رازهای قدیمی ترین دانشگاه مهندسی فرانسه

مجله همشهری دانستنیها - اشکان خسروی، محمدحسین جهان پناه: گفتگوی اختصاصی با «فرانک پاکار»، معاون علمی پژوهشی «مدرسه پلی تکنیک پاریس» که تاسیس آن به زمان ناپلئون می رسد.

«مدرسه پلی تکنیک پاریس» ریاضیدان هایی تربیت می کند که فلسفه می دانند، ورزشکار هستند و از ادبیات سررشته دارند. این مدرسه نسبتا بزرگ که از زمان انقلاب فرانسه تاسیس شده است، چندین سال پیش میزبان شاگردان و استادان ایرانی هم بود. البته از زمان حضور ایرانی ها در این مدرسه عالی مدت خیلی زیادی گذشته است تا جایی که استادان آنجا دیگر اطلاع چندانی از ایران و وضعیتش ندارند.

این روزها اما دروازه های ارتباط روغن کاری شده است و هر دو طرف ایرانی و فرانسوی به دنبال ایجاد رابطه ای بهتر هستند تا استادان و دانشجوها بتوانند با هم آشنا شوند و رابطه جدیدی شکل بگیرد.

همین چند هفته پیش بود که «وزیر آموزش عالی و تحقیقات فرانسه» با همراهی هیئتی از ۲۰ موسسه علمی به ایران آمد تا رابطه علمی دو کشور را بهبود بدهد. «فرانک پاکار» معاون علمی پژوهشی مدرسه عالی پلی تکنیک پاریس یکی از همین افراد بود. او در گفتگویی ویژه که در سفارت فرانسه انجام شدف از برنامه های این مرکز برای رابطه با ایران گفت، سراغ دشواری ها در فضای آموزش عالی ایران رفت و درباره ویژگی های خاص دانشجویان مرکز قدیمی خودشان هم توضیح داد.

پلی تکنیک پاریس کجاست؟

پلی تکنیک یکی از قدیمی ترین مدارس اروپایی و در اصل معتبرترین و قدیمی ترین دانشگاه فنی - مهندسی است که از زمان انقلاب فرانسه یعنی سال ۱۷۹۴ میلادی همزمان با «دانشسرای عالی پاریس» تاسیس شد. این مدرسه قرار بود استعدادهای برتر جوان را در کنار بهترین استادهای پاریسی بگذارد تا این افراد بتوانند در نهایت به کشور خودشان خدمت کنند.

اینجا تا سال ۱۸۱۴ (۱۰۹۳) همچنان به عنوان یک مرکز آموزش عالی شناخته می شد اما در این سال، با حضور ناپلئون بناپارت، امپراتوری فرانسه به یک مدرسه نظامی تبدیل شد. مدرسه پلی تکنیک پاریس، این طور که مدیر آن، فرانک پاکار می گوید در مقایسه با بسیاری از مدارس دنیا آنچنان مدرسه بزرگی نیست.

پلی تکنیک پاریس که در رده بندی ضمیمه آموزش عالی تایمز، بین دانشگاه های جهان رتبه ۴۰ را کسب کرده است و زمانی «ژان تیرول»، برنده نوبل اقتصاد و «لویی ویتون»، یکی از مدیران مطرح جهان را پرورده، حالا یک مدرسه بین المللی است و از تمام جهان دانشجو می گیرد.

فرانک پاکار می گوید: «تا به حال ایرانیان زیادی در اینجا درس می خواندند و وضعیت تحصیلی درخشانی هم داشتند ولی د ر سال های اخیر دانشجویان ایرانی چندانی در اینجا تحصیل نمی کرده اند. بنابراین من از سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) به ایران برگشتم تا ارتباط بین پلی تکنیک پاریس و دانشگاه های ایرانی را دوباره برقرار کنم.»

قدم به قدم تا برقراری کامل رابطه

پلی تکنیک پاریس قرار است با چند دانشگاه بزرگ ایران از جمله امیرکبیر، تهران و شیراز فعالیت دو جانبه علمی داشته باشد. فرانک پاکار درباره این که روند گزینش دانشگاه ها چطور انجام شده است، می گوید: «کار سختی نبود. از قدیم با این دانشگاه ها آشنا نبودیم. بسیاری از فارغ التحصیل های پلی تکنیک پاریس در این دانشگاه هایی که ما انتخاب کرده ایم، درس می دهند و خب واضح است که این دانشگاه ها، جزء بهترین دانشگاه های ایران هستند.»

پلی تکنیک پاریس چندین سال است که در سطح بین المللی دانشجو می گیرد اما چه اتفاقی نظر آنها را دوباره به ایران جلب کرده است؟

«پاکار» در این باره می گوید: «من به عنوان ریاضیدان می توانم بگویم که آدم های علم عادت دارند با هم کار کنند. هر چند مسائل سیاسی وجود دارد ولی مانع از این نیست که دانشمندان با هم کار کنند. من قطعا نمی توانم مسائل سیاسی را حل کنم ولی حرفم این است که باید سعی کنیم شرایط را ساده تر کنیم. وضعیت مسائل مختلفی مثل صدور ویزا را بهبود بدهیم و مبادلات بیشتری کنیم.»

فرانک پاکار درباره اولین چالش پلی تکنیک پاریس در برقراری رابطه با دانشگاه های ایران می گوید: «اولین چالشی که در سطح علمی داریم این است که تعداد اساتید ایرانی و فرانسوی را که همدیگر را می شناسند و دوست دارند با همدیگر همکاری کنند، افزایش بدهیم. در نسل جدید فرانسه تعداد افرادی که ایران را بشناسند، زیاد نیست.

در وهله اول باید استادها بتوانند با هم کار کنند. امضای توافق نامه کار بدی نیست اما اگر استادانی نباشند که همدیگر را بشناسند و حاضر باشند با هم کار کنند، توافق به هیچ دردی نمی خورد. من سال گذشته با سه استاد مدرسه پلی تکنیک پاریس به ایران آمدم و هدفم برقراری ارتباط و آشنا کردن دو طرف بود. دو نفر از آن سه استاد در حال حاضر دارند برای برگزاری یک کنفرانس علمی (با موضوع ریاضیات کاربردی) در ایران برنامه ریزی می کنند که قرار است سال آینده برگزار شود. در این کنفرانس استادهایی از هر دو کشور ایران و فرانسه شرکت خواهند کرد.»

تحصیل در ایران از نگاه ریاضیدان فرانسوی

پاکار در طول کارش بارها با دانشجویان ایرانی برخورد داشته است و درباره سطح آموزش دوره دبیرستان هم اطلاعاتی دارد. او می گوید: «من در طول تجربه کاری برخوردهای متعددی با دانشجویان ایرانی داشتم که کارشان بسیار خوب بود. از نظر حرفه ای پروژه های مشخصی داشتند و برای به نتیجه رساندن پروژه شان هم بسیار تلاش می کردند. از زمانی که معاون آموزش عالی و تحقیقات پلی تکنیک شدم، همه تلاشم این بود که همکاری با ایران را ارتقا بدهم.»

نظر پاکار درباره سطح آموزش در ایران این است: «چیزی که من دیدم این بود که ریاضیات محض در ایران خیلی پیشرفته است ولی ریاضیات کاربردی پیشرفت لازم را نداشته است. ما در فرانسه ریاضیات محض مان خوب است، اما در عین حال، مدت مدیدی است که در زمینه ریاضیات کاربردی با شرکت ها و بنگاه های اقتصادی همکاری می کنیم. این یکی از زمینه هایی است که می خواهیم درباره آن همکاری با ایران را گسترش بدهیم.

تفاوت ما با دانشگاه های ایرانی این است که بخش زیادی از دانشجویان فارغ التحصیل شده پلی تکنیک وارد بازار کار می شوند و فقط چیزی حدود یک سوم آنها سراغ دکترا می روند. در صورتی که به گمان من خیلی از دانشجویان ایرانی که وارد دوره کارشناسی ارشد می شوند، به فکر این نیستند که بعدا وارد بازار کار شوند.»

او درباره آموزش متوسطه هم می گوید: «دانشجویانی که با آنها برخورد داشتم، خیلی خوب بودند. سطح تحصیلات متوسطه در ایران بسیار بالاست و محصلان را برای تحصیلات دانشگاهی به خوبی آماده می کند. به همین دلیل دانشجویان ایرانی پشتوانه لازم برای ورود به دانشگاه را دارند.»

همه باید همه چیز بخوانند

پلی تکنیک فرانسه یکی از مراکز آموزشی پیشرفته دنیاست که ریاضیات در آن خیلی اهمیت دارد: «تمرکز اصلی آموزشی در مدرسه ما روی ریاضیات است. در واقع دانشمندانی که آن را تاسیس کردند، تصمیم گرفتند که ریاضی هم در اینجا آموزش داده شود. مدتی بعد از تاسیس اینجا، یعنی در سال ۱۸۰۴ (۱۱۸۳)، «لاگرانژ»، ریاضیدان معروف تصمیم گرفت تا ریاضیات در اینجا اجباری شود.

از آن به بعد دانشجویانی که می خواهند به پلی تکنیک بیایند، باید دست کم یک کنکور ریاضی را پاس کنند. وقتی هم که قبول شدند، بنا بر رشته ای که دارند ممکن است کمتر یا بیشتر ریاضی بخوانند ولی درس ریاضی برای آنها حذف نمی شود، حتی اگر زیست شناسی بخوانند.»

پاکار اضافه می کند: «ما در اینجا دانشجوی رشته علوم انسانی نداریم ولی تمام کسانی که از پلی تکنیک فارغ التحصیل می شوند باید علوم انسانی را یاد بگیرند، تمام ریاضی دان های ما باید در رده های فلسفه هنر باستان و تاریخ باستان شرکت کنند. ورزش هم اجباری است و ادبیات هم یک درس معمول برای تمام دانشجوهای دانشگاه ماست.»

او درباره این که چرا چنین مقررات خاصی در پلی تکنیک رعایت می شود، می گوید: «ریاضیدان ها باید یاد بگیرند که تمام دنیا مثل آنها فکر نمی کنند. وقتی دانشجوی یک رشته مهندسی، درس ادبیات می خواند، متوجه می شود که همه مثل دانشمندان فکر نمی کنند. ورزش هم یکی از برنامه های اجباری ماست. دانشجویانی که وارد پلی تکنیک می شوند، معمولا اهل ورزش نیستند اما از زمان ورودشان به مدرسه ما باید هفته ای شش ساعت ورزش کنند. انجام این ورزش های دسته جمعی به خصوص برای دانشجویان بین المللی خیلی خوب است، چون ارتباط را تسهیل می کند و همه می توانند رابطه بهتری با هم برقرار کنند.»

دانشجو در «جهان» زندگی می کند نه در کشور

پلی تکنیک پاریس به جذب دانشجویان بین المللی به عنوان یک اتفاق معمول نگاه می کند که به چنین آدم هایی اجازه می دهد بتوانند استعدادهای شان را شکوفا کنند: «بحث تحصیل در کشورهای دیگر مدت هاست به یک مسئله جهانی تبدیل شده است. تا حدود ۳۰ سال پیش، دانشجویان فرانسوی می خواستند بعد از فارغ التحصیلی در کشور خودمان بمانند و کار کنند اما الان همه می خواهند در کشورهای دیگر درس بخوانند.

ما در پلی تکنیک از چنین رخدادی استقبال می کنیم چون باورمان بر این است که یک دانشجوی امروزی باید سیستم های فکری و فرهنگی در جاهای دیگر دنیا را هم ببیند. دانشجویان مرکز آموزشی ما باید دست کم شش ماه از تحصیل شان را در کشور دیگری درس بخوانند.»

دانشجویان مقطع دکترا یا این طور که فرانک پاکار می گوید: «دانشجویان خوب» انسان هایی متعلق به جامعه جهانی هستند: «وقتی که دانشجو دکترایش را گرفت، دیگر با بازار جهانی طرف است. دانشجوی خوب همه جا کار پیدا می کند. وقتی یک دانشجو فوق العاده خوب است، باید شرایطی برایش فراهم کنیم که کارهای خوبی هم انجام بدهد. ما در پلی تکنیک یک دانشجوی ویتنامی داشتیم که از مدرسه ما فارغ التحصیل شد، در فرانسه جایزه معتبر «فیلدز» در حوزه ریاضیات را به دست آورد و الان در ایالات متحده زندگی می کند.

ما به این جابجایی ها کمک می کنیم چون معتقد هستیم دانشجویی که علم می آموزد، بعدتر باید در یک فضای بین المللی زندگی کند. حتی اگر بحث ادامه تحصیل در میان نباشد و فرد فارغ التحصیل دنبال کار کردن باشد، باز هم با یک محیط بین المللی طرف است و ما باید او را برای رسیدن به هدفش آماده کنیم.»

و به وضعیت «مریم میرزاخانی» برنده مدال فیلدز - یکی از معتبرترین نشان ها در دنیای ریاضیات - اشاره می کند و می گوید: «وضع دانشجویان در تمام دنیا این طوری است که دانشگاه اولیه ممکن است برای شان به اندازه کافی پاسخگو نباشد در نتیجه مجبور هستند جایی را پیدا کنند که برای شان مفیدتر است و همان جا می درخشند.»

فارغ التحصیلان سرشناس پلی تکنیک پاریس

مدیران بسیاری از شرکت های صنعتی بزرگ امروزی خصوصا شرکت های غربی در زمره فارغ التحصیلان این دانشگاه بوده اند. از میان آنها می توان به مدیران «داسو»، «توتال»، «نیسان»، «رنو» و «پژو» اشاره کرد. برخی از سرشناس ترین آنها به این ترتیب هستند:

آنری بکرل

فیزیکدان مشهور و یکی از کاشفان پدیده پرتوزایی در ۱۸۷۲ (۱۲۵۱) دانشجوی مدرسه پلی تکنیک بود. او نخستین کسی بود که شواهدی دال بر پرتوزایی را کشف کرد و در ۱۹۰۳ (۱۲۸۳م) به همراه «ماری و پیر کوری» برنده «جایزه نوبل فیزیک» شد. بکرل، واحد اندازه گیری پرتوزایی به نام اوست و چاله هایی در ماه و مریخ هم به افتخار او «بکرل» نامگذاری شده اند.

پائول پرت

پائول پرت جانورشناسی فرانسوی بود که بسیاری او را به عنوان پدر پزشکی هوایی می شناسند. او که در ۱۸۵۳ (۱۲۳۲) شاگرد کلود برنارد پزشک مشهور فرانسوی در مدرسه پلی تکنیک بود، تحقیقات گستردهای روی تاثیر ارتفاع روی فیزیولوژی بدن انسان انجام داد. در نتیجه تحقیقات او اطلاعاتی ارزشمند درباره فشار اکسیزن مورد نیاز در ارتفاع، مسمومیت اکسیژن و ... به دست آمد.

آندره سیتروئن

موسس شرکت مشهور «سیتروئن» در 1898 (1277) دانشجوی این دانشگاه بود. او شرکت سیتروئن را در 1919 (1298) بنیان گذاشت و تا قبل از دهه 1930 (1310) به چهارمین خودروساز بزرگ دنیا تبدیل شد. به جز کارخانه اتومبیل سازی، او طرح مشهوری از چرخ دنده های مورب دارد که تحت عنوان «Herring bone Gear» شناخته می شود. در این طرح، دنده ها به جای آن که خطی در هم قفل شوند، به صورت مورب روی هم سوار می شوند.

بنوآ پل امبل کلاپیرون

او یکی از سه بنیانگذار علم ترمودینامیک بود که در 1816 (1195) در پلی تکنیک تحصیل می کرد. او در 1834 (1213) مقاله ای تحت عنوان یادداشت هایی بر کنترل نیروی گرما منتشر کرد که اولین گام او در بنیانگذاری ترمودینامیک مدرن بود. او از آن دوران به بعد، گام های بلند فراوانی در زمینه توسعه نظریات مرتبط با دانش ترمو دینامیک برداشت. از جمله فرمولی که امروز به معادله کلازیوس - کلاپیرون معروف است که بیان کننده روند تغییر فاز دو ماده است.