گشت و گذاری در منحصربه‌فردترین روستا‌های ایران

روزنامه خراسان - نسیم سهیلی: ایرانِ ما صاحب روستاهای زیادی است که در دلِ سنگی کوه‌ها، دامنه دشت‌های فراخ، پنهان در جنگل‌های انبوه و کویرهای خشک، قد برافراشته‌اند. روستاهای ساده اما زیبا و آرامش‌بخشی که پناه بردن به آن ها، برای شهرنشین‌های عاصی، راه لذت‌بخش و مفرحی برای تمدداعصاب است.

اما روستاها به جز بهره‌مند بودن از طبیعت بکر و سبک‌زندگیِ متناسب با این حال و هوا، شریان اصلی تولید محصولات کشاورزی هم هستند؛ کارکردی که در کنار تولید محصولات دامی توسط عشایر، آن قدر مفید و موثرنـد که یک روز در سال در تقویم ملی‌مان به روستا و عشایر اختصاص یافته.

۱۵مهر، روز ملی روستا و عشایر است و به همین بهانه، گشت و گذاری خواهیــم داشت در خاص‌ترین روستاهای ایران و مروری بر آمار و ارقــامِ قابل‌تاملِ مرتبط با روستاهای ایران.

روستاهای کوهستانی

کندوان؛ جریان زندگی در دلِ صخره ها

احتمالا تا به حال اسم روستای «کندوان » را زیاد شنیده اید اما برای درک بهتر زیبایی‌های این روستای کوهستانی فقط باید به دامنه‌های کوه سهند، در نزدیکی شهرستان اسکو، ۶۲ کیلومتری جنوب غربی تبریز سفر کنید و شگفتی‌های آن را از نزدیک ببینید. روستای صخره‌ایِ کندوان، پر از حفره‌ها وغارهای حفر شده در دلِ سنگ است که حکم خانه‌های اهالی روستا، آغل دام‌ها و انباروسایل غیرضروری یا یخچال‌های طبیعی برای خوراکی را دارد.

تمام خانه‌های این روستای ۸۰۰ نفری، سنگی و به شکل هرم است و به دلیل معماری متفاوتِ برخاسته از جبر طبیعت، کندوان در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این صخره های کله قندی و غارهای دست کن توسط انسان که به عنوان خانه های مسکونی استفاده می شود، یکی از شگفت انگیزترین روستاهای صخره ای جهان را پدید آورده است؛ به همین دلیل هر سال تعداد زیادی جهانگرد خارجی به این روستا سفر می‌کنند.

روستای سرآقاسید؛ ماسوله‌ای در قلب زاگرس

اگر دلتان می‌خواهد مدتی دور از هیاهوی شهرهای بزرگ و مدرن، به جایی پناه ببرید که در آن خبری از مناسبات پیچیده زندگی شهری نیست، به روستای کوهستانی «سرآقاسید » سفر کنید. منطقه‌ای که اگر به آن جا بروید، انگار در تونل زمان سفر کرده‌اید و سال‌های طولانی به عقب برمی‌گردید؛ انتهای یک جاده پیچ در پیچ و باریک در استان چهارمحال و بختیاری، روستای پلکانی سرآقاسید به چشم می خورد.

این روستادر دامنه قله «هفت تنان »ِ رشته کوه زاگرس قرار دارد و چینش پلکانی و معماری خشتی و گلی آن، آدم را به یاد روستای ماسوله گیلان می‌اندازد؛ سرآقاسید، ماسوله‌ای در قلب زاگرس است. در زمستان، وقتی در این روستا، برف می‌بارد خبری از بخاری و وسایل گرمایشی نیست و مردم چاله‌هایی در زمین حفر کرده‌اند که در آن آتش درست می‌کنند، غذا می‌پزند و خانه را گرم می‌کنند. از آن جا که به طور معمول، بارش برف، راه‌های روستا را بند می‌آورد، مردم برای گذران این روزهای سخت، تمهیداتی مثل انبار مواد غذایی می اندیشند.

فردو؛ بهشتی در نزدیکیِ قــم

فردو، در واقع نام یک روستای کوهستانیِ هزار و ۸۰۰ نفری واقع در کوه‌های جنوب شهر قم است که بعد از این که بخشی از تاسیسات هسته‌ای کشورمان در اعماق کوه‌های اطراف قم احداث شد، به پاس تعداد زیاد شهدا و جانبازانی که این روستا در طول هشت سال جنگ تحمیلی، تقدیم انقلاب کرده بود، نامش برای این سایت هسته‌ای انتخاب شد و از آن زمان به بعد فردو، بیش از همیشه شهرت جهانی پیدا کرد. فردو در بهار و تابستان آب و هوای خنکی دارد و به همین دلیل مردم قم برای ییلاق به این روستا می‌روند اما در فصل زمستان هوایش سرد و خشک است.

روستای کوهستانی فردو، طبیعتا شیبدار است و همه خانه‌های آن، برای پیشگیری از ریزش، یک طبقه ساخته شده‌اند. در فردو هم مثل بیشتر روستاهای کوهستانی، تعداد زیادی چشمه وجود دارد؛ به همین دلیل زراعت و دامداری، مهم‌ترین شغل مردم این روستاست اما پرورش زنبورعسل و گیاهان دارویی، از همه پررونق‌تر است.

روستاهای تاریخی

ابیانه؛ یاقوت سرخ ایران

روستای تاریخی «ابیانه» در ۴۰ کیلومتری نطنز، در نزدیکی شهر اصفهان قرار دارد. ساختار خانه‌های روستا، حلزونی شکل است و متعلق به دوره های سلجوقیه، صفویه و قاجاریه می باشد. خوشبختانه چون این روستا، در منطقه کوهستانی قرار گرفته و از شهرهای بزرگ و پرجمعیت دور بوده، بافت قدیمی خود را تا حد زیادی حفظ کرده و دست عموم برای از بین بردن زیبایی‌های سنتی روستا کوتاه مانده است.

ابیانه مثل بیشتر روستاهای کوهستانی، پلکانی است و از خاک قرمز روستا در ساخت خانه های ساده استفاده شده است؛ به همین دلیل تمام در و دیوار خانه‌های ابیانه، به رنگ سرخ است. سرخیِ خاک ابیانه به دلیل وجود آهن در آن است و این روستا از دور، به شکل یک لکه سرخ در دل کوه دیده میشود و به «یاقوت سرخ ایران » معروف است.

تیس؛ خاستگاه سوزن‌دوزی

اگر تا به حال گذرتان به استان سیستان و بلوچستان نیفتاده، حتما برای دیدن بنادر زیبا، آثار تاریخی ارزشمند و روستاهای این استان برنامه ریزی داشته باشید. یکی از دیدنی های این استان، روستای ساحلی «تیس» است که در پنج کیلومتری چابهار قرار دارد.

این روستا با ۲۵۰۰ سال قدمت، سه قلعه باستانی مهم دارد؛ «قلعه تیس» مربوط به دوره سلجوقی، «پیروز گت» و «بلوچ گت» که بالای کوه قرار دارند و در واقع دو مقبره هرمی کوچک هستند. تیس، آب و هوای گرم و خشک دارد و از مراکز عمده هنر «سوزن‌دوزی» است که بیشتر از سوی زنان روستا تولید می‌شود. این شهر دژی به نام «قلعه پرتغالی‌ها» دارد که از دیدگاه دیرینگی و نوع معماری، شایان توجه‌است ولی هم‌اکنون ویرانه‌ای از آن به جا مانده‌است.

خماط؛ آرامگاه دانیال‌نبی

اگر مسافر جنوب هستید، دیدن دهکده «خماط» را از دست ندهید؛ روستایی تاریخی که آرامگاه«دانیال نبی» است و فاصله‌اش از سمت جنوب با اندیمشک، ۲۰ کیلومتر است. در نزدیکی خماط، آثار تاریخی متعددی وجود دارد که یکی از آن ها معبد ثبتِ جهانی شده «چغازنبیل» است. مناطق حفاظت شده دز و کرخه، چشم انداز مزارع نیشکر و هفت‌تپه و پوشش گیاهی متنوع، این منطقه را حسابی دیدنی و جذاب کرده است.

روییدن نیشکر در کنار درختان اکالیپتوس و درختان سرسبز کُنار در کنار درختانِ زبان گنجشک، از زیبایی های این روستای کوچک به شمار می رود. این روستا به غیر از میراث باستانی، جاذبه های معنوی هم برای مسافران دارد که موسیقی محلی و بومی، یکی از آن هاست.

روستاهای عجیب

روستای لی‌لی پوت‌ها

یکی از روستاهای شگفت‌انگیز ایران، «ماخونیک» واقع در استان خراسان‌جنوبی است که به روستای «لی‌لی‌پوت‌ها» معروف است. تعداد زیادی از اهالی این روستاکوتاه قامت هستند و اگر چه بسیاری از اهالی آن دارای قد متوسط هستند ولی به خاطر چارچوب بسیار کوتاه درِ خانه‌هایشان در نگاه اول تصور می شود تمام مردم آن جا کوتاه قامت هستند. جالب است بدانید غیر از شیوه عجیب ساخت در، مردم ماخونیک تا چندسال پیش، چای نمی نوشیدند، شکار نمی‌کردند، گوشت نمی‌خوردند، سیگار نمی کشیدند و حتی تلویزیون نداشتند!

روستای نابینایان

تصور کنید به روستایی پا بگذارید که تعداد زیادی از اهالی اش نابینا هستند! عجیب است، نه؟ اما چنین روستایی در نزدیکی اسفراین وجود دارد و حدود هزار نفر جمعیت دارد که از این میان، بیش از ۱۰۰ نفر از آن‌ها نابینا هستند. از همه عجیب‌تر این که در این روستا گاهی حیواناتی همچون گاو و گوسفند هم نابینا متولد می‌شوند.

گویا از چند دهه پیش، عارضه نابینایی در این روستا شیوع پیدا کرده است و برخی از ساکنان آن، به همین دلیل روستا را ترک کرده‌اند. کارشناسان دلیل این اتفاق را تغییرات ژنتیکی و ازدواج‌های فامیلی در میان اهالی روستا عنوان کرده‌اند اما محققان هنوز به طور دقیق نتوانسته اند به اصل ماجرا پی ببرند.

ونیز ایران

شاید نتوانید به شهر گران‌قیمت ونیز سفر کرده و از میان کوچه پس کوچه هایش با قایق عبور کنید اما با سفر به استان خوزستان و دیدار از روستای «صراخیه» که به ونیز ایران شهرت دارد، می توانید این تجربه زیبا را به دست بیاورید. تالاب شادگان به عنوان یک تالاب مهم بین‌المللی شناخته می شود که این روستا در دل آن قرار دارد. تالاب مذکور دارای تنوع زیستی غنی و جاذبه‌های گردشگری فراوان است و مقیاس بزرگ، طبیعی بودن، تنوع زیستی و نقشی که در تامین معاش ساکنان محلی ایفا می کند، از ویژگی‌های مهم این تالاب و روستاست.

روستای دوقلوها

هر کسی که برای نخستین بار وارد این روستا می‌شود، از تعداد دوقلوهای ساکن در آن حیرت می کند. روستای «شهرآباد» واقع در ابرکوه استان یزد به روستای دوقلو‌ها معروف است، چون بیش از ۳۰۰ نفر جمعیت دارد و از این تعداد حدود نیمی از آن‌ها دوقلو هستند، آن هم دوقلوهای همسان! حدود ۵۰ درصد از ازدواج‌های این منطقه فامیلی است و شاید یکی از دلایل افزایش دوقلوزایی اهالی، همین باشد.

ایرانی یا اروپایی؟

هم ‌ایرانی‌اند هم اروپایی، هم فارسی می‌دانند هم ترکی؛ صورتشان هم شبیه آریایی‌هاست هم شبیه گلادیاتورها و وایکینگ‌ها. قدشان بلند است و مهربانی‌شان همچون محبت مردم ایل به مهمان‌هاست. مسلمان شیعه‌اند، کارشان دامداری و کشاورزی به سبک همه روستاییان است، مرغ و خروس و غاز هم نگه می‌دارند؛ بعضی زن‌ها که هنرمندتر از دیگرانند نیز خودشان نان می‌پزند و در مشک، دوغ و کره می‌گیرند و پنیر و ماست می‌بندند.

این مردم اما یک راز دارند، یک نکته مبهم تاریخی که مرموزشان می‌کند. مردم روستای «زرگر» زبان مادری‌شان «رومانو» است و خط‌شان «لاتین»! زرگری‌ها، خودشان هم دقیقا نمی‌دانند متعلق به کجای جهان هستند و چه شد که به ایران آمدند.

بچه‌های تحصیل کرده زرگر چندی پیش چند لغت به زبان رومانو در اینترنت منتشر کردند و از تمام مردم دنیا خواستند که اگر این لغات را می‌شناسند به ایران بیایند. چند ماه بعد مسافرانی از فرانسه و انگلیس به آن جا آمدند و متعجب بودند از این‌که چرا رومانوهای ایران مثل ۱۸ هزار همزبان خود در اروپا، تشکیلات ندارند !