مسیر سبز؛ راهکار گذر از آلودگی هوا

هفته نامه صدا - وحید وثوقی کیا: آلودگی هوای تهران امری طبیعی نیست بلکه زاییده ای از مدیریت ناسالم شهری است که در طول چند دهه گذشته در این شهر بنا شده است. با توجه به رشد فزاینده جمعیتی در دهه های گذشته، تهران یکی از آلوده ترین شهرهای ایران است. اگر بخواهیم کیفیت هوای تهران را با ضریب AQI در نظر بگیریم می بینیم که صنایع و زیرساخت های حمل و نقلی که عمدتا از سوخت های فسیلی تغذیه می شوند، سهم بسزایی در تولید ذرات آلاینده بالای ۲.۵ میکرون را به خود اختصاص داده اند.

بدون اغراق می توان گفت که یکی از دلایل عمده مرگ و میر در تهران، آلودگی هوا است. بر طبق برخی از آمارهای به دست آمده سالیانه حدود ۳۰۰۰ نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند و چه بسیار افرادی که بر اثر آلودگی هوا دچار بیماری های قلبی و تنفسی می شوند که این امر باعث ایجاد هزینه های درمانی برای خانوار و کشور می شود. از سویی دیگر حدود ۲۰ میلیون ساعت از وقت شهروندان تهرانی صرف ترافیک شهری می شود، در صورتی که این میزان از وقت می تواند در راه سازندگی، توسعه و پیشرفت پایتخت هزینه شود.

آلوده ترین شهر دنیا

مکزیکوسیتی در ۹۲ میلادی آلوده ترین شهر کره خاکی بود و موقعیت جغرافیایی این شهر که از سه طرف بین کوه احاطه شده بود چیزی نظیر تهران بود که این محصور شدن در میان کوه سبب می شد تمام آلاینده های ۴ میلیون خودروی شهر به ابری سیاه سایه انداخته بر سر شهر تبدیل شود؛ اما امروز مکزیکوسیتی با پیاده سازی و حمایت صحیح حتی در بین ۲۰ شهر آلوده دنیا نیز نیست و روزهای پاک در این کلانشهر ۲۰ میلیونی در سال ۲۰۱۲ به ۲۳۷ رسیده است. از مهم ترین راهکارهایی که مکزیکوسیتی برای مقابله با آلودگی هوا انجام داد، گسترش حمل و نقل عمومی با ایجاد بستری مناسب از جمله مترو و توسعه سامانه BRT و نوسازی تاکسی ها و خروج کارخانه های آلاینده و استفاده از دوچرخه به عنوان وسیله اول حمل و نقل بود.

دوچرخه نفس پاکیزه شهر

یکی از راهکارهای مهم برای گذر از معضل آلودگی هوا این است که بتوانیم فرهنگ دوچرخه سواری را به پایتخت بازگردانیم که این امر تنها با نصب بیلبوردهای شهری و توصیه به شهروندان در کنار گذاشتن وسایل حمل و نقل شخصی و استفاده از دوچرخه میسر نمی شود. آمستردام پایتخت دوچرخه سواران جهان با حدود ۷۵۰ هزار نفر جمعیت دارای حدودا ۸۰۰ هزار دوچرخه است و عمده مردم در رفت و آمدهای خود از دوچرخه استفاده می کنند.

آمستردام توانسته با ایجاد زیرساخت های خود، فرهنگ دوچرخه سواری را در شهر نهادینه کند. این شهر ۴۰۰ کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه سواری را در کنار خیابان ها و پارکینگ های مخصوص دوچرخه در خود جای داده است و از طرفی با داشتن قانونی مدون که همواره حامی جان دوچرخه سواران است، باعث شده دوچرخه سواری ایمن ترین وسیله حمل و نقل این شهر به حساب آید و از طرفی به علت هزینه های بالای تردد خودرو و هزینه سوخت، جای پارک و جریمه های رانندگی، روز به روز استقبال مردم این شهر در استفاده از خودرو را کم کرده است.

چین با جمعیت یک میلیارد و پانصد میلیون نفری و ۵۰۰ میلیون دوچرخه رتبه اول را در استفاده از دوچرخه به خود اختصاص داده است به طوری که در شهر شانگهای ۶۰ درصد مردم برای حمل و نقل از دوچرخه استفاده می کنند و به همین نسبت بلژیک با ۴۸ درصد، سوییس ۶۰.۴ درصد، ژاپن ۵۶.۹ درصد، فنلاند ۶۰.۴ درصد، نروژ ۶۰.۷ درصد، آلمان ۶۵ درصد، دانمارک ۸۰ درصد و هلند ۹۹ درصد جزو کشورهای پیشگام در این خصوص به حساب می آیند.

ایجاد تحولی جدید

در حال حاضر بسیاری از شهرهای مدرن در سراسر اروپا با ایجاد فضایی خیابانی برای دوچرخه سواری، مکان هایی جذاب و کارآمد را برای زندگی شهروندان فراهم کرده اند. در انگلستان ایجاد فضایی برای دوچرخه سواری در خیابان ها یک امر قطعی در جهت توسعه و پیشرفت شهرها به حساب می آید.

متخصصین با ارائه یک راهکار استاندارد که دربرگیرنده اصول طراحی مسیر دوچرخه سواری مورد نیاز در جاده های اصلی، خیابان های فرعی، کوچه ها، بزرگراه ها و اتوبان ها است، اقدامات تکمیلی نظیر ایجاد نقاطی به عنوان پارکینگ دوچرخه در زمینه توسعه حمل و نقل شهری و کاهش آلودگی شهرها نقش بسزا و موفقی داشته اند.

اجرای مسیر ویژه دوچرخه سواری

در بسیاری از شهرهای مدرن در اروپا ایجاد فضای دوچرخه سواری در خیابان ها، باعث ایجاد فضایی جذاب در سبک زندگی، سلامت و جذب خانواده ها شده است. در حال حاضر ۳۰ تا ۴۰ درصد از سفرهای شهری در انگلیس با دوچرخه انجام می شود و دوچرخه سواری جزیی از فعالیت روزمره شهروندان به حساب می آید. با ایجاد شبکه مسیر دوچرخه سواری در خیابان های اصلی و فرعی، مردم به راحتی دوچرخه را جهت حمل و نقل شهری انتخاب می کنند.

تحولات مسیر دوچرخه سواری

به حداقل رسیدن خطرات حمل و نقلی.
کاهش ترافیک شهری.
ایجاد مشاغل جدید در حوزه ورزش و سلامتی.
به حداقل رسیدن آلودگی صوتی و آلودگی هوا.
استفاده بهینه از فضا و ایجاد زیبایی های بصری.

نکته مهم در جهت ایجاد این فضا این است که باید فضایی که به دوچرخه اختصاص داده می شود، فضایی با کیفیت مناسب و به دور از ترافیک سنگین شهری (وسایل نقلیه موتوری) باشد و از سویی دیگر فضایی مناسب و امن جهت پارک دوچرخه ساخته شود. باید به این نکته توجه داشت که مسیر دوچرخه باید به صورت اختصاصی و جدا از مسیرهای دیگر حمل و نقلی و یا پیاده روی باشد. این مسیر باید امکان دسترسی آسان دوچرخه سوار برای بازدید از مغازه ها و یا خریدهای روزانه و ایجاد ارتباط با سایر مردم را برای او فراهم کند.

در یکی از پژوهش های انجام شده کارشناسان به این نتیجه رسیده اند که ایجاد مسیر دوچرخه سواری، آلودگی های ناشی از ترافیک وسایل نقلیه و آلودگی صوتی که باعث بروز درصد بالایی از بیماری های سرطانی می شوند را از بین برده و محیط زیستی عاری از آلودگی را برای شهروندان به وجود می آورند. در این پژوهش ثابت شده که در صورت برنامه ریزی صحیح می توان یک سوم از کل سفرهای شهری را با دوچرخه انجام داد و به کلیه اهداف مد نظر به راحتی رسید.

دلایل جذب و مزایا

یکی از دلایلی که در ابتدا مردم را جذب این وسیله نقلیه می کند، تسهیل و تسریع در سفرهای شهری به دور از ترافیک سنگین شهر است و از طرفی دوچرخه سواری به عنوان یک ورزش سالم و ایجاد سرگرمی سالم در زندگی روزمره باعث شادابی افراد می شود. اکثر شهروندان به دلیل ایجاد فضایی جذاب در خیابان ها به دور از ترافیک و فضای آزاد بیشتری جهت تردد عابرین استقبال می کنند.

این مسیرها به دلیل این که محیطی امن برای رفت و آمد کودکان، سالمندان، معلولین است موردتوجه خانواده ها قرار می گیرد. از سوی دیگر با توجه به اینکه حمل و نقل یکی از هزینه های اصلی خانواده هاست، استفاده از دوچرخه باعث صرفه جویی در هزینه های زندگی می شود. از سویی دیگر با توجه به اینکه شهروندان حداقل روزی ۲۰ دقیقه دوچرخه سواری می کنند، خطرات ناشی از بیماری های قلبی و عروقی کم شده و باعث کاهش هزینه های بهداشت و درمان برای دولت می شود. این مسیرها باعث می شوند با افزایش دسترسی، نیاز به سوخت کاهش پیدا کند.

اصول طرحی برای مسیر دوچرخه سواری

در شهرها برای ایجاد شبکه حمل و نقل کارآمد و با کیفیت، این سرمایه گذاری در بخش زیرساخت های حمل و نقلی مختص دوچرخه اختصاص پیدا می کند. دوچرخه وسیله ای است که همه افراد در هر سنی جهت سفرهای شهری، رفت و آمد به محیط کار، خرید و ... به راحتی و سریع می توانند از آن استفاده کنند. علاوه بر آن وسیله ای مناسب جهت ورزش و پر کردن اوقات فراغت به حساب می آید ولی باید بدانیم چه چیزی مردم را بیشتر به دوچرخه سواری جذب کرده تا با ایجاد زیرساخت ها مردم را تشویق به استفاده از آن کنیم.

طراحان با در نظر گیری چارچوب سه شبکه شامل عابرین پیاده رو، دوچرخه سواران و رانندگان ماشین و ارائه فضا برای هر یک از این گروه ها باعث اجتناب درگیری بین سه شبکه و افزایش ایمنی بیشتر و انتخاب غریزی دوچرخه سواری توسط مردم شده اند.

خیابان ها باید طوری طراحی شود که مردم با خیال راحت از درب منزل سفر خود را شروع کرده و با ایمنی کامل سفر کنند. از طرفی طرح بندی خیابان ها باید به گونه ای باشد که اتصال از طریق خیابان های اصلی و فرعی برقرار باشد تا دوچرخه سوار بتواند از این مسیرها عبور کرده و از ترافیک خیابان های پر تردد راهی برای فرار داشته باشد. وجود این مسیرهای مستقیم، سفر را برای او لذت بخش کرده و باعث ایجاد تعامل بیشتر وی با جامعه می شود. این مسیرها باعث می شود او راحت تر حرکت کند و از اینکه در ترافیک از دوچرخه پیاده شده و با راه رفتن به مسیر ادامه دهد اجتناب کند. با این کار نه تنها به حمل و نقل عمومی خدمت کرده بلکه ایمنی او فراهم شده و او را تشویق به استفاده بیشتر از این وسیله می کند.

مردم چه اصولی را از مسیرهای دوچرخه سواری انتظار دارند

۱. فضایی به دور از ترافیک شهری برای امنیت بیشتر خود و کودکان شان با عرض حداقل ۲.۱ متر تا سفر راحتی داشته باشند.

2. ایجاد مسیرهای مستقیم و کوتاه برای تسریع در سفر شهری.

۳. فضایی مجزا از فضای عبور عابرین پیاده.

4. حفظ حرکت حین دوچرخه سواری. مهم ترین نکته ای که دوچرخه سوار به آن توجه دارد این است که توقف و شروع مجدد باعث آزار او می شود و وجود موانع و چراغ های ترافیکی در جاده و خیابان ها او را از حرکت باز می دارد.

5. دوچرخه سوار نیاز دارد که دیده شود، در صورتی که مسیرهایی مخصوص دوچرخه سواری وجود داشته باشد این حق تقدم را برایش به وجود می آورد.

۶. ایجاد مسیرهای صاف و آسفالت جهت سهولت در راندن.

7. ایجاد مسیرهای بدون مانع شامل درختان، سطل های زباله کنار خیابان، تابلوهای راهنمایی رانندگی، مکان های عبور افراد معلول، اجازه استفاده از فضاهای دوچرخه برای تریلرها و یا سایر وسایل نقلیه.

۸. محل های مناسب جهت پارک دوچرخه وجود داشته باشد.

10. تعمیر و نگهداری از مسیرهای دوچرخه سواری.

تمام موارد، راهکارها و طرح های ارائه شده در بالا، همه در کشورهای اروپایی مدرن اجرا شده است که متاسفانه ما در تهران با توجه به استانداردهای گفته شده در بالا حتی یک متر هم مسیر ویژه دوچرخه سواری نداریم. امید است روزی بتوانیم در کشور عزیزمان در امنیت کامل و با ذهنی راحت به دور از ترافیک شهری سفری لذت بخش را با دوچرخه تجربه کنیم.