قطع درختان تهران از کجا آب می خورد؟

هفته نامه صدا - مینا یوسفی: تخریب ۵۰ باغ در ۱۵ سال گذشته، فقط در یک منطقه تهران و تخریب عمدی بیش از ۱۵۰ باغ در پایتخت از یک سو و ساخت بیش از ۳۰۰ برج در همین مدت نشان از یک چیز دارد؛ تغییر چهره شهر به سمت فضای سبز کمتر و ساختمان های بلندمرتبه بیشتر. هفته پیش هم برای چندمین بار برخی اعضای شورای شهر تهران داد سخن دادند و نسبت به قطع درختان باغ های شمال شهر تهران برای ساختمان سازی اعتراض کردند؛ اعتراض هایی که به گفته خودشان تاکنون راه به جایی نبرده است.

در حدود یک دهه گذشته با بیشتر شدن دامنه نابودی باغ های تهران، فضای شورای شهر در سومین دوره که معصومه ابتکار را به عضویت داشت و چهارمین دوره نسبت به این موضوع واکنش های زیادی نشان دادند اما حالا گزارش ها نشان می دهد که هنوز روند تخریب باغ ها ادامه دارد و قوانینی که از آنها به عنوان بسترهای «باغ خواری» یاد می شود، همچنان ملاک عمل شهرسازی تهران هستند.

باغ های تهران که از چیتگر در غرب تا لویزان در شرق کشیده شده اند و بیشتر آنها نیز در مناطق شمالی تهران یعنی مناطق ۱ و ۲ و ۳ و ۵ هستند، در یکی دو دهه گذشته در معرض تهدید برج سازها بوده اند. همچنان که آمار ساخت بلندمرتبه ها در پایتخت ایران بیشتر می شود، خبرهای بیشتری هم از قطع، سوزاندن یا خشکاندن درختان باغات نیز شنیده می شود.

از زمانی که مدیریت شهر تهران تصمیم گرفت صاحبان باغ های بزرگ و پرهزینه را با مجوز ساخت و ساز تشویق به حفظ باغ های شان کند، در نتیجه ای برعکس، بسیاری در اندیشه ساخت برج به جای باغ افتادند و از آن روز یعنی در 13 سال گذشته بیش از 5 هزار هکتار باغ در تهران، قانونی یا غیرقانونی از بین رفت. پدیده ای که هم چهره شهر را زشت کرد و هم راه نفس مردم را تنگ.

هفته گذشته اعرابی، دبیر دبیران شورایاری منطقه «شمیران» را در حال مرگ خواند و گفت بیش از 50 باغ بزرگ یعنی باغ های 2 هزار متر به بالا در شمیران در یک بازه زمانی 15 ساله به علت اجرای قانون برج - باغ ها به مرور تخریب شده است. اما این تنها بخش کوچکی از روند تخریب باغ های تهران است. گزارش های رسمی نشان می دهد مساحت باغ های تهران از 14 هزار هکتار در سال 68 به 9900 هکتار در سال 81 رسیده و اکنون از 50 هزار باغ موجود در محدوده تهران تنها 13 هزار باغ به جا مانده و این روند در یک دهه گذشته اشاره دارد تا آنجا که در حدود دو دهه گذشته بیش از 5 هزار هکتار از باغ های تهران از بین رفته اند.

قانون های بد، مجریان ضعیف

آمارها از وضعیت تخریب باغ های تهران به قانونی اشاره دارد که 13 سال پیش برای ایجاد انگیزه در صاحبان باغ های تهران به تصویب رسید اما امروز عامل اصلی از بین رفتن درخت های تهران خوانده می شود. مصوبه «برج - باغ» یکی از مصوبات دوره دوم شورای شهر تهران است که در پنجاه و سومین جلسه رسمی - علنی - فوق العاده شورای اسلامی شهر تهران در سال 82 به تصویب رسید و در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور نیز تایید شد و در مفاد طرح تفصیلی شهر تهران قرار گرفت و رد حال حاضر ملاک عمل تمام مناطق شهرداری تهران است.

به گفته محمد سالاری هر چند این مصوبه که به موجب آن متولیان ساخت و ساز می توانستند صرفا در 30 درصد از مساحت باغ، ساخت و ساز انجام دهند و 70 درصد باقی مانده باغ را حفظ می کردند با نیت حفظ و صیانت از باغات از سوی شورای دوم تصویب شد اما در عمل چنین نشد، چرا که اولا شهرداران مناطق در شوراهای معماری بعضا تا 50-40 درصد سطح اشغال در طبقات دادند و ثانیا به بهانه تامین پارکینگ، در زیرزمین ها بر اساس مصوبات کمیسیون ماده 5 تا 45 درصد گودبرداری مجاز اعلام شد که با تعلل شهرداران مناطق بعضا تا 70-60 درصد زیرزمین ها نیز زیرزمین زیر ساخت رفت و با ایجاد رمپ ها و لوپ ها در فضای باقی مانده که بخشی از فضای 70 درصد باغ را اشغال می کرد؛ عملا شاهد از بین رفتن باغات شهر شدیم.

تا قبل از سال ۸۳، مالکان مجاز به ساخت و ساز در زمین های باغی حداکثر تا ۴ طبقه بودند اما بعد از تصویب مصوبه «برج - باغ ها» در شورای شهر، تراکم ساختمانی در این زمین ها تا دو برابر افزایش پیدا کرد و کل ارتفاع مجاز برای بارگذاری مسکونی در باغات تهران به ۸ طبقه رسید. با تصویب مصوبه «برج - باغ ها» سرعت تخریب و قطع درختان علی رغم نظر شورای شهری ها بیشتر شد تا جایی که برخی اعضای شورا به آن واکنش نشان دادند.

اما حالا نه تنها مصوبه «برج - باغ» مخرب ارزیابی می شود بلکه به گفته محمد حقانی، رییس کمیسیون حفظ محیط زیست شورای شهر تهران مبنای آن نیز غیرقانونی است و در اجرا نیز چیزی به نام «برج - باغ» انجام نمی شود.

علاوه بر قانون «برج - باغ ها» که حالا به چالش بزرگی در زمینه نحوه برخورد با باغ های تهران تبدیل شده و در بسیاری موارد شورای شهر به عنوان مدافع باغ ها با شهرداری به عنوان مرجع صدور ساخت و ساز را در مقابل هم قرار داده است، برخی قوانین دیگر نیز هستند که یا به کار نمی آیند یا در اجرا کمرنگ می شوند.

بر اساس ماده ۷ آیین نامه اجرایی کمیسیون باغات تهران که در سال ۱۳۸۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، در صورتی که باغی به عمد تخریب و درختان آن نابود شود، باید به نفع اموال عمومی مصادره شده و تبدیل به فضای سبز عمومی شود اما آن طور که گزارش ها و اظهارنظرهای کارشناسان نشان می دهد تاکنون قوه قضاییه هیچ یک از باغات به عمد تخریب شده را مصادره نکرده است.

محمد حقانی، رییس کمیسیون محیط زیست شورای شهر تهران رد مورد معضل تخریب باغ های پایتخت می گوید: «تهران سال هاست ظرفیت زیست محیطی خود را از دست داده است و حالا تک و توک درختان باقی مانده آن زیر تیغ تبر هستند. با از بین رفتن هر باغ نه تنها حیات منطقه اطراف آن از بین می رود، بلکه حیات کل شهر نیز تهدید می شود. به گفته او در شهری که ۹۷۹ ساختمان بلندمرتبه ناایمن وجود دارد اما به اندازه ۱۰ درصد این تعداد باغ به معنای واقعی وجود ندارد، نتیجه مصوبه غیرقانونی «برج - باغ ها»، قانون شکنی است و اکنون می بینیم که فضای رفت و آمد و تنفس تهران در منطقه یک گرفته شده و در هر کوچه چند برج ساخته شده است و درآمد آن عاید ۲۱ منطقه دیگر می شود.

شورای شهر تهران، یکی از مقصران

اوایل آغاز به کار شورای شهر چهارم، یعنی حدود چهار سال پیش بود که احمد مسجد جامعی از معترضان همیشگی قطع درختان پایتخت درخواست کرد که در این دوره تکلیف بحث تخریب باغ های تهران، روشن و سازوکاری درست و عملی برای مقابله با این پدیده طراحی شود اما حالا در ماه های پایانی عمر این دوره شورا هنوز بحث در مورد علل تخریب باغات و روش های برخورد با آن در مراحل نه چندان پیشرفته ادامه دارد. چرا شورای شهر تهران نتوانسته است جلوی تخریب باغ های پایتخت را بگیرد؟ در این مورد گمانه های زیادی وجود دارد؛ از نبود انگیزه کافی در شورا تا برج سازان پرقدرت و در ضعف شورا ایجاد تغییر.

ابوالفضل قناعتی، عضو هیئت رییسه شورای شهر تهران در این مدت به قدرت زیاد کمیسیون ماده ۵ شهر تهران اشاره می کند و می گوید: «مصوبه «برج - باغ ها» به تصویب این کمیسیون رسیده است و حالا دیگر شورای شهر تهران نمی تواند به تنهایی مصوبه را ملغی یا اصلاح کند. کمیسیون ماده ۵ متشکل از ۸ معاون وزیر و شهردار تهران است و مصوبات آن به عنوان قوانین بالادستی شورای شهر تهران محسوب می شود.»

قناعتی می گوید: «مجلس شورای اسلامی باید مصوبه ای که در کمیسیون ماده ۵ تصویب شده است را ملغا و به شورای شهر تهران ابلاغ کند.» قناعتی در این مورد به طرح تفصیلی تهران اشاره می کند که در آن ساخت «برج - باغ ها» به شرط اشغال تنها ۳۰ درصد باغ مجاز دانسته شده است که باز در این مورد نیز شورای شهر تهران نمی تواند اعمال نظر کند اما در این بین تخلف هایی رخ می دهد و در برخی مناطق ساخت «برج - باغ ها» از میزان تراکم یا میزان سطح اشغال اجازه داده شده فراتر می رود که در این موارد شورای شهر می تواند برخورد کند. قناعتی با این توضیحات پیشنهاد می دهد که کمیسیون ماده ۵ تعطیل شود تا شورای شهر بتواند راحت تر در مدیریت شهری اعمال نظر کند.

اما اظهارات قناعتی در حالی است که حقانی، رییس کمیسیون محیط زیست شورای شهر تهران یکی از مقصران پدیده تخریب باغ ها را شورای شهر می داند و می گوید: «شورایی که در آن تکمیل بزرگراه ها نسبت به گسترش خطوط مترو اولویت بیشتری دارد، چندان دور از ذهن نیست که در این شورا ساخت برج نسبت به حفظ باغ اولویت داشته باشد.» این همان حرفی است که چندی پیش معصومه ابتکار عضو پیشین شورای شهر تهران و رییس سازمان محیط زیست به آن اشاره کرده، رسیدگی به تخریب باغ های تهران را وظیفه شورای شهر خوانده بود.

رییس سازمان حفاظت از محیط زیست درباره رسیدگی به تخلفاتی که با تخریب باغ های شهر تهران برای ساخت و ساز صورت می گیرد به خبرگزاری آنا گفته بود: «مسئولیت نظارت بر عملکرد شهرداری با شورای شهر است. بنابراین اگر تخلفی از طرف شهرداری انجام شود، ابتدا شورای شهر باید پیگیری کند.» اما با وجود تاکید روی نقش شورای شهر تهران، اعضای شورا به برج سازانی اشاره می کنند که مقابله با آنها حتی در قدرت شهرداری نیست.

به طور مثال عبدالحسین مختاباد با اشاره به یک مورد ساخت و ساز در منطقه یک گفت: «یک برج ساز معروف در حال برج ساختن در یک کوچه است و متاسفانه شاهد هستیم که هیچ اهمیتی به زندگی مردم نمی دهند به طوری که شهرداری نیز از پس آن بر نمی آید.»

ابوالفضل قناعتی هم با بیان این که یک برج ساز معروف در خیابان عمار در حال ساختن برجی ۱۶ طبقه است، گفت: «متاسفانه این برج ساز معروف ۳۰ درصد مصوبه «برج - باغ» را رعایت نکرده و حتی از سطح اشغال نیز فراتر رفته است.»

وی درباره ترافیک طرح های بزرگ تجاری در حال ساخت و فعالیت در منطقه یک نیز گفت: «این طرح های بزرگ سروته ندارند و منطقه یک را به یک پارکینگ متحرک تبدیل کرده اند.» در مورد مصوبه کمیسیون ماده ۷ برای مصادره باغاتی که به عمد تخریب می شوند نیز محمد مهدی تندگویان می گوید: «با این وجود رأی صادر شده از سوی این کمیسیون که متشکل از معاون خدمات شهری شهرداری تهران، رییس سازمان فضای سبز و پارک های شهرداری تهران و یک عضو شورای شهر است، باید از سوی قوه قضاییه به تایید برسد و در نهایت این قوه قضاییه است که رأی به مصادره باغ تخریب شده می دهد اما متاسفانه تاکنون هیچ رأی مصادره ای از سوی قوه قضاییه برای تخریب باغات تهران صادر نشده و علت هم این است که معمولا قوه قضاییه در برخورد با این پرونده ها سخت عمل می کند زیرا قید قانونی این پرونده ها این است که باغاتی که به عمد تخریب می شود باید مصادره شود اما قوه قضاییه در تشخیص به عمد بودن این پرونده ها معمولا دچار مشکل می شود و می گوید از آنجا که ما نمی توانیم این موضوع را تشخیص دهیم، بنابراین حکمی هم برای مصادره صادر نمی کنیم و این هم به موضوعات شرعی مربوط به تملک و مالکیت برمی گردد.»

به گفته تندگویان در صورتی که قوه قضاییه کمک کرده و از مالکی که تخریب به عمد باغی را انجام داده است، سلب مالکیت کند و باغ را در اختیار عموم قرار دهد، مشکل باغات شهر تهران هم برای همیشه حل خواهد شد. در ۱۰ سال گذشته حدود ۲ هزار و ۲۰۰ پرونده مربوط به تخریب باغ های تهران از سوی کمیسیون باغات رأی به مصادره گرفته و به قوه قضاییه ارسال شده است تا به نفع اموال عمومی شهر مصادره شود؛ اما تا به امروز حتی یک پرونده هم منتج به صدور رأی مصادره از سوی این نهاد نشده است.