حاشیه های خدمت سربازی؛ از کره شمالی تا آمریکا

هفته نامه چلچراغ - نسیم بنایی: «آن که آماده باشد که سر و جان خویش را در راه هدف خود فدا کند.» این نخستین معنایی است که برای واژه سرباز در فرهنگ فارسی محمد معین آمده است. در واقع سرباز فردی است که آماده جان باختن برای میهنش است، اما این که بتوان فردی را به اجبار وادار کرد جانش را به پای مردم و میهنش بریزد، جای سوال دارد.

کشورهای مختلفی در طول تاریخ تلاش کرده اند با اجباری کردن خدمت سربازی، آماده دفاع از خود در برابر دشمن باشند اما آن دسته از افرادی که نمی خواهند قدم در این راه بگذارند، یا به عبارتی نمی خواهند «سرباز» باشند، راه هایی برای دور زدن قانون و دریافت کارت معافیت پیدا می کنند. برخی از کشورها هم آن قدر خوش شانس هستند که به خاطر تعداد زیاد جمعیت و در نتیجه میزان بالای نیروهای داوطلب، دیگر مجبور نمی شوند خدمت سربازی را اجباری کنند و به این ترتیب دستمایه انتقاد مردم نمی شوند.

سربازی نه تنها در ایران، بلکه در تمام کشورهای دنیا محل بحث است. برخی به دنبال اجباری کردن آن هستند، برخی تلاش می کنند زنان را هم وارد ماجرا کنند و برخی هم به دنبال کم و زیاد کردن مدت زمان خدمت سربازی هستند. خدمت سربازی در هیچ جای دنیا بدون حاشیه نیست؛ در یک نقطه دنیا همه از آن فراری هستند، با مُهر جنون سعی می کنند از آن فرار کنند و در نقطه ای دیگر برای آن سر و دست می شکنند. دنیای سربازی هیچ گاه آرام نبوده است.

اینجا عمر در لباس سربازی می گذرد

«تعداد افرادی که در کره شمالی مشغول به خدمت سربازی هستند، دو و نیم برابر جمعیت نروژ است؛ مردان در این کشور باید ۱۱ سال و زنان هفت سال لباس سربازی به تن کنند.» این تنها بخشی از حقایق عجیب در مورد کشوری است که مردم در آن تنها ۲۸ مدل موی مجاز دارند. البته زن های متاهل در کره شمالی تنها ۱۴ مدل مو دارند و بهتر است موهای خود را همیشه کوتاه نگه دارند، اما دختران آزادی بیشتری دارند و می توانند موهای بلند هم داشته باشند. در چ-نین کشوری که مردم عادی حتی نمی توانند برای موی خودشان تصمیم بگیرند و از سوی دولت برای شان تعیین تکلیف می شود، طبیعی است که خدمت سربازی داستان های خودش را داشته باشد.

کره شمالی جزو معدود کشورهایی است که در آن خدمت سربازی برای زنان اجباری است. این کشور از سال ۱۹۹۳ خدمت سربازی را اجباری کرده و اکنون مردم این کشور بخش زیادی از عمر خود را در لباس سربازی می گذرانند. نکته جالب دیگر در مورد خدمت سربازی در این کشور به سن و سال آغاز آن مربوط می شود که تا چندی پیش همه افراد بالای ۱۳ سال باید راه خدمت را در پیش می گرفتند اما اخیرا قانون جدیدی تصویب شده که سن ۱۸ سالگی را سن قانونی برای خدمت سربازی در نظر گرفته است.

در کره شمالی در ازای هر هزار نفر، ۴۸ نفر در خدمت سربازی مشغول به خدمت هستند و این بالاترین نرخ در دنیا به شمار می آید. حتی ایالات متحده آمریکا که به لحاظ وسعت از این کشور بزرگ تر است و جمعیت بیشتری دارد، چنین رکوردی نداشته است. اکثر تحلیلگران معتقدند رهبر کره شمالی با این برنامه های سخت سربازی و همچنین برنامه های پیچیده موشکی که دنبال می کند، قصد دارد در دنیا جنگ به پا کند و به همین خاطر با نگاه انتقادی به وضعیت نظامی در این کشور می پردازند اما رهبری که در کشور خود وقت محلی کره شمالی را ایجاد کرده و کشورش به عنوان فاسدترین کشور دنیا شناخته شده، بعید نیست به دنبال جنگ جهانی نیز باشد.

پیروزی در جنگ

توماس جفرسون، از بنیانگذاران آمریکا، ایده های عجیبی در مورد سربازی داشت. او بیش از هر کسی تلاش کرد خدمت سربازی در ایالات متحده آمریکا را به شکل خاصی در بیاورد. او در نامه ای در سال ۱۸۱۳ نوشته است: «هر شهروند باید سرباز باشد؛ همان طور که در دوران یونان و رم باستان بود.» اما تلاش های او برای ایجاد نظامی خاص و اجباری در سربازی آمریکایی به قانون اساسی این کشور راه پیدا نکرد.

هر چند جفرسون موفق نشد از هر شهروند آمریکایی یک سرباز بسازد اما هنوز هم در نظام سربازی این کشور نکات عجیب و جالب توجهی وجود دارد. در سال ۱۸۶۳ برای نخستین بار بحث سربازی در ایالات متحده آمریکا به صورت جدی مطرح شد. در آن زمان تعداد زیادی از مردم به صورت داوطلبانه برای خدمت اقدام کردند. در آن زمان وضعیت به گونه ای بود که افراد می توانستند با پرداخت ۳۰۰ دلار خودشان را از اجباری معاف کنند. وقتی آمریکا وارد ماجرای جنگ جهانی اول شد، قضیه خدمت سربازی نیز در سال ۱۹۱۷ تغییر کرد اما با پایان یافتن جنگ جهانی دوم، قوانین قبلی از میان رفت و خدمت سربازی در این کشور دوباره در وضعیت سبز قرار گرفت.

در سال ۱۹۷۹ جیمی کارتر که رئیس جمهور دموکرات آمریکایی بود، دستور داد قوانین احیا شوند و تمام مردانی که تا ۲۶ سال سن داشتند، ناگزیر بودند به خدمت سربازی بروند. البته کارتر در حقیقت به دنبال نیروهایی برای تقویت ارتش خودش در آن دوران بود. امروز نیز شرایط مانند گذشته است. به ویژه از بعد حادثه ۱۱ سپتامبر، تلاش های بسیاری از سوی دولت آمریکا صورت گرفت تا مردم به سربازی علاقه مند شوند. بررسی های بیزنس اینسایدر نشان می دهد در آمریکا سالانه یک میلیارد گالن سوخت، سوزانده می شود؛ این میزان حتی از مصرف ارتش بسیاری از کشورها نیز بیشتر است.

آمریکا نیز جزو کشورهایی است که به ارتش عظیمی نیاز دارد. حتی گفته می شود در حال حاضر ارتش این کشور می تواند شهری بزرگ تر از هاوایی یا ماساچوست را پر کند. برای دست یافتن به چنین ارتشی شاید لازم است که مردها و حتی زن ها به خدمت سربازی بروند و به فعالیت در این بخش ترغیب شوند.

مُهر جنون برای کسب معافیت

دیمیتری چند کاغذ و مدرک در دست دارد که نشان می دهد به بیماری روانی مبتلاست. او در مورد علایم بیماری اش صحبت نمی کند؛ تنها چیزی که برایش اهمیت دارد، مُهری است که روی گواهی بیماری او خورده است. طبق قانون، او به خاطر این گواهی برای همیشه از شغل های دولتی محروم می شود اما آنچه برای خود دیمیتری اهمیت دارد، این است که با همین گواهی تا آخر عمر از خدمت سربازی معاف شده است. البته او این گواهی را با پرداخت دو هزار و ۵۰۰ دلار به دست آورده است.

دیمیتری یکی از هزاران مرد روسی است که با پرداخت پول، قانون سربازی را دور زده و خودش را برای همیشه از حضور در ارتش روسیه معاف کرده است. به همین خاطر هم سوژه مجله تایم در گزارشی در این باره شده است. تایم نوشته: «چطور در روسیه قانون سربازی را دور بزنیم؟» و پاسخ این سوال همین کاری است که دیمیتری انجام داده است.

روسیه به دنبال سربازهای بیشتری است که رفته رفته از آنها در ارتش بهره بگیرد اما مردان روسی بیش از هر جای دنیا از خدمت سربازی بیزار و فراری هستند. مردم روسیه خودشان را جزو وطن پرست ترین مردم دنیا می دانند اما وقتی بحث به خدمت سربازی و دفاع از سرزمین مادری می رسد، مردانی که باید بعد از ۱۸ سالگی به خدمت بروند، به سربازهای فراری تبدیل می شوند که با پرداخت پول خودشان را معاف می کنند و البته مُهر جنون نیز بر پیشانی خودشان می زنند.

در حالی که روسیه وارد بحران اقتصادی شده و به مردان به عنوان نیروی کار نیاز دارد، آنها سرگرم دور زدن قانون سربازی هستند. طبق قانون تمامی مردانی که بین ۱۸ تا ۲۷ سال دارند، باید به صورت اجباری به سربازی بروند. البته این افراد تا زمانی که در دانشگاه مشغول درس خواندن هستند، از خدمت معاف اند اما به محض این که فارغ التحصیل شدند باید به خدمت شریف سربازی مشرف شوند. بسیاری از مادرها که نگران فرزندان شان هستند، به دنبال راهی برای معافیت آنها می گردند. فساد در دستگاه به آنها کمک می کند با پرداخت پول و رشوه، قانون را دور بزنند و با یک مُهر جنون، برگه معافیت را برای همیشه دریافت کنند.

چشم بادامی های بی ادعا

بزرگ ترین ارتش فعال دنیا متعلق به چشم بادامی هاست. به همین خاطر بیشترین تعداد سرباز نیز متعلق به همین شکور است. البته تعداد دقیق مردان چینی که در این کشور به خدمت سربازی رفته اند مشخص نیست اما همه می دانند که میلیون ها چینی در این شکور خدمت سربازی برای ارتش سرخ کمونیست ها را تجربه می کنند.

چینی ها برخلاف روس ها که تنها ادعای میهن پرستی دارند و از خدمت سربازی فرار می کنند، نگاهی مثبت به مقوله سربازی دارند. آنها معتقدند خدمت سربازی باعث بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد می شود. برای آنها آموزش های سربازی، راهی برای آموزش زندگی است. به همین خاطر است که خدمتس ربازی در این کشور با اهدافی مانند افزایش روحیه وطن پرستی، ایجاد آمادگی برای دفاع و شکل گیری روحیه جمعی در مردم به وجود آمد.

اما نکته جالب توجه در مورد خدمت سربازی در این کشور این است که به خاطر جمعیت زیاد چین و تعداد بالای داوطلبان برای خدمت سربازی، این مسئله در چین هیچ گاه اجباری نشد. یعنی در کشور کمونیست ها، چیزی به نام خدمت اجباری سربازی وجود ندارد بلکه همه با شور و شوق و به صورت داوطلبانه برای شرکت در خدمت سربازی اقدام می کنند.

هر شهروند چینی، خواه مرد باشد یا زن، لازم می داند بعد از اتمام تحصیلات، دوره نظامی بگذراند. این روحیه طوری در مردم کشور نهادینه شده که دیگر نیازی به اجباری کردن سربازی نیست و مردم خودشان مشتاقانه اقدام می کنند. آنها در واقع برای دفاع از خودشان و مقاومت در زمان حمله دشمن، بر خود واجب می دانند که در خدمت سربازی شرکت کنند و به همین خاطر همگی به صورت داوطلبانه اقدام می کنند.

نکته جالب دیگر مربوط به مناطق هنگ کنگ و ماکائو می شود. شهروندانی که در این دو شهر زندگی می کنند، حق ندارند در ارتش چین شرکت کنند اما ارتش چین وظیفه خود می داند که از این دو منطقه نیز دفاع کند. به این ترتیب سبک زندگی در چین از ابتدا به گونه ای بوده که مردم خودشان رخت سربازی به تن می کنند و عازم خدمت می شوند.

جبرِ آرام

فنلاند کشور بی سروصدایی است؛ آرام و ساکت در منطقه اسکاندیناوی در شمال اروپا به زندگی خود ادامه مین دهد. اما این کشور جزو معدود کشورهای جهان است که خدمت سربازی را اجباری کرده است. برخی از افراد تنها به عنوان سرباز به صورت موقت در مدتی مشخص فعالیت می کنند و برخی دیگر برای همیشه به عنوان یک ارتشی در لباس سربازی ماندگار می شوند.

هر شهروند فنلاندی که از قانون سرپیچی کند و به خدمت سربازی نرود، باید ۱۷۳ روز از عمرش را در زندان سپری کند. این زمان چند روزی بیشتر از ۱۶۵ روز خدمت سربازی اجباری است؛ به همین دلیل همه ترجیح می دهند مطابق قانون عمل کنند تا این که با سرپیچی از آن، دردسرهای خود را طولانی تر کنند. حتی اگر فردی بخشی از خدمت سربازی را برود و چند روزی را فرار کند، باید آن روزها را در زندان سپری کند. بررسی ها نشان می دهد تقریبا ۸۰ درصد از مردم فنلاند خدمت سربازی را کامل می کنند و اصلا به فکر دور زدن خدمت سربازی نمی افتند.

در این کشور هر مردی که به سن ۱۸ سالگی برسد، باید به خدمت سربازی برود. هشت هفته نخست، اصلی ترین مراحل آموزش است که در آن با همه یکسان برخورد می شود. شیوه های آموزشی رفته رفته پیچیده تر می شود و برای افراد مختلف، شکل های متفاوتی به خود می گیرد. از آنجا که فنلاند کشور آرام و بی صدایی است، برخی از شهروندان به این قوانین سختگیرانه انتقاد کرده اند اما همچنان مردان به اجبار لباس مقدس سربازی را به تن می کنند تا یاد بگیرند از کشور خود در صورت لزوم دفاع کنند.