قنات های ایرانی سابقهای هزاران ساله دارند...
مدنیت و ماندگاری بسیاری از مناطق مرکزی و حاشیهکویر ایران در طول تاریخ، مدیون كاریزها یا قناتها هستند؛ سازههایی كه به دلیل اهمیت در مدیریت آب و معماری متفاوت و اسطورههای مرتبط با آن همین چندی پیش در یونسكو ثبت جهانی شدند. قناتهای ایرانی سابقهای هزاران ساله دارند...
مدنیت و ماندگاری بسیاری از مناطق مرکزی و حاشیهکویر ایران در طول تاریخ، مدیون كاریزها یا قناتها هستند؛ سازههایی كه به دلیل اهمیت در مدیریت آب و معماری متفاوت و اسطورههای مرتبط با آن همین چندی پیش در یونسكو ثبت جهانی شدند. قناتهای ایرانی سابقهای هزاران ساله دارند. این سازههای به ظاهر ساده كه هنگام سفر به یزد در خطی طولانی از آسمان در زمین قابل مشاهده هستند از عجایب مدیریت ایرانیها بر آبهای زیرزمینی از هزارههای گذشته هستند كه تاكنون پا برجا ماندهاند. قناتهای ایران توانستند امنیت غذایی ساكنان مناطق بیابانی كشور را حتی در فصول خشك و قحطی فراهم كنند. از آنجا كه ایرانیها در دورههای گذشته حیات خود را مرهون طبیعت میدانستند بر درختان دخیل میبستند و آب پاک را آلوده نمیکردند و از دل زمین آب زلال را با ایجاد معماری شگفتانگیز قنات استخراج میكردند و آن را صرف نوشیدن و آبادانی سرزمینهای خشك میكردند.

۱. یك فنجان آب در قنات بلده
قنات بلده در خراسان جنوبی و در شهر فردوس در دوره ساسانیها حفر شد. شهر فردوس از شهرهای گردشگر پذیر خراسان جنوبی است كه بناهای تاریخی و یك چشمه آبگرم درمانی را در خود جای داده است. قنات بلده زمینهای کشاورزی و آب شرب مناطق اطراف شهر فردوس را نیز سیراب میكند و دارای 16 قنات جانبی و دو چشمه است. البته برخی از قناتهای جانبی قنات بلده در سالهای اخیر به دلیل خشكسالی شدید خشكیدهاند، اما قنات مادر همچنان پرآب است. ناصرخسرو؛ سفرنامه نویس ایرانی حفر قنات بلده را به كیخسرو در دوره ساسانی نسبت داده است. بررسیهای کارشناسی انجامشده بر قنات بلده كه اینك در فهرست ثبت جهانی یونسكو نیز قرار گرفته است مشخص كرد كه کانالهای انتقال آب قنات بلده، ظرفیت تولید ۵۰۰ تن ماهی را در هر دوره پرورش ماهی دارند.

۲. قنات قصبه گناباد؛ عمیقترین قنات جهان
قنات قصبه گناباد در صدر فهرست قناتهای ثبت جهانی شده ایران قرار دارد. در رابطه با شکلگیری این قنات در طول تاریخ داستانهای زیادی نقل شده است. دلیل ساختن این داستانها نیز ناتوانی در توجیه چگونگی مدیریت آب و معماری قنات بود. در باورهای محلی میگویند، بهمن از پادشاهان كهن ایران پس از ارتکاب یك گناه بزرگ خود را لایق سلطنت ندید، اما موبدان رای دادند که او برای کفاره گناه خود میتواند یك کار نیک انجام بدهد که خیر آن به عموم برسد. بهمن، هزار قنات در مكانهای بیآب اطراف فرمانروایی خود احداث کرد که قنات مهم قصبه گناباد از آن جمله است. در برخی داستانهای تاریخی نیز احداث قنات قصبه گناباد را به دیوها نسبت دادهاند.

۳. قنات قاسمآباد فارس
قنات قاسم آباد فسا در استان فارس نیز از دیگر قناتهای مهم ایران است كه در فهرست آثار جهانی یونسكو به ثبت رسید. این قنات كه از قناتهای پرآب كشور است براساس آنچه در بانك اطلاعاتی قناتهای كشور آمده دارای 100 مالك است و 250 هكتار از زمینهای كشاورزی را آبیاری میكند. طول قنات قاسم آباد یك كیلومتر است و عمق مادرچاه آن 20 متر و تعداد میلههای چاه آن 60 میله است. همچنین دبی این قنات 120 لیتر در ثانیه است. اگر به شیراز و شهر فسا سفر كردید حتما سراغ قنات قاسم آباد را بگیرید تا حین بازدید از آن و جاذبههای تاریخی و گردشگری و زمینهای كشاورزی اطرافش پی به ارزشهای طبیعی و تاریخی قنات قاسم آباد ببرید.
4. قنات مون
عدهای از اهالی معتقدند که این قنات قبل از اسلام ایجاد شده و بانی حفر آن را کاوه آهنگر میدانند. برخی دیگر اظهار میدارند که در گذشتههای دور یکی از مقنیان خبره یزد از این منطقه به سوی زفرقند عبور میکرده که شب فرا میرسد و وی ناچار در اردستان میماند. شب هنگام وقتی که این مقنی در بستر خواب بوده گوش خود را روی زمین قرار داده و حرکت آبهای زیرزمینی را احساس میکند. فردای آن روز به اهالی اردستان سفارش میکند که در محل فعلی قنات مون قناتی ایجاد کنند و از آب زیرزمینی آن استفاده برند. اهالی نیز به سفارش او عمل کرده و قناتی حفر میکنند. پس از چندی که استاد کار یزدی مجدداً به آن حوالی آمده و از قنات بازدید میکند، تشخیص میدهد که حفر قنات طوری بوده که از همه آب زیرزمینی استفاده نشده است. مجددا دستوراتی برای ایجاد قنات دیگر که آب آن به موازات و در عمق همان مسیر حرکت میکرده میدهد تا بتوانند از همه آب زیرزمینی استفاده کنند. با این دستور حفر رشته دوم قنات آغاز شده و بدین ترتیب قنات دو طبقه مون زیر نظر این مقنی یزدی ایجاد میشود.
در هر حال قنات مون كه در شهرستان اردستان قرار دارد، تنها قنات دو طبقه جهان است و آب هیچ یک از طبقات به دیگری نفوذ نمیکند. قنات وزوان نیز با 2500 سال قدمت یك سد ذخیره آب را نیز در خود جای داده است و قادر است 4 ماه آب کشاورزی را در خود ذخیره كند.

این قنات چاههای مشترک دارد و مادرچاهها و مظهر قنات در آن متفاوت است. برای کاوش و حفر این قنات مقنیها چند شرط را در نظر گرفته بودند كه اگر یکی از آن شرایط وجود نداشت امکان احداث و جاری کردن آب در دو قنات نیز ممکن نبود. داشتن شیب مناسب و لازم در هر دو طبقه قنات و بالاتر قرار گرفتن طبقات آبده از مظهر آنها در معماری این قنات موجب شده بود كه جریان آب در آن پیوسته باشد. خاک هر دو قنات از لحاظ سختی و نرمی معتدل است و جنس آنها از خاک رس خوب، چسبنده و خوشبو است. متخصصانی که از نزدیک این قنات را دیدهاند آن را از لحاظ رعایت اصول حفاری یکی از شاهکارهای علم مهندسی در دوران كهن خواندهاند.
5. قنات مزدآباد
قنات مزدآباد میمه ۲۵۰۰ سال قدمت و ۱۸ كیلومتر طول دارد. این قنات دارای دو رشته آب سرد و گرم و سه سد ذخیره آب زیرزمینی است. سد یا آب بند هم آن زیر وجود دارد. زمستانها كه آب قنات زیاد میشد، مردم برای ذخیره آب برای تابستان، سد میزدند. قنات مزدآباد در میمه اصفهان، یك سد با ارتفاع ۹ متر دارد. جنس این سد از سنگ و ملات است. معماری قنات به گونهای است كه ۹ دریچه در آن تعبیه كردهاند. در زمستان دریچههای گرد را با كوزه میبستند. به این صورت كه پارچهای دور كوزه میپیچیدند و داخل دریچهها قرار میدادند. در این روش هر چه فشار آب در زمستان بیشتر میشد، كوزهها نیز بیشتر در حفرهها فرو میرفتند و آب پشت سد جمع میشد. گاهی نیز داخل كوههای اطراف قنات اتاقكهایی ایجاد میكردند كه آب در آنها ذخیره شود. تابستان كه میشد كوزهها را میشكستند و آب از آنها سرریز میشد.

۶. اكبرآباد؛ پرآبترین قنات دوقلو
قنات دوقلوی اکبرآباد در بروات بم یكی دیگر از قناتهای پرآب ایران است. همین پرآبی و دوقلو بودن قناتهای اكبرآباد موجب شد تا در فهرست آثار جهانی یونسكو ثبت شود. قنات اكبرآباد در بروات بم نقش زیادی در توسعه كشاورزی در این منطقه و آبیاری باغهای نخل دارد.این قنات پیش تر با شماره 31163 در فهرست آثار ملی كشور ثبت شده بود. قنات اكبرآباد 80/4 كیلومتر طول دارد و دبی آب در آن به 300 لیتر در ثانیه میرسد. عمق مادرچاه آن 60 متر و تعداد میلههایی كه برای این قنات حفر شده یكصد میله است. بنابراین اگر به بم سفر میكنید میتوانید علاوه بر بازدید از ارگ بازسازی شده بم و بازار قیصریه در همسایگی ارگ به بروات هم سفر كنید و با طی مسافتی كوتاه علاوه بر جاذبههای گردشگری بروات به بازدید از قنات اكبرآباد هم بپردازید كه اكنون تبدیل به منطقه توریستی شده و 300 نفر نخل نیز با ثبت جهانی این قنات در اطراف آن جان گرفته اند.

۷. زارچ؛ طولانیترین قنات جهان
قنات زارچ در شهر زارچ در استان یزد طولانیترین قنات جهان و یكی از عمیقترین قناتهای جهان است. در وصف قنات زارچ افسانهها و اسطورهها نقل كردهاند. قنات زارچ كه در فهرست یونسكو ثبت شده است 100كیلومتر طول دارد و دارای 2115 حلقه چاه است. سابقه حفر قنات زارچ نیز 3 هزار سال اعلام شده است. پس از ورود اسلام به ایران نیز، مسجد جامع تاریخی شهر یزد درحریم قنات زارچ ساخته شد و چند میله چاه این قنات در محدوده این مسجد قرار گرفت تا علاوه بر پر كردن آب انبار وسیع زیر مسجد، نمازگزاران بتوانند از طریق پایاب برای وضو گرفتن از آب قنات استفاده كنند كه این پایاب هنوز هم قابل استفاده است.

۸. قنات وزوان
قنات وزوان در شهر وزوان استان اصفهان حفر شده است و در پرونده زنجیرهای ایران به یونسكو این قنات نیز به ثبت جهانی رسید. از ویژگیهای قنات بزرگ وزوان بند كردن و بستن آن در فصل زمستان در داخل خود قنات است كه یكی از شاهكارهای معماری قنات در ایران است. نتیجه این معماری آن بود كه آبهای زیرزمینی در فصل زمستان ذخیره میشد. سابقه حفر این قنات را نیز به 3 هزار سال پیش نسبت داده اند. این قنات كه همچون یك سد زیرزمینی برای مهار آبهای زیرزمینی و جلوگیری از هدر رفت آب و مدیریت آب عمل كرده است میتواند حجم انبوهی از آبهای زیرزمینی را در دل خود نگاه دارد. قنات وزوان همچنین 35 كیلومتر طول دارد و وقتی ارزیاب یونسكو برای بررسی وضعیت این قنات در فهرست یونسكو به اصفهان سفر كرد چنان از مشاهده این قنات شگفتزده شد كه پرسید چرا قنات به این مهمی تاكنون به ثبت جهانی نرسیده است؟ وزوان شهری است قدیمی در ۹۰ کیلومتری شمال اصفهان و در میان دشت میمه كه از شمال با میمه از جنوب با روستای ونداده از غرب با روستای ازان و از شرق با روستاهای مراوند و ابیانه همسایه است.

۹. قنات ۹۰۰ ساله ابراهیم آباد
قنات ابراهیم آباد اراک كه از قدیمیترین قناتهای کشور است از کوههای 70قله سرچشمه میگیرد و با طی 11 کیلومتر در زیرزمین نزدیکی روستای ابراهیمآباد از زمین خارج میشود. وجود تپه مربوط به دوره اشکانی و پیشینه روستاهای اطراف این قنات نشان از قدمت بالای قنات ابراهیمآباد دارد. بنابراین اگر برای بازدید از این قنات میروید حتما از تپه اشكانی نزدیك به آن نیز بازدید كنید. طول قنات ابراهیمآباد حدود 350 میله حفر شده است. طول مادر چاه قنات ابراهیمآباد بیش از 110 متر است که این طول باعث شده این قنات در ردیف قناتهای پیچیده ایران قرار بگیرد. این قنات بهصورت دورهای نزدیک به 100هکتار از زمینهای کشاورزی روستای ابراهیمآباد را مشروب كرده است.

۱۰. قنات جوپار
مردم منطقه جوپار در ماهان كرمان برای دستیابی به آب مورد نیاز خود مشکلات زیادی داشتند. هنگام کم آب شدن قنات زندگی چوپاریان سخت میشد. كم شدن آب قنات به آیینهایی در میان مردمان جوپار دامن زدهبود. برای نمونه در زمانهای قدیم هنگام خشکسالی جوانان بر در خانهها اشعاری میسرودند و طلب آرد از صاحبخانهها میكردند. صاحبخانهها نیز درخواست آنها را اجابت میكردند. جوانها در نزدیکی قنات آتش میافروختند و آرد را خمیر میكردند و می پختند. پیش از پختن كماچ مهره کوچکی در خمیر می گذاشتند و هنگامی که کماچ پخته میشد یکی از حاضران که از همه مسن تر بود کماچ را قطعه قطعه میكرد و به هر یک از جوانان تکه ای اهدا میكرد. او همچنین مراقب بود که مهره در کدام قطعه قرار داده شده است. وای به احوال بیچارهای که مهره در نان او پیدا میشد. او را به فلک میبستند و چوب می زدند. سپس یكی از سادات محل ضامن جوان می شد و قرار می گذاشتند كه چنانچه ظرف یک هفته باران نیامد دوباره جوان بیچاره را تحویل بدهند تا چوب بخورد. آنها این گونه امیدوار بودند که خداوند برای جلوگیری از ظلمشان به آن جوان باران نازل کند.

22 رشته قنات در منطقه جوپار وجود دارد كه قدیمیترین آنها قنات گوهرریز جوپار است. این قنات یكی از بزرگترین و طولانیترین قناتهای ایران است. این قنات آب جوپار و مناطق اطراف را برای آشامیدن و کشاورزی تامین میکند. سابقه این قنات را به دوران مهرپرستی نسبت داده اند. قنات جوپار به لحاظ مذهبی ارزش بسیاری در بین اهالی و جوپاریان دارد و بسیار مورد احترام است.
11. قنات حسن آباد یزد
قدمت قنات حسنآباد یزد به دوره میانی اسلامی؛ یعنی قرن هشتم هجری میرسد. حق آب این قنات متعلق به برخی اهالی شهرستان مهریز و یزد است. این قنات همچنین از محدوده کوههای غربالبیز آغاز و پس از گذر از شهرستان مهریز تا روستای دهنو، حسن آباد و مریم آباد یزد امتداد مییابد. مالکیت این قنات عمومی و خصوصی است. یک پنجم آب آن متعلق به سادات مهریز است که در تغار ساداتی تحویل آنها میشود و مابقی آب نیز سهم روستای دهنو و حسنآباد یزد است. قنات حسن آباد یزد حدود ۲۰۰ مالک آب و ۴۰۰ بهرهبردار دارد و ۸ جره از آب آن نیز متعلق به آبانبار نو مریمآباد است. مادرچاه قنات حسن آباد ۴۰ متر عمق دارد و در محدوده چشمه غربالبیز مهریز قرار گرفته است.

نظر کاربران
جهت اطلاعتان عرض میکنم.قنات قصبه بزرگترین،عمیق ترین،کهن ترین و طولانی ترین و اولین قنات جهان میباشدقنات قصبه 7 کانال دارد که چهار تای این کانالها مسدود میباشد و در اندازه گیری طولی قنات لحاظ نشده است.
سلام شهرستان گناباد در استان خراسان رضوی قرار دارد نه جنوبی. اصلاح کنید. ممنون
یادش بخیر بچگی ها می رفتیم دهات خونه مادربزرگم می رفتیم از سر قنات اب می آوردیم . پله پله می رفتیم پایین تا می رسیدیم به قنات چقدر آبش سرد بود !!!صدای آب چقدر آرامش بخش بود.حالا دیگه اثری ازش نیست .
این قنات دارای دو رشته آب سرد و گرم و سه سد ذخیره آب زیرزمینی است. سد یا آب بند هم آن زیر وجود دارد. زمستانها كه آب قنات زیاد میشد، مردم برای ذخیره آب برای تابستان، سد میزدند.این مشخصات که برای قنات مزد آباد ذکر شده ،مربوط به قنات بزرگ وزوان می باشد!!!!!!!!و قنات مزدآباد نه آب گرم و سرد دارد و نه سد زیر زمینی!!!!!!!!!
گناباد غیر از قنات بی نظیر قصبه جاذبههای فراوان گردشگری دیگر دارد که پیشنهاد میکنم حتما از آنها دیدن کنید.