آنچه گردشگران نوروزی نباید انجام دهند!

ویژه نامه نوروزی همشهری - محمد باریکانی: بهار بار دیگر از راه رسید و فصل سفرهای نوروزی آغاز شد. سفرهای نوروزی را برخی به سونامی سفر در ایران تعبیر کرده اند؛ سونامی از آن رو که آمار وحشتناک تصادفات در کشور به دلایل گوناگون بالا می رود و تبدیل به یک بحران دوباره می شود. سونامی از آن رو که گردشگران، غیرمسئولانه طبیعت را تسخیر می کند و احساس شان از فراغت و تعطیلی مترادف با تخریب محیط زیست می شود.

سونامی از آن رو که بسیاری از گردشگران نوروزی توان تهیه اقامتگاه در شهرهای کشور را ندارند و میلیون ها چادر در گوشه و کنار جاده ها یا در شهرهای مقصد گردشگری برپا می شود. سونامی از آن رو که بحران زباله دامان شهرها و طبیعت ایران را می گیرد و سفر نوروزی تخریب طبیعت را دامن می زند.

سونامی از آن رو که فرهنگ سفر در ایران هنوز جا نیفتاده است، گردشگران به دستکاری جوامع محلی می پردازند و آیین ها و رسوم جوامع محلی را که از نگاهشان موضوعی جدید است، به تمسخر می گیرند و سونامی از آن رو که برنامه ریزی سفر در مواقعی همچون تعطیلات نوروز چنان نیست که در خور گردشگری کشور باشد و طبیعی است در چنین وضعیتی گردشگران سردرگم می شوند و خستگی سفر در تن و جان شان باقی می ماند.

اما چطور می شود گردشگران نوروزی، مسئولانه و بی توجه به تمام کساتی هایی که متولیان به رغم تمام تلاش ها برای ساماندهی سفرهای نروزی بر جای گذاشته اند بزرگترین سونامی سفر در کشور را مهار کنند و از خسارات آن بکاهند؟

حفاظت از طبیعت از عهده متولیان سفر ساخه نیست و گردشگران خود باید به صورت خودجوش ادامه به پیشگیری و مهار خسارات ناشی از سونامی سفرهای نوروزی کنند. در اینجا سعی می کنیم شیوه برخورد با نقاط مختلف طبیعی کشور از کوه و دریا تا جنگل و کویر را برایتان بازگو کنیم تا مشخص شود چگونه باید از حجم خسارات خود بر طبیعت بکاهیم.

کارشناسان میحط زیست همچون دکتر اسماعیل کهرم، استاد حیات وحش و مشاور سازمان محیط زیست، عباس محمدی، فعال محیط زیست و مدیرگروه دیده بان کوهستان، دکتر فاطمی، استاد اکوبیولوژی دریا و دکتر فریبرز جمال زاد، مدیر کل دفتر سواحل و تالاب های ساحلی در این گفت و گو مواردی را که گردشگران نوروزی باید در رفتار خود با طبیعت کشور اعم از کوه، جنگل، کویر و دریا رعایت کنند تا سفرشان به تخریب میحط زیست منجر نشود و رفتاری مسئولانه با طبیعت داشته باشند، با شما مطرح کرده اند.

سواحل و تالاب ها؛ حساس ترین اکوسیستم های طبیعت

در سفر به استان های ساحلی کشور و بازدید از مناطق تالابی و دریایی و لذت بردن از تفریحات دریایی، آنچه بیش از هر فعالیت دیگری به این مناطق آسیب می رساند. گردشگری غیرمسئولانه است؛ بنابراین کارشناسان محیط زیست دریایی کشور مواردی را در صیانت از سواحل و تالاب ها که گردشگران نوروزی باید در سفرهای نوروزی بیشتر شود. در سال های گذشته سواحل کشور مملو از زباله بود؛ بر این اساس، ضروری است که زباله خود را در سواحل کشور رها نکنید.

بیشتر فعالیت های دریایی در مناطق ساحلی متمزکز شده است. این فعالیت ها شامل قایقرانی و جت اسکی و حتی غواصی است. در برخی نقاط ساحلی کشور به ویژه در جنوب ایران گردشگران بی توجه به تاثیر تفریحات آبی خود بر اکوسیستم دریایی تنها به تفریح و لذت بردن از زمان سفر می اندیشند.

در حالی که قایق های تندرو و لنگر قایق ها موجب شکسته شدن مرجان های آب های جنوب و از بین رفتن بستر تخم ریزی گونه های آبزی بر بدنه مرجان ها به دلیل امواج پیاپی ناشی از قایق سواری می شود. این فعالیت ها همچنین موجب می شود که به زیست ژله ماهی ها که به عروس دریایی شهرت دارند، آسیب بسیار برسد. پس متوجه باشید که در تفریحات دریایی حتی الامکان از قایق سواری در قایق های تندرو و جت اسکلی به ویژه در سواحل جنوبی کشور که مملو از مرجان ها و گونه های آبزی است، خودداری کنید.

لگدکوب کردن شن های ساحلی که روی آن قدم می گذارید، زیست جانوارن ساحلی پنهان شده زیر شن ها را که خوراک بچه ماهی ها و گونه های دریای یاست از بین می برد و منجر به مرگ آنها می شود.

در ساحل خزر حساسیت زیادی برای شنا در آب وجود ندارد اما در جنوب کشور اینکه در چه منطقه ای می توان شنا کرد از موضوعاتی است که هنوز مشخص نشده و به همین دلیل گردشگران هر کجا که برسند می خواهند تنی به آب بزنند و با این رفتار، گذشته از انتقال باکتری ها و میکروب ها، اکوسیستم حساس دریای جنوب نیز با تهدید مواجه می شود.

در سال های اخیر رفتن به ساحل دریا و خودروسواری در کرانه، به یکی از ژست های گردشگران تبدیل شده است. در خط ساحلی موجوداتی به نام گامارو زیر شن های ساحل زندگی می کنند که این رفتار با کوبیدن شن ها موجب از بین رفتن منافذ زیست این گونه می شود و در نهایت مرگ آنها را به دنبال دارد.

مراقب تپه های شنی ساحلی دورتر از خط ساحل باشید که معمولا گیاهانی روی آنها روییده است. این تپه ها بیشتر در سواحل خزر مشاهده شده و له کردن و تخریب گونه های گیاهی موجود در آنها منجر به ایجاد گرد و غبار می شود.

در سواحل جنوب کشور پهنه های جزر و مدی وجود دارند که با پایین رفتن آب به ارحتی می توان به داخل این پهنه ها رفت. غافل از اینکه در همین پهنه ها که بر اثر جزر آب ایجاد شده اند گونه های متعدد آبزیان همچون خرچنگ و انواع حلزون ها زیست می کنند که خوراک ماهی ها هستند و با رفتن به داخل آنها اکوسیستم پهنه ها و چرخه زیست گونه های آبزی بر هم می ریزد. پس ورود نکردن به پهنه ها یک پیشنهاد جدی است.

پلاستیک و بطری های پلاستیک، قاتلان خاموش حیات وحش هستند. اگر در سال های گذشته به ساحل دریاها رفته باشید، بطری های آب را دیده اید که بر سطح آب شناور هستند. همین زباله ها که شاید از نگاه بسیاری از ما گردشگران ناچیز باشند سالانه باعث مرگ و خفگی هزاران آبزی می شوند. لاک پشت های پوزه عقابی در جنوب کشور که از جلبک ها تغذیه می کنند با نزدیک شدن به سواحل به دنبال غذا هستند.

یکی از گونه های آبزی مورد علاقه آنها نیز عروس دریایی یا همان ژله ماهی است که بطری های آّبی پلاستیک به راحتی فریب شان می دهد و آنها در تصور اینکه یک ژله ماهی دیده اند بطری های آب را که ما گردشگران به آب دریا انداخته ایم می بلعند و تلف می شوند؛ بدین ترتیب هر سال از جمعیت لاک پشت ها کاسته می شود. بارها جسد ماهیان بزرگ نیز که همین بطری های پلاستیکی را به جای ژله ماهی بلعیده اند در ساحل مشاهده شده است؛ بنابراین باید بطری های پلاستیکی آب را همراه خود به عنوان پسماند به شهرها بازگردانیم.

اگر به غواصی علاقه مند هستید و در سفر به جنوب یکی از خواسته هایتان رفتن به عمق آب ها و تماشای زیبایی های زیر آب است حتما به این موضوع توجه داشته باشید که غواصی تنها برای دیدن زیبایی های زیر آب است نه شکستن مرجان ها و یادگار برداشتن از عمق آب های کشور، خوب است بدانید که کندن هر کیلوگرم مرجان ۲۰۰ هزار تومان جریمه دارد و مهم تر آنکه شکستن آنها تخریب جدی محیط زیست کشور را به دنبال خواهدداشت.

براساس یک آمار تاسف بار ۹۰ درصد مرجان های شاخه ای و شاخ گوزنی آبی کشور که یکی از مهم ترین اکوسیستم های دریایی محسوب می شوند به دلیل لنگراندازی و شکسته شدن در غواصی از بین رفته اند. اگر به عرصه های تالابی کشور وارد می شوید چون تالاب ها در نزدیکی شهرها قرار دارند، وضعیت شان بحرانی تر است. اقامت در کنار تالاب ها و آلوده کردن این بخش از میراث آبی کشور یکی از عوامل تهدید تالاب هاست.

کوهستان؛ طبیعت زیبا و خشن

بهار در ایران فصل مناسبی برای کوهنوردی نیست و تمام مناطق کوهستانی و ارتفاعاتی با آب و هوای زمستانی دست و پنجه نرم می کنند. اما سراغ کوهنوردان حرفه ای را در هر فصل می توان در کوهستان گرفت. با این حال برخی گردشگران ماجراجو و علاقه مند به مناطق کوهستانی تلاش می کنند چند روزی از تعطیلات نوروز را در کوهستان ها سپری کنند و به کوهپیمایی بپردازند.

افرادی که برای سفر به کوهستان می روند باید بدانند با آب و هوای سرد و متغیر مواجه می شوند و باید تجهیزات کافی به همراه داشته باشند. ارتفاع بیشتر کوهپایه های ایران ۱۸۰۰ تا ۲ هزار متر است و این مناطق، کوهستان محسوب نمی شوند.

بهار که می شود زمین در کوهستان و حتی کوهپایه های همچنان گل آلود و خیس است؛ بنابراین هر کجا در عرصه های طبیعی که قدم می گذارید باید مراقب باشید با پای خود پوشش گیاهی آماده شکفتن در بهار را لگدمال نکنید. بهترین کار برای جلوگیر از این آسیب به طبیعت کوهستان تنها تردد در راه ها و پاکوب هایی است که پیش تر ایجاد شده اند. پس سعی کنید وارد مناطق دست نخورده نشوید تا بذر گیاهان آماده رشد صدمه نبینند و خاک و گل هم جا به جا نشود که موجب فرسایش خاک است.

پسماند در کوهستان از خود بر جای نگذارید و سعی کنید اگر واقعا علاقه مند به طبیعت و حفظ محیط زیست کوهستان و نقاط طبیعی آن هستید، پسماندهای رها شده در طبیعت را نیز جمع آوری کنید. چون با حجم بالای گرشگران نوروزی پسماندها در طبیعت افزایش می یابند و تجزیه آنها صدها سال زمان می برد.

عباس محمد، مدیر گروه دیده بان کوهستان پیشنهاد می کند که حتی پوست میوه، پلاستیک و نایلون های خود را هم به شهر بازگردانید تا با قرار دادن آنها در مخازن زباله شهرها امکان جمع آوری مکانیزه پسماند فراهم باشد.

نکته دیگر در سفر به کوهستان این است که پسماندهای خود را در مناطق کوهستانی یا کنار چایخانه های کوهستانی رها نکنید. چون از آنجا که امکان خدمات شهری در این مناطق وجود ندارد پسماندهایی را که کنار چایخانه های بین ایستگاه های کوهستانی رها کرده اید به دره ها ریخته شده و دوباره به چرخه تخریب محیط زیست کشور وارد می شوند. به همین دلیل سعی کنید آنها را با خود به شهرها بازگردانید. سعی کنید در هیچ نقطه ای از طبیعت آتش روشن را رها نکنید. طبیعت گردهای حرفه ای در هیچ نقطه از طبیعت آتش روشن نمی کنند و پیشنهاد می شود که این رسم برای همیشه کنار گذاشته شود.

آنها ۲ دلیل برای روشن نکردن آتش در نقاط کوهستانی و طبیعت دارند؛ نخست آنکه هر آتشی ایجاد آلودگی کرده و خاک بستر را برای رویش گیاهان عقیم می کند. آتش سوزی جنگل ها و مراتع بیشتر منشا انسانی دارد. چون گذازه ها با باد جا به جا شده و بخش وسیعی از مراتع را به آتش کشیده اند.

اگر هم نیاز مبرم به روشن کردن آتش داشتید حتما در پایان حضور خود در نقاط کوهستانی و طبیعی آن را با آب به طور کامل خاموش کنید و بر خاکسترها خاک بریزید تا آتش پخش نشود و زمین بتواند بار دیگر خود را بازسازی کنید. در نقاط کوهستانی اگر باتخم پرندگان در لابه لای بوته ها برخورد کردید به هیچ وجه به آنها دست نزنید و از مسیر راه نیز خارج نشوید تا حریم حیات وحش حفظ شود. در بیشتر موارد اگر گونه ای از پرندگان بوی انسان را متوجه شود ممکن است جوجه یا حتی تخم خود را از وحشت حضور انسان رها کند.

با دیدن یک حیوان وحشی بلافاصله موضع تهاجمی نگیرید یا گونه های حیات وحش را با چوب دنبال نکنید. این شما هستید که وارد حریم حیوانات شده اید و اجازه دهید آنها به آرامی از شما دور شوند.

کوهستان ها مملو از گیاهان صحرایی و دارویی هستند. در سال های اخیر هجوم بی ضابطه گردشگران و چیدن گیاهان صحرایی موجب شده است که حیات این گونه ها در طبیعت با خطر انقراض مواجه شود. پس، از چیدن گیاهان صحرایی نیز اجتناب کنید تا در سفرهای نوروزی خود عامل تخریب شدید گونه های گیاهی کوهستان ها نشوید.

کویر و گونه های پنهان

مناطق کویری ایران که یکی از نقاط جذاب برای گردشگران در فصل بهار است، به تازگی وارد چرخه گردشگری ایران شده است و سالانه جمعیت زیادی از گردشگران برای دیدار از جاذبه های کویری، این نقاط را برای سفرهای نوروزی انتخاب می کنند. بسیاری از این مناطق در حاشیه کویر مرکزی و بیابان لوت قرار دارند که سفر به آنها جذبه خاص خود را دارد.

در سفر به نقاط کویری از برنامه های آفرود (اتومبیل رانی در عرصه های طبیعی) خودداری کنید تا زیستگاه جانوران بیابانی که زیر شن های کویری قرار دارد، حفظ شوند. از جا به جا کردن شن های کویر پرهیز کنید چون موجودات کویری به دلیل گرمای هوا زیر شن های کویر پنهان می شوند و این اقدام موجب از بین رفتن لانه آنها در لایه های سطحی شن های کویر می شود.

از کندن بوته ها و گیاهان کویری به شدت خودداری کنید. این گونه ها از جا به جایی شن ها به هنگام وزش باد جلوگیری می کنند و کندن آنها موجب بروز پدیده گرد و خاک می شود. گونه های جانوری کویر همچون روباه شنی یا گربه پالاس و پرنده زاغ بور از گونه های کمیاب ایران هستند؛ بنابراین با مشاهده این گونه های به شکلی رفتار کنید که هیچ استرسی به آنها وارد نشود. از تخلیه روغن خودرو بر شن های کویر به شدت خودداری کنید. این اقدام موجب می شود که گونه های تشنه به جای آب این آلاینده را بنوشند و تلف شوند. مار و عقرب از گونه های فراوان در کویر هستند که بیشتر اوقات در سایه و زیر بوته ها پنهان می شوند؛ مراقب باشید هنگام کویرگردی دچار گزیدگی نشوید.

جنگل؛ ذخیره گاه گیاهی و جانوری

مناطق جنگلی کشور در شمال ایران یکی از مقاصد سفرهای نوروزی گردشگران است که این مناطق در سال های اخیر به دلیل هجوم بی ضابطه با تخریب های شدید و آلودگی های زیست محیطی مواجه شده است. جنگل ها ریه تنفسی زمین هستند و هرگونه آسیب به آنها خطرات جبران ناپذیر برای محیط زیست دارد. پس در سفر نوروزی خود به مناطق جنگلی کشور سعی کنید مواردی را رعایت کنید که منجر به تخریب محیط زیست نشود و علاوه بر لذت بردن از عرصه های جنتگلی در صیانت از جنگل ها نیز رفتاری مسئولانه داشته باشید.

به دلیل حساسیت بالای جنگل ها از سفر شخصی به این مناطق خودداری کنید و تورهای طبیعت گردی را برای سفر به مناطق جنگلی انتخاب کنید.

خسارت آتش سوزی در جنگل ها سالانه 320 میلیارد تومان برآورد شده است؛ پس از روشن کردن آتش در جنگل به طور جدی اجتناب کنید. روشن کردن آتش زیر چتر درختان منجر به آتش سوزی می شود و خسارت سنگینی بر جای می گذارد.

به هیچ وجه با خودرو وارد جنگل نشوید، نهال ها و گیاهان را زیر چرخ های خودرو له نکنید و موجب کوبیده شدن خاک جنگل نشوید.

90 درصد افرادی که وارد مناطق جنگلی و شمال کشور می شوند، بومی این مناطق نیستند. دستکاری فرهنگی ساکنان بومی نیز می تواند با تغییر روش زندگی مردمان بومی جنگل ها خطرات جدی برای اکوسیستم همجوار نیز ایجاد کند. پس، سعی کنید با احترام به آیین ها و سبک زندگی مناطق جنگلی، خود از آنها تاثیر بگیرید.

از تمسخر طبیعت گردها و گردشگران مسئول که زباله ها را از مناطق طبیعی و جنگلی در کیسه های پلاستیکی جمع کرده اند، خودداری کنید و سعی کنید به جنبش پاکسازی طبیعت بیپوندید.

برای حفظ طبیعت از قطع نهال و سرشاخه های درختان و پایه های سیم خاردار برای برافروختن آتش به طور جدی پرهیز کنید.

از حک کردن اسامی و یادگار نویسی روی تنه درختان که آسیب جدی به آنها وارد می کند و باعث ورود آفات و بیماری ها به درخت می شود خودداری کنید.

با مشاهده آتش سوزی در جنگل ها و مراتع، بلافاصله موضوع را با شماره تلفن رایگان و کشوری 1504 به اطلاع یگان حفاظت منابع طبیعی کشور برسانید تا آتش مهار شود.