهره‌مند شوید. اکثر وسایل این شهر بازی عمومی و رایگان هستند، اما شهربازی با دستگاه‌های الکترونیک حدود غروب آغاز به کار می‌کند. اگر می‌خواهید بیشتر از یک روز در این شهر اقامت کنید، موزه میانه هم برای بازدید مناسب است. شهرستان میانه با تاریخ چند هزار ساله خود دارای آثار و بناهای با ارزش تاریخی و باستانی بسیاری است و به عنوان بزرگ‌ترین شهرستان آذربایجان شرقی از نظر وسعت، ۳۰۰ اثر ثبت شده دارد و همچنین بعد از مرکز استان بیشترین تعداد آثار باستانی را دارد. هزینه اقامت در هتل‌های میانه هم برای هر نفر از شبی ۱۰۰ هزار تومان شروع می‌شود.

کوه‌های قافلانکوه را ببینید

برای ادامه سفر به شهرهای دیگر از جمله هشترود، سراب و بستان‌آباد ۲ مسیر جاده قدیم میانه و اتوبان پیامبر اعظم(ص) وجود دارد. اگر قصد تردد سریع‌تر به تبریز و بستان‌آباد برسید و می‌خواهید از دیدن کوه‌های زیبای قافلانکوه صرف‌نظر کنید، اتوبان مسیر بهتری است. پیشنهاد می‌شود قبل از ورود به اتوبان باک بنزین را پر و خوردنی و آشامیدنی‌های مورد نیاز را تهیه کنید. خدمات رفاهی اتوبان در این مسیر چندان مهیا نیست. این مسیر حدود ۱۵۰ کیلومتر است.

حرکت در جاده قدیم میانه به دلیل وجود پیچ‌ها و تونل‌های متعدد برای رانندگان تازه‌کار کمی خطرناک است. البته مسیر هم کمی طولانی‌تر و حدود ۱۷۵ کیلومتر است، اما تردد از این مسیر کوه‌های کم‌نظیر قافلانکوه را به شما نشان می‌دهد و علاوه بر آن می‌توانید ۳۰ کیلومتر مانده به بستان‌آباد به روستای خشکناب، زادگاه شهریار شیرین‌سخن هم سری بزنید. در این روستا خانه شهریار که اخیرا بازسازی شده به همراه موزه‌ای کوچک می‌تواند اوقات فراغت خوبی برای شما فراهم کند.

حرکت از جاده قدیم میانه به شما این امکان را هم می‌دهد که دسترسی سریع‌تری به شهرهای مراغه و هشترود داشته باشید. با توقف و تغییر مسیر در سه‌راهی قره چمن- هشترود می‌توانید به این شهرها هم سفر کنید. مسیر هشترود تا مراغه ۹۵ کیلومتر و هشترود تا میانه ۶۵ کیلومتر است. از مراغه می‌توانید با طی حدود ۲۰ کیلومتر به بناب و با طی ۱۵ کیلومتر دیگر به ملکان برسید.

در آذرشهر و ایلخچی در ۶۵ کیلومتری تبریز می‌توانید علاوه بر خوردن یک بستنی خوشمزه و سنتی محلی از معادن سنگی که کنار جاده قابل رویت هستند، دیدار کنید. حضور در باغ ویلای غله‌زار آذرشهر به مدیریت قاضی جهانی هم تجربه یک بوم‌گردی استثنایی را برای شما زنده می‌کند.

بوی فتیرهای خوش‌طعم بستان‌آباد ورود شما به این شهر را خیر مقدم می‌گوید. فتیرهایی که در همه جای بستان‌آباد پیدا می‌شود، اما بهترین فتیرها را می‌توان در سه‌راهی بستان‌آباد به سمت سراب پیدا کرد. استخر بزرگ آب گرم بستان‌آباد با هزینه یک استخر عادی و حدود ۵۰ هزار تومان خستگی راه را از تن شما به درخواهد کرد. این استخر ۲ بخش بانوان و آقایان دارد و از ۱۰ صبح تا ۸ شب آماده پذیرایی از شماست در کنار استخر هم خدمات رفاهی و تفریحی وجود دارد.

قلعه‌پشتو

پشتاب یا پشتو یکی از دژهای کهن در اهر است که در نزدیکی دهی به همین نام از دهات دهستان یافت،‌ بخش هوراند و در فاصله‌ای نه‌چندان دور از راه هوراند بر بالای یک کوه صخره‌ای قرار گرفته و آثاری چون پلکان و اتاقک‌های کنده‌شده بر سنگ از بقایای آن است. این قلعه یکی از قدیمی‌ترین دژهای ایران است و به دوره اورارتوها نسبت داده می‌شود. همچون بسیاری از قلعه‌های این منطقه، قلعه پشتو هم در ارتفاعات بنا شده که در یک طرف آن پرتگاهی عمیق قرار گرفته و راهی سنگی با ۲۲۰ پله از پایین دره تا قلعه برای رفت‌وآمد ساخته شده است. بنای این قلعه را با روی هم قرار دادن سنگ‌های لاشه و ملات ساروج ساخته‌اند که از استقامت بالایی برخوردار است.

قلعه پشتو دارای آب‌انبارهای متعددی است که درون صخره‌ها کنده‌کاری شده‌اند. در اطراف این قلعه طبیعت بسیار زیبا و نادری با پوشش‌های گیاهی‌ متنوع و درختانی چون تمشک و فندق وجود دارد که در تمام فصول سال زیبایی خاص خود را دارند. در میان کوه‌ها و دامنه‌های جذاب این منطقه حیوانات وحشی به‌ویژه خرس قهوه‌ای زندگی می‌کنند. تاریخ قلعه به دوره‌های اشکانی و ساسانی می‌رسد.

کندوان

روستای صخره‌ای کندوان به عنوان یکی از زیباترین روستاهای آذربایجان‌ شرقی در ۶۰ کیلومتری جنوب غربی تبریز قرار دارد؛ روستایی که جزو دهستان سهند و توابع بخش مرکزی اسکو محسوب می‌شود. در دل این جاذبه منحصربه‌فرد خانه‌هایی با ظاهری شبیه به کندوی عسل جای گرفته‌اند؛ خانه‌هایی که چیدمان بی‌نظیرشان در جوار صخره‌های استوار خالق تصویری تماشایی است. این روستای زیبا بر اثر فعل و انفعلات آتشفشانی کوه سهند و دیگر کوه‌های آتشفشانی ایجاد شده است.

در واقع گدازه‌های ناشی از فعالیت‌های آتشفشانی به بیرون پرتاب و با انباشته شدن روی یکدیگر با گذشت سال‌های متوالی ایجاد شده‌اند. تاریخ شکل‌گیری کندوان را مربوط به قرن ۷ هجری می‌دانند و برخی دیگر از محققان قدمت آن را به دوره‌های پیش از اسلام نسبت می‌دهند. در دنیا آثاری مشابه کندوان نظیر روستای کاپادوکیه در ترکیه و داکوتا در آمریکا یافت می‌شوند. هنگام سفر به این روستای جذاب آشامیدن آب چشمه‌های آب معدنی آن را فراموش نکنید. آب این چشمه‌ها با کمترین میزان سختی و سنگینی برای درمان بیماری‌های کلیوی بسیار مفید هستند. با توجه به این‌که کندوان در طول سال میزبان تعداد زیادی گردشگر است، امکانات رفاهی و خدماتی مناسبی برای اقامت و رفاه حال مهمانان در آن یافت می‌شود.

به سمت تبریز

اگر قصد خرید کره و عسل اصل یا سفر به استان اردبیل را دارید باید از سه‌راهی بستان‌آباد به سمت سراب حرکت کنید و پس از طی ۱۲۰ کیلومتر و عبور از شهر نیر، زادگاه شاعر و عارف بزرگ استان به سراب می‌رسید. اگر امکان حمل کره و عسل ناب سراب را ندارید، می‌توانید در رستوران‌های این شهر کره و عسل سراب با فتیر محلی را سفارش بدهید، اما اگر قصد خرید هم دارید می‌توانید با پرداخت ۵۰ هزار تومان یک کیلوگرم عسل و کره محلی خوشمزه تهیه کنید. در ادامه مسیر اگر از جاده قدیم تبریز- میانه تردد کنید، می‌توانید ۱۰ کیلومتر مانده به مرکز تبریز سه‌راهی اهر را هم مشاهده کنید که شما را به شهرهای خواجه، هریس، اهر و ورزقان راهنمایی می‌کند.

در این مسیر می‌توانید از طعم استثنایی کباب‌کوبیده محلی بهره‌مند شوید. این کباب‌کوبیده با گوشت گوسفندی تهیه می‌شود و قیمت آن هم بسیار ارزان است. هر سیخ کباب با گوشت خالص گوسفندی حدود ۵ هزار تومان. این گوشت در حضور شما چرخ و به سیخ زده می‌شود تا نگران مخلوط کردن نان خشک یا سنگدان مرغ نباشید. نکته مهم در مسیر تبریز به اهر ترافیک سنگینی است که عصرهای تعطیل و جمعه در مسیر برگشت شکل می‌گیرد و بهتر است در ساعات پایانی روز در این محور تردد نکنید.

غذاخوری وحید در ورودی روستای کندرود و ۵ کیلومتر مانده به مرکز تبریز یکی از مشهورترین رستوران‌های استان است که جایزه بهترین سرویس‌دهی به مشتریان را در چند سال اخیر به خود اختصاص داده است. اگر در تبریز ماندنی شدید، این شهر هتل‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی زیادی دارد که هزینه اقامت در آنها از شبی ۱۵۰ هزار تومان برای هر نفر شروع می‌شود که می‌توانید با توجه به بودجه خود هر کدام از آنها را انتخاب کنید.

پیش به سوی جلفا

با عبور از تبریز و مکان‌های گردشگری و جذاب این شهر به صوفیان در ۲۵ کیلومتری این شهر و مرند در ۷۰ کیلومتری و نهایتا به جلفا در ۹۰ کیلومتری تبریز خواهید رسید. البته در سه‌راهی صوفیان می‌توانید با توجه به علامت‌های موجود به سمت شبستر که ۶۰ کیلومتر با این شهر فاصله دارد هم حرکت کنید.

در سال‌های اخیر محور مرند- جلفا برای گردشگران جذاب‌تر است و با توجه به خدمات زیرساختی که در این محور صورت گرفته تردد در آن دردسرهای کمتری هم دارد و رانندگان می‌توانند در اتوبان حرکت کنند. در حال حاضر حدود ۱۵ کیلومتر در از سه‌راهی خوی به سمت جلفا جاده کم‌عرض است و رانندگی به‌ویژه هنگام شب باید با هوشیاری بیشتری همراه باشد. بقیه مسیر جاده همواری دارد که رانندگان را برای حرکت با سرعت بالا وسوسه می‌کند، اما حضور ماموران پلیس راه در این محور همیشگی و بهتر است با سرعت‌پایین رانندگی کنید تا با جریمه یا تصادف طعم سفر ناگوار نشود.

در مسیر ۱۲۰ کیلومتر تبریز به جلفا ۳ محل شاخص برای توقف و استراحت رانندگان وجود دارد؛ ورودی صوفیان و قهوه‌خانه‌های کوچکی که چای و نوشیدنی سرو می‌کنند، کاروانسرای عباسی در کنارگذر مرند و همچنین مسجد زیبایی که در ۲۵ کیلومتری جلفا قرار دارد و می‌توان در کنار بوفه کوچک و قدیمی آن‌که توسط یک زن و شوهر پا به سن گذاشته اما خوش‌ذوق اداره می‌شود، خستگی راه را از تن به در کرد.

اقامت در صحن امامزاده

با رسیدن به جلفا مجموعه گسترده‌ای از بازار و مراکز خرید به چشم می‌خورد، اما اگر اهل خرید نیستید و برای دیدن مکان‌های تاریخی و تفریحی آمده‌اید، می‌توانید از چهارراهی که در مرکز شهر قرار دارد به سمت کلیسای سن‌استپانوس یا آسیاب خرابه و امامزاده سید محمد جلفا حرکت کنید. البته با توجه به نزدیک بودن کلیسا به مرکز شهر که در حدود ۳۰ کیلومتر است، می‌توان در نیم روز این کلیسا و جنگل اطراف آن را بازدید کرد و برای رفتن به امامزاده سید محمد آقا که حدود ۶۰ کیلومتر با جلفا فاصله دارد دوباره به مرکز شهر برگشت و به سمت امامزاده و آسیاب خرابه حرکت کرد.

می‌توانید تدارک یک شب سفر اقامت در جوار امامزاده را ببینید؛ اقامتی یک شبه که برای هر گردشگر بسیار جذاب و البته با صرفه است. مجموعه بزرگ گردشگری و اقامتی در اطراف صحن امامزاده ساخته شده است که با کمتر از ۵۰ هزار تومان می‌توانید یک اتاق برای یک شب اجاره کنید. این اقامتگاه در حاشیه رودخانه ساخته شده و ترنم شبانه رودخانه با نجوای زائران امامزاده درهم‌آمیخته است. البته اگر روز سه‌شنبه در این محل حاضر باشید، شانس خوردن یک آبگوشت محلی رایگان را هم خواهید داشت که بنا به سنتی چند ساله هر هفته روزهای سه‌شنبه در این امامزاده پخت و توزیع می‌شود.

ماسوله سرخ

حتما می‌دانید که در ایران مجموعه‌ای از روستاهای پلکانی شبیه ماسوله گیلان را داریم. یکی از این ماسوله‌ها که به ماسوله سرخ هم مشهور شده، روستای زنوزق است. زنوزق یکی از زیباترین روستاهای آذربایجان شرقی و بزرگ‌ترین روستای پلکانی ایران است. قدمت آن به دوره صفوی می‌رسد و طبیعت شگفت‌انگیزی دارد. این روستا آثاری از دوره ایلخانی و صفوی دارد و بسیاری معتقدند قدمت آن بیشتر از اینهاست. حتی برخی با استناد به نقوش برخی سنگ ‌قبرها، قدمت سکونت در زنوزق را تا دوره میتراییسم عقب می‌برند. روستای زنوزق از شرق به کوه‌های سلطان سنجر، از غرب به روستای درق و از جنوب غرب به شهر زنوز محدود می‌شود و شمال آن را ناهمواری‌های اطراف روستا فرا گرفته است.

همجواری این روستا با شهر زنوز که خود بیش از ۸۰۰ سال قدمت دارد، می‌تواند معرف پیشینه تاریخی زنوزق نیز باشد. مشترکات فرهنگ عمومی مردم شهر زنوز و این روستا می‌تواند شاخص‌های وابستگی تاریخی این دو مکان را پررنگ‌تر سازد. زنوز در ۲۵ کیلومتری شمال شهر مرند که به گواه اسناد تاریخی یکی از زیباترین باغ‌شهرهای ایران است، شهری است که سومین دارالفنون ایران در آنجا تأسیس شده است.

عبادتگاهی در دل کوه

کلیسای سنت‌استپانوس یا استفانوس مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد. این بنا در ۱۶ کیلومتری غرب جلفا و در ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) واقع شده‌ است. این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده‌ است، اما به علت زلزله دچار آسیب‌های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در دوره قاجار نیز توسط عباس میرزا اقدامات لازم برای حفظ و مرمت آن انجام شد. محوطه کلیسا در قلب کوه‌ها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته‌ است.

در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گرد هم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌ جای آورند. چرا نام این کلیسا سنت‌استپانوس است؟ زیرا استفان سنت‌استپانوس جزو اولین شهدای راه دین مسیحیت بوده است، به همین دلیل کلیساهای زیادی در سراسر جهان با همین نام وجود دارد. عده‌ای از کارشناسان و باستان‌شناسان ساخت این کلیسا را به دوره صفویان نسبت می‌دهند، در حالی که سبک معماری و مصالح به کار رفته در آن حاکی از معماری شبیه کلیسای طاطائوس در آذربایجان غربی بین قرون چهارم و ششم هجری است.

کباب بناب نوش جان کنید

نمی‌شود که به آذربایجان‌شرقی سفر کنید، اما از کباب معروف بناب بگذرید. وقتی در مسیر خود به بناب رسیدید، این کباب محلی را نوش جان کنید. کباب بناب نوعی کباب کوبیده است که از گوشت تازه و چربی‌دار گوسفند در اندازه‌ای بسیار بزرگ‌تر از کباب کوبیده معمولی تهیه می‌شود. هر پرس این نوع کباب برخلاف کباب کوبیده معمولا یک سیخ است. کباب بناب اگرچه در شهرهای مختلف ایران از کیش تا تهران صاحب اسم و رسمی است، اما اصالتش به شهر بناب برمی‌گردد.

کباب بناب قدمتی تقریبا ۷۷ ساله دارد و برای اولین بار مش‌صمد آشپزباشی که آن زمان در راسته بازار بناب مغازه داشته، از این نوع کباب‌ها طبخ می‌کرده است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این کباب، ساطوری بودن آن است، اما ظاهرا این کار فقط در گذشته اجرا می‌شد.

در آن روزگار حاج حمید کرمی، بلال اسداللهی و حاج محمود کیانفر و بعدها ودود صفی‌خانی نیز به سبک صمد آشپزباشی کباب می‌پختند که اکنون همه آنها فوت کرده‌اند. آنچه کباب بناب را از دیگر کباب‌ها متمایز می‌کند ساطورى بودن آن است که در قدیم به شـیوه سنتى انجام می‌شد.

گشت و گذار در تبریز

ابر شهر تبریز از سمت شمال، جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب به زمین‌های هموار و شوره‌‌زارهای تلخه‌‌رود که به آن آجی ‌چای هم می گویند، محدود شده و به شکل یک چاله نسبتا بزرگ یا یک جلگه بین‌ کوهی درآمده‌ است. ارگ تبریز و مسجد کبود، کاخ و موزه‌ شهرداری، بازار فرش تبریز، خانه مشروطه و مجموعه ائل گلی فقط بخشی از آثار بی‌شمار تاریخی تبریز محسوب می‌شوند. بیشترین آثار تاریخی پابرجا در این شهر متعلق به دوره‌های ایلخانیان، صفویان و قاجار است.