تاسیسات اتمی، چگونه توشیبای بزرگ را ورشکست کرد؟

ماهنامه پیشه و تجارت - عطیه نوری: توشیبا واقع در میناتوی توکیو، یکی از خاطره انگیزترین تولیدکنندگان لوازم الکتریکی در ایران به حساب می آید. دهه ۵۰ و ۶۰ در خانه اغلب ایرانی ها یک تلویزیون ۱۴ اینچ سیاه و سفید با بدنه قرمز رنگ پیدا می شد که محصول همکاری شرکت توشیبا و پارس ایران بود. این تلویزیون کوچک راه ورود طبقه متوسط ایران به دنیای محصور کننده و جادویی تصویر محسوب می شد و همین امر توشیبا را در بین ایرانی ها محبوب کرده بود.

اوایل دهه ۵۰ در حالی که هنوز جذابیت های ورود به عصر مصرف گرایی برای مردم تازه می نمود، هر روز یکی از لوازم برقی خانگی به گوشه ای از منازل ایرانی ها راه می یافت. یخچال، فریزر، ماشین لباسشویی و جاروبرقی، لوازمی بودند که یکی پس از دیگری از راه کارخانه هایی نظیر توشیبا به ایران رسیدند و شرکت های سازنده این لوازم هر یک به نوعی خود را در دل ایرانی ها جا کردند.

امروزه توشیبا محبوبیت خود را در ایران به شرکت های رقیبی همچون سامسونگ و ال جی و اپل واگذار کرده است؛ اما این شرکت هنوز نام بزرگی در دنیا محسوب می شود.

توشیبا در اصل یک شرکت ادغامی به سعی دو مخترع بنام ژاپنی است؛ تاناکا هیساشیگ، مخترع دستگاه های مکانیکی ژاپنی که با بنیانگذاری شرکت تولید تجهیزات تلگراف با نام «تاناکا سیزو - شا» در سال ۱۸۷۵ بنای اولیه توشیبا را گذاشت و ایشیسوکه فوجیوکا، مخترع تجهیزات الکترونیکی ژاپنی که با بنیانگذاری شرکت نیروی برق توکیو (توکیودنکی) در سال ۱۸۹۰ آن را کامل کرد.

این دو شرکت در سال ۱۹۳۹ با یکدیگر ترکیب شدند و نام توشیبا را به بازار لوازم الکتریکی و مکانیکی وارد کردند. با گذشت نزدیک به هشتاد سال از ادغام این دو شرکت مکانیکی و الکتریکی، نام توشیبا هر روز بزرگ تر شده و مسیر صعودی تولیدات مکانیکی و الکترونیک این شرکت تا همین اواخر نیز ادامه داشته است.

نکته مهمی که درباره شرکت توشیبا وجود دارد و ایرانیان اغلب از آن بی اطلاع هستند، گستردگی زمینه فعالیت این شرکت مهندسی و الکترونیکی است.

توشیبا با ورود به قرن بیست و یکم موفق شد نام خود را به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده ماشین آلات سنگین الکتریکی مطرح کند و به یکی از اهرم های اصلی ارتقاء چرخ صنعت تبدیل شود. البته در تمام این سال هایی که توشیبا زمینه های عملکرد خود را گسترش می داد، به طور موازی به ارتقاء تولید و ساخت لوازم الکترونیکی مصرفی نیز توجه داشت.

این شرکت در سال ۲۰۰۱ قراردادی هفت ساله را با «اوریون الکتریک» یکی از بزرگ ترین سازندگان محصولات ویدئویی و تلویزیونی به امضا رساند تا بتواند جوابگوی حجم بالای تقاضا در بازار آمریکای شمالی باشد. با شروع فعالیت رقبای توشیبا، بازار جهانی لوازم الکترونیکی هر روز قدرتمندتر می شد. رقابت تا جایی بالا گرفت که یک سال بعد از امضای قرارداد با «اوریون الکتریک»، قیمت تراشه های توشیبا با افت شدیدی مواجه شد، طوری که این شرکت در آغاز نتوانست در بازار نوظهور لپ تاپ سرپا بماند و سال ۲۰۰۳ تمرکزش را در این قسمت به حداقل رساند.

در آن زمان بزرگ ترین رقبای توشیبا در زمینه تولید رایانه، دو شرکت آمریکایی دل و اچ پی بودند. تولید تلویزیون نیز سرنوشتی مشابه رایانه را برای توشیبا داشت. این شرکت در سال ۲۰۰۴ پایان تولید تلویزیون های اولیه را که به فناوری لامپ پرتوی کاتدی «CRT» مجهز بودند، اعلام کرد. دو سال بعد توشیبا به تولید تلویزیون پلاسمای خانگی نیز پایان داد. در آن زمان توشیبا در اوج قدرت بود و در نظر داشت که با نگاه به آینده، عملکرد خود را وسعت بخشد و وارد حوزه هایی شود که نبض صنایع فردا را در دست دارند. از همین رو توشیبا در مزایده ای شرکت کرد و یکی از مهم ترین بردهای کاری خود را رقم زد.

توشیبا در این مزایده ۷۷ درصد از شرکت «وستینگهاوس الکتریک» را به بهای ۵ میلیارد دلار در اختیار گرفت. این شرکت آمریکایی یکی از بزرگ ترین و قدیمی ترین قدرت های جهان در زمینه ساخت تجهیزات برقی، رادارها، نیروگاه ها و موتور هواپیما به شمار می رفت. پس از این مزایده بزرگ، توشیبا بار دیگر در لوازم خانگی و لوازم الکترونیکی رونق گرفت؛ اما این شرکت ژاپنی نیز از طوفان بحران های مالی در جهان بی نصیب نماند و پس لرزه های نوسانات اقتصادی در جهان یکی دو سال بعد به توکیو هم رسید.

بین سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ رکود اقتصادی جهان تاثیر منفی خود را بر ارزش پول ژاپن نشان داد و موجب افت قیمت و فروش محصولات الکترونیکی این کشور شد. توشیبا نیز مانند بسیاری از رقبای خود از این بحران صدمه دید؛ این شرکت ژاپنی که همیشه به در اختیار داشتن تعداد زیاد نیروی کار معروف بود، در سال ۲۰۰۹ ناچار به اخراج بیش از ۸ هزار نفر از نیروی کار موقت خود شد.

کارمندان رسمی توشیبا نیز به دلیل کاهش ساعت کارشان با افت حقوق مواجه شدند. پس از آن، توشیبا ناچار به تعلیق موقت برخی از خطوط تولید خود به طور خاص در زمینه تراشه حافظه فلش شد. تعلیق های موقت توشیبا تا جایی پیش رفت که این شرکت خود را از رقابت با سازندگان تلفن های همراه بیرون کشید و پرونده فصل دیگری از محصولات الکترونیک خود را بست.

بحران مالی توشیبا همچنان ادامه داشت تا جایی که این شرکت بین سال های 2010 تا 2011 با افت درآمد خالص در طول یک دوره مواجه شد. البته در این زمان توشیبا در دو بخش تراشه های حافظه و نمایشگرهای کریستال مایع، فروش خوبی را پشت سر گذاشت و با وجود همه بلاتکلیفی ها، امیدهایی برای رونق دوباره آن جان گرفته بود.

سرنوشت توشیبا در کش و قوس بود که تقویم تاریخ به روز 11 مارس 2011 و زلزله 9 ریشتری و سونامی فوکوشیما رسید. این حادثه پس از حادثه چرنوبیل یکی از بزرگ ترین فجایع اتمی دنیا نام گرفته است و به عنوان پیچیده ترین فاجعه اتمی جهان شناخته می شود. فاجعه فوکوشیما بر تمام ارکان اقتصاد هسته ای تاثیر منفی گذاشت و توشیبا نیز به عنوان شرکتی که با در اختیار داشتن «وستینگهاوس الکتریک» وارد فعالیت های هسته ای شده بود از این صدمات بی نصیب نبود.

افت و خیزهای دومین تولیدکننده حافظه فلش در جهان

شرکت توشیبا در سال 2012 در چهار زمینه محصولات دیجیتال، دستگاه های الکترونیکی، لوازم خانگی و زیرساخت ها، قدرقدرت به حساب می آمد و پس از شرکت های آی بی ام، سامسونگ، کنون و پاناسونیک، پنجمین شرکت الکترونیکی بزرگ دنیا بود. این شرکت درت تاریخ 16 می 2012 سهام سوئیس شرکت «Landis+Gyr» را به قیمت 2.3 میلیارد دلار در اختیار گرفت و یک سال بعد نیز در آوریل 2012 برای به دست آوردن دستگاه های پرداخت و حساب پول آی بی ام به قیمت 850 میلیون دلار با این شرکت به توافق رسید. این بزرگ ترین معامله پایانه فروش تا آن زمان محسوب می شد. پایانه فروش یا کارتخوان (POS) دستگاهی است که از طریق ارتباط تلفنی یا شبکه ای به سیستم بانکی امکان انتقال خودکار مبلغ خرید، از حساب فروشنده را می دهد.

سال 2013 مانند تمام سال های فعالیت توشیبا با افت و خیز همراه بود. صرف نظر از معامله بزرگ توشیبا، این شرکت در ایالات متحده متهم به تثبیت قیمت پنل ال سی دی در بالاترین سطح خود شده بود. صحبت از محروم ساختن توشیبا در میان بود که این اتهام با پرداخت مبلغی معادل 571 میلیون دلار از سوی چند تولیدکننده پنل ال سی دی حل و فصل شد.

سال 2013 پای شرکت توشیبا به جنوب آسیا باز شد؛ این شرکت به هند آمد و شبکه انتقال و توزیع برق در هند را خرید. این معامله خیز بزرگی برای حضور در بازار برق هسته ای هند به حساب می آمد. سال 2014 نیز خرید مهم دیگری برای توشیبا رقم خورد؛ شرکت «OCZ» به دلیل ورشکستگی تمام دارایی خود را به توشیبا واگذار کرد. توشیبا بر اساس یک توافق 35 میلیون دلاری تمامی دارایی ها و کارکنان OCZ را تحت کنترل خود در آورد. البته با این تبصره که OCZ منابع لازم برای خرید تراشه های NAND و پشتیبانی از مشتریانش را طی دوران انتقال در اختیار داشته باشد.

در این سال ها توشیبا در حالی که از محصولات استثنایی، نظیر سبک ترین و باریک ترین تبلت دنیا و یا تلویزیون سه بعدی بدون نیاز به عینک رونمایی می کرد، در حوزه بهداشت و درمان و صنایع کشاورزی نیز فعال بود. این شرکت به لطف دستگاه های تصویربرداری و سی تی اسکن که تولید کرده بود، اقدام به راه اندازی کارخانه های تولید سبزی کرد که در آنها از هیچ نوع آفت کشی استفاده نمی شود.

با ورود به سال ۲۰۱۶ بار دیگر شرکت توشیبا توسعه برق هسته ای هند را از سر گرفت و از طریق زیرمجموعه خود یعنی «وستینگ هاوس» وارد مذاکره برای توسعه ۶ نیروگاه هسته ای در غرب این کشور شد. در حالی که انتظار می رفت توشیبا از پس یک معامله تاریخی دیگر سربلند بیرون بیاید با ورود به سال ۲۰۱۷ خبری با تیتر «توشیبا در آستانه ورشکستگی» سرنوشت این شرکت را وارد بحرانی تازه کرد. این خبر در پی احتمال ورشکستگی شرکت آمریکایی وستینگهاوس در زمینه نیروگاه هسته ای اعلام شد.

طبق آمار، توشیبا در تجارت ساخت نیروگاه های هسته ای با کاهش ارزش ۶.۲ میلیارد دلاری روبرو شده است و این بحران از مدیریت وستینگهاوس نشأت می گیرد. وستینگهاوس برای خرید شرکت «Stone & Webster» مبلغ زیادی پرداخت کرده و اطلاعات مالی آن، سرریزهای هزینه و تاخیرها را به طور صحیح مورد بررسی قرار نداده است. به نظر می رسد دردسر اخیر توشیبا به این سادگی ها حل شدنی نباشد.

کارشناسان پیش بینی کرده اند که وستینگهاوس یک قدم بیشتر تا ورشکستگی فاصله ندارد. مسئله مهم درباره بحران اخیر توشیبا این است که بسیاری از کارشناسان مشکل این شرکت کهنه کار را تنها به بخش هسته ای معطوف نمی دانند. زیان مالی توشیبا در یک سال گذشته بیش از ۱۴ میلیارد دلار ارزیابی شده است. نمایندگان ژاپنی توشیبا برای حل این بحران در حال رایزنی با طرف های آمریکایی خود هستند و هم زمان ساتوشی تسوناکاوا رئیس شرکت توشیبا با قبول همه مسئولیت ها از سمت خود استعفا داده است.

پیش بینی می شود توشیبا به سبب مشکلات پیش آمده فعالیت خود را در طرح های تاسیسات اتمی در سراسر جهان از جمله در آمریکا و انگلیس کاهش دهد و تا حدی متوقف کند. از همین رو توشیبا تمامی توافقاتش را با شرکت های انرژی مورد بازبینی قرار خواهد داد تا ظرفیت هسته ای اش را در سرتاسر جهان بررسی کند.