محلات؛ شهری با چناری به قدمت تاریخ

اگر بگوییم شهرستان محلات سبقه تاریخی اش به روزگار هخامنشیان و دوران مادها باز می گردد، پر بیراه نگفته ایم.

مجله مهرگان نو - سارا غضنفری: اگر بگوییم شهرستان محلات سبقه تاریخی اش به روزگار هخامنشیان و دوران مادها باز می گردد، پر بیراه نگفته ایم. شهری که خمین، اراک، اصفهان و گلپایگان را در اطرافش دارد و به هلند ایران شهره است. مزارع بزرگ پروش گل، علی الخصوص گل های رُز بی نظیرش لقب «هلند» را به این شهرستان داده است. بهشتی افسانه ای که در اردیبهشت ماه گل می کند و جان می دهد برای فرار از آلودگی هوای پایتخت. غیر از باغ گل هایش، محلات را به معادن سنگ بی شمارش می شناسند، سنگ های زینتی و مرمرینش که در نمای خانه هایش رخ می نماید.

شهرستانی جامانده از دوران قبل از میلاد

این جا صدای تاریخ می آید. در لندی های شهر که قدم بزنید، حتما چشم تان به آثار باستانی و بافت قدیمی شهر می خورد. این جا «خورهه» است، محل برآمدن آفتاب؛ خورهه در اوستا به مفهوم «محل برآمدن خورشید» است و از سویی کلمه «خور» در این کتاب به مفهوم منطقه ییلاقی است، این منطقه در شمال شرق محلات واقع شده است.

بررسی تحقیقات انجام شده و آثار کشف شده در دشت و ارتفاعات خورهه نشان می دهد سابقه سکونت و قدمت منطقه به هزاره دوم قبل از میلاد باز می گردد. هنوز مردمانی هستند که به دنبال آثار باستانی، این منطقه را زیر و زبر کرده اند و هنوز در آرزوی کشف آثاری از دوران مادها و هخامنشیان در میان این منطقه هستند. خورهه هنوز بافت قدیمی و سنتی خود را حفظ کرده و خانه هایش با گل و چوب ساخته شده است.

آسیاب آب محلات؛ دن کیشوت تنهای شهر

شهرستانی سرشار از آسیاب های بادی، شاید باید دن کیشوت قهرمان مشهور کتاب سروانتس به آسیاب های بادی شهرستان محلات می آمد و نبردش را با آن ها ادامه می داد، اما حالا اثری از آثار این آسیب ها باقی نمانده است. یکی از شهروندان محلات می گوید: «محلات، شهر آسیاب ها بود. بوی کاهگل و گندم درهم می پیچید و زندگی جریان داشت. اما حالا قریب به چهار آسیاب بادی و قدیمی این شهر از بین رفته است و پنجمی هم در آستانه تخریب است.»

این پیرمرد محلاتی با لهجه ای که هرکلام را می کشد، نام آسیاب های تخریب شده را چنین می گوید: «آسیاب بهرامی، یکی از بزرگ ترین آسیاب های این شهرستان بود که خراب شد. آسیاب جمبیل، آسیاب دوغی، آسیاب آبروئه باقی آسیاب هایی هستند که بر اثر بی توجهی از بین رفته اند.»

و حالا، حال پنجمین آسیاب آبی این شهرستان خوب نیست. آسیاب های آبی جزو قدیمی ترین و ارزشمندترین آسیاب های ایران است که برای آسیاب گندم، جو و سایر غلات مورد استفاده قرار می گرفتند.

یکی از این آسیاب های آبی در شهرستان محلات واقع شده که قدیمی ترین آسیاب آبی استان مرکزی است و در سال 1387 به عنوان اثر ملی ثبت شده است. متاسفانه این آسیاب تاریخی در چند سال اخیر با بی توجهی هایی رو به رو بوده است و از آن جا که مالک خصوصی دارد و هنوز به تملک درنیامده است، در حال تبدیل شدن به مخروبه و زباله دانی است و حال و روز خوشی ندارد.

مسئولان امر نیز به دلایلی از قبیل کمبود اعتبار آن را جدی نمی گیرند و توپ را در زمین یکدیرگ می اندازند و این مکان امروز به مامنی برای مرغ و خروس ها تبدیل شده است. این آسیاب در خیابان سرچشمه و سه راه معروف به حاج مهدی واقع شده است. سرچشمه بزرگ ترین پارک جنگلی محلات از چشمه های پرآب طبیعی استان مرکزی است که در شمال این شهر و در دامنه رشته کوه هفتادقله قرار دارد. اما آسیاب آبی این شهرستان در طرح گردشگری سرچشمه قرار نگرفته تا جایی که محمدرضا علی محمد، رییس شورای شهر محلات در این باره گفت: «آسیاب آبی محلات جوز طرح گردشگری سرچشمه محلات نیست و شهرداری نمی تواند نسبت به تملک آن اقدام کند.

در آخرین جلسه ای که به اتفاق مدیر کل میراث فرهنگی استان مرکزی در محل شورای اسلامی شهر محلات برگزار شد، توافق شد میراث فرهنگی نسبت به تملک و ساماندهی این اثر اقدام و شهرداری و شورای شهر نیز همکاری کنند. آسیاب آبی محلات، یک اثر تاریخی و مرتبط با میراث فرهنگی است و بهتر است این اداره با مالکان به توافق برسد و نسبت به تملک آن اقدام کند.»

نکته جالب ماجرا در این است که شهرداری به عنوان متولی حفظ بناهای تاریخی در این شهرستان هم همچنان اقدامی برای حفظ این بنا انجام نداده است.

چنار دوهزار ساله محلات

فقط تهران نیست که با خیابان ولی عصر (عج) و چنارهای ثبت شده اش فخر می فروشد. خیابان سرچشمه محلات با چنارهای هزارساله اش لذت قدم زدن را در این شهرستان صدبرابر می کند. امانشان تاریخی این شهرستان میدان چنارش است. چناری قطور و زیبا که تنه ای به تاریخ می زند. شاید اگر صدای درخت را بشنویم، از خاطرات دو هزار ساله اش و روزهای قدیم محلات خواهدگفت. از روزهای کاهگل های نم کشیده دیوارها، صدای سنگ آسیاب های آبی، صدای امامزاده فضل و یحیی نوادگان امام موسی کاظم (ع) که هیچ کس ندانست چه بر سر آثار باستانی شان آمد و... اما هنوز محلات، شهر گل ایران است، کوچه باغ هایی که سنگ شده اند.