آیا زن هنگام جدایی می‌تواند جهیزیه‌اش را با خود ببرد؟

روزنامه ایران - زهرا سپیدنامه، وکیل پایه یک دادگستری: حال و هوای خریدش با همه حال و هواهای دیگر فرق دارد. شاید علتش جوانی باشد، شاید خوشدلی و عشق. شاید هم چون اسباب و لوازم یک شروع نو است؛ یک زندگی تازه. خرید جهیزیه یکی از بهترین قسمت های رسم و رسومات پیش از ازدواج است. قسمتی که این روزها البته بار مالی سنگین روی دوش پدر عروس می‌گذارد. اما اگر خدای نکرده زندگی مشترک طبق روال پیش نرود، اگر عشق جایش را به بیزاری دهد و شادی جایش را به غم و غصه.

اگر قرار بر از هم پاشیدن خانه و ویرانی آشیانه باشد آن وقت تکلیف این همه اسباب که با عشق و علاقه خریداری شده چیست؟ باید گذاشت و گذشت یا می‌توان فکری برایشان کرد؟ از روزی که فهمید شوهرش به او خیانت می‌کند دیگر همه چیز زندگی مشترک از چشمش افتاد.

تمام آن حرف ها و عاشقانه‌ها. تمام آن آرزوها و وعده وعیدها. گوشه گوشه خانه‌ای که با عشق و علاقه چیده بود؛ حتی گلدان هایی که با دست های خودش قلمه زده بود. همه و همه جلوی چشمهایش دود شدند و رفتند هوا. تمام.

دار و ندارش را گذاشت توی خانه شوهر خیانتکارش و با یک چمدان لوازم شخصی از خانه زد بیرون. لحظه‌ای به آنچه پشت سر می‌گذاشت نیندیشید؛ زیرا چیزی برای از دست دادن نمانده بود.

چهار تا تیر و تخته

«روزی که خانه را ترک کردم به هر چیزی فکر کردم جز چهار تا تیر و تخته‌ای که با خودم به خانه‌اش برده بودم. سه سال بود عروسی کرده بودیم و هنوز تازه عروس محسوب می‌شدم. همه لوازمم نو نو بود، اما چیزهایی که با آن همه عشق و علاقه خریده بودم چنان از چشمانم افتاد که حاضر نبودم برگردم و نگاهشان کنم. بعد از ترک خانه بهرام و بازگشت به خانه پدرم، یکی دو ماهی که گذشت و عصبانیتم فروکش کرد، نگاهی به دور و برم انداختم و دیدم دیگر توانایی زندگی زیر چتر پدر و مادر را ندارم.

باید خانه جدا بگیرم و بروم دنبال زندگی خودم. خانواده‌ام که حال و روز مرا می‌دیدند با من مخالفت نکردند. در حقیقت با خودشان گفتند آرامشش را بیشتر از این به هم نزنیم. هنوز رسماً از بهرام جدا نشده بودم هر روز نادم و پشیمان در خانه پدرم می‌آمد و اشک تمساح می‌ریخت اما من به هیچ وجه حاضر به دیدن دوباره‌اش نبودم. خلاصه اینکه خانم وکیل وقتی بالاخره دست روی زانوی خودم گذاشتم و بلند شدم و به‌دنبال گرفتن خانه رفتم تازه فهمیدم زندگی قبل از هر چیز هزینه دارد. هم باید با اندک پس اندازم خانه بگیرم و هم لوازم خانه بخرم.

تازه آن موقع بود که فهمیدم چه اشتباهی کرده‌ام. جهیزیه نو نو و‌ تروتمیزم را گذاشته‌ام برای شوهر عیاشم؛ خلاصه اینکه خانم وکیل از آن جهیزیه نمی‌خواهم یک ارزنش به جیب بهرام برود همه را می‌خواهم نمی‌دانم باید چه کنم؟» فیروزه در حقیقت می‌خواهد دادخواست استرداد جهیزیه بدهد اما نمی‌داند راه و چاه کدام است؟ اصلاً می‌تواند اسباب خانه را بردارد؟ اسباب خانه بعد جدایی متعلق به چه کسی است؟

جهیزیه چیست؟

جهیز، مالی است که زن طبق رسوم، موقع ازدواج با خود به منزل شوهر می‌برد و علاوه بر استفاده خود، به شوهر نیز اجازه استفاده از آن را می‌دهد. در بسیاری از خانواده‌ها مرسوم است که زن با توجه به سطح مالی و خانوادگیش تمام یا بخشی از اثاث مورد نیاز زندگی مشترک را به خانه شوهر می‌برد. در واقع، آوردن جهیزیه، نشانه صمیمیت و همکاری در تأمین معاش بین خانواده زن و شوهر است اما آوردن جهیزیه به معنای انصراف از مالکیت یا شریک ساختن شوهر در آن نیست. این مال، در مالکیت زن خواهد ماند و شوهر مالک آن نمی‌شود. جهیزیه، جزو حقوق مالی زن در نظام حقوقی ایران است که جدای از تفاوت‌های عرفی و فرهنگی مربوطه در مناطق مختلف جامعه، قابل استرداد و پس گرفتن توسط زن است.

متأسفانه در دعاوی زناشویی برخی آقایان از وجود جهیزیه در منزل مشترک به‌عنوان ابزاری برای تسویه حساب ‎استفاده می‌کنند و حتی اقدام به از بین بردن و تخریب جهیزیه می‌کنند. از نظر حقوقی، آوردن جهیزیه، نوعی اجازه در تصرف است و هیچ حقی برای شوهر ایجاد نمی‌کند، حتی زن می‌تواند شوهر را از دسترسی به جهیزیه منع کند و از او درخواست تهیه اثاثیه و وسایل منزل کند و جهیزیه خودش را نیز در جایی محفوظ دارد.

وقتی هوا ابری است

اما مشکل زمانی بروز می‌کند که زن تصمیم به ترک زندگی مشترک و استرداد جهیزیه بگیرد. متأسفانه معمولاً هنگام ترک خانه شوهر و انحلال نکاح، اختلافاتی بین زوجین در خصوص جهیزیه مطرح می‌شود. مواردی نظیر اینکه آیا جهیزیه، همچنان باقی مانده است یا دراثراستفاده از بین رفته است؟ یا کدام اموال جزو جهیزیه بوده و کدام اموال بعد از شروع زندگی مشترک و طی آن توسط شوهر یا زن یا مشترکاً خریداری شده و...

اصولاً در مورد جهیزیه دو حالت مطرح است؛ اینکه سیاهه جهیزیه وجود دارد یا وجود ندارد. از فیروزه می‌پرسم از جهیزیه‌اش سیاهه‌برداری کرده یا نه؟ که با تعجب و چشم‌های گرد شده می‌گوید: راستش خانم وکیل آن زمان پدرم یک لیستی تهیه کرد و از بهرام امضا گرفت نمی‌دانم همان سیاهه است یا نه، فقط یادم می‌آید که چقدر بنده خدا را به خاطر اجرای چنین رسم قدیمی و از مد افتاده‌ای زیر سؤال بردیم فکرش را هم نمی‌کردیم چنین چیزی زمانی به کارمان بیاید. اصلاً این سیاهه چی هست؟ «برای فیروزه توضیح می‌دهم که: در برخی خانواده‌ها زمانی که زن اموالی را به‌عنوان جهیزیه به خانه شوهر می‌برد جزئیات اموال مربوط به جهیزیه خود را در برگه‌ای یادداشت می‌کند و آن را به امضای شوهر می‌رساند.

در حقیقت امضای مرد به سیاهه جهیزیه اعتبار می‌دهد، اما در صورتی که اثر انگشت شوهر نیز در لیست اموال زن درج شود، این موضوع اعتبار این سند عادی را بیشتر خواهد کرد. به این نوشته اصطلاحاً سیاهه جهیزیه گفته می‌شود. سیاهه جهیزیه تهیه‌ شده توسط زن باید به امضای مرد برسد. در سیاهه اموال زن ذکر می‌شود که به‌عنوان مثال یخچال، ماشین لباسشویی، اجاق گاز و نظایر آن به‌عنوان جهیزیه تهیه شده است.

استرداد تیر تخته‌ها

در فرهنگ ما برای زنی که جهیزیه به خانه شوهر می‌برد سه حالت اتفاق می‌افتد که اقدام به بازپس گرفتن آن می‌کند:

مرد دادخواست طلاق می‌دهد: متأسفانه در قانون ما مرد در هر زمانی می‌تواند با تأیید دادگاه برای طلاق زن اقدام کند. حال اگر وسایل منزل مشترک شناخته متعلق به زن باشد، یا به عبارتی جهیزیه زن در منزل مرد موجود باشد، زمانی که مرد می‌خواهد زن را طلاق بدهد، زن می‌تواند دادخواست استرداد جهیزیه بدهد و تمام وسایلی را که خریداری کرده است و در خانه مرد به صورت امانت است از او بگیرد.

زمانی که زن دادخواست طلاق می‌دهد: در قانون ما زن برای طلاق باید دلیل قانونی و یکی از شرط‌های ۱۲ گانه در سند ازدواج را داشته باشد. زمانی که زن می‌خواهد از شوهر خود طلاق بگیرد، می‌تواند دادخواست استرداد جهیزیه داده و مطابق با سیاهه جهیزیه، تمام وسایلی را که خریداری کرده است ، از شوهر خود بگیرد.استرداد جهیزیه هم می‌تواند قبل از طلاق و هم بعد از طلاق از مرد انجام شود.

زمانی که زن و مرد تصمیم می‌گیرند به طور توافقی از هم جدا شوند: در طلاق توافقی زن و مرد باید در خصوص جهیزیه‌ای که زن به خانه آورده است توافق کنند و معمولاً زن جهیزیه خود را با خود می‌برد.اگر هم زن و مرد توافقی در خصوص جهیزیه نکنند زن می‌تواند با استناد به سیاهه برای گرفتن جهیزیه خود اقدام کند.

دادخواست استرداد جهیزیه

برای فیروزه توضیح می‌دهم که برای اینکه دادخواست استرداد جهیزیه بدهد می‌تواند از چند راه وارد شود اگر ارزش جهیزیه زیر بیست میلیون تومان باشد می‌تواند برای استرداد جهیزیه به شورای حل اختلاف مراجعه کند که بسیار راحت تر وسریع تر از مراجعه به دادگاه است دراین صورت شما با مراجعه حضوری به شورای حل اختلاف دادخواستی تنظیم و تقدیم شورای حل اختلاف می‌کنید.
در صورتی که ارزش مالی جهیزیه خود را بیشتر از بیست میلیون تومان تقویم کنید (ارزش گذاری) باید برای استرداد آن به دادگاه مراجعه کرده و دادخواست خود را آنجا تقدیم کنید.

همچنین اگر شما بیم تخریب و تضییع جهیزیه خود را دارید می‌توانید از دادگاه تقاضای تأمین خواسته کنید که در این صورت با سپردن خسارت احتمالی در دادگاه می‌توانید جهیزیه را از محل خارج کرده و فردی که دادگاه به‌عنوان امین تعیین می‌کند بسپارید تا حکم استرداد جهیزیه برای شما صادر شود. زمانی که دادخواست خود را تقدیم می‌کنید حتماً باید سیاهه اموال و فاکتورهای خرید را ضمیمه کنید. دیگر مدارک مورد نیاز برای ثبت چنین دادخواستی عبارت است از: اصل سند ازدواج. اصل شناسنامه زن. اصل کارت ملی.

اگر سیاهه نباشد

خیلی وقت ها خصوصاً وقتی همه خوب و خوشحالند و اساس کار بر اعتماد است افراد هنگام بردن جهاز به خانه عروس سیاهه نمی‌گیرند. آیا جهیزیه بدون سیاهه قابل استرداد نیست؟ نمی‌شود گفت چنین جهیزیه‌ای قابل استرداد نیست. بلکه اصولاً استرداد چنین جهیزیه‌ای دشوار‌تر است. در زمان وقوع اختلاف و با فرض نبود سیاهه جهیزیه و ثبت تحویل آن به شوهر، دادگاه و مرجع رسیدگی‌کننده در مقام حل اختلاف و رسیدگی به موضوع معمولاً به عرف و عادت و اوضاع و احوال و فرهنگ حاکم بر منطقه در خصوص جهیزیه توجه می‌کند و لوازمی که عرفاً زن به‌عنوان جهاز به خانه می‌برد جزو جهاز تلقی می‌کند. اما در جایی که قرائن خارجی وجود ندارد و عرف و فرهنگ خاصی حاکم نیست باید از اماره تصرف طبق ماده ۳۵ قانون مدنی (تصرف به‌عنوان مالکیت، دلیل مالکیت است، مگراینکه خلاف آن ثابت شود)، یاری بگیریم.

ماده ۷۹ آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا، در مورد طلبکار یکی از زوجین که برای توقیف اموال او به محل سکونت مشترک آنها رجوع می‌کند، این ادعا را پذیرفته است. دیوان عالی کشور نیز در حکم شماره ۲۳۶-۱۷ر۲ر۲۵ شعبه ۶، مفاد ماده مزبور را به‌عنوان قاعده کلی پذیرفته است و می‌گوید: «….اصولاً، آنچه را از اثاثیه خانه که عرفاً و عادتاً، اختصاص به هر یک از زن و مرد دارد باید متعلق به او محسوب داشت…»

نمونه دادخواست جهیزیه

برای اینکه کار را برای فیروزه راحت تر کنم یک نمونه دادخواست برای او آماده کردم:

خواهان:

خوانده:

وکیل یا نماینده قانونی: نیازی به نوشتن نیست

تعیین خواسته و بهای آن: بدواً قرار تأمین خواسته سپس الزام خوانده به استرداد عین جهیزیه طبق سیاهه و اعمال ماده ۱۱۷ ق آ د م و ۱۱۱۸ ق آ د م

دلایل و منضمات دادخواست: کپی شناسنامه و عقدنامه و لیست سیاهه

ریاست محترم دادگاه خانواده:

احتراماً به عرض می‌رساند به دلالت تصویر مصدق عقدنامه پیوست مدت..... است که با خوانده ازدواج کرده‌ام اخیراً به دلایلی بین ما اختلاف بروز کرده است و دور از یکدیگر زندگی می‌کنیم ولی جهیزیه و اثاثیه شخصی‌ام طبق رسوم و رویه عرفی به منزل مشترک منتقل شده و اینک نیز در محل سکونت وی باقی مانده و حاضر نیست به طور مسالمت‌آمیز آن را به بنده مسترد کند لذا ناگزیر به طرح این دعوی شده خواهشمند است به موضوع رسیدگی و بدواً قرار تأمین خواسته و اجرای قبل از ابلاغ سپس احضار نامبرده و الزام و محکومیت وی به استرداد جهیزیه طبق سیاهه پیوست را با احتساب خسارات قانونی استدعا دارم.

مدارک پیوست

۱- اصل و کپی مصدق عقدنامه
2- اصل و کپی مصدق شناسنامه
۳- سیاهه جهیزیه