چرا کلان شهرهای دنیا ترافیک و آلودگی ندارند؟ (۱)

کافی است یک روز از خانه خارج شوید و قصد کنید بدون استفاده از ماشین شخصی از جایی به جای دیگر بروید؛ نخستین دغدغه تان در این میان، بیش از همه پیدا کردن وسیله نقلیه ای است تا بتوانید بدون دردسر خود را به مقصد موردنظرتان برسانید.

مجله مهرگان نو - بهاران آزادی: کافی است یک روز از خانه خارج شوید و قصد کنید بدون استفاده از ماشین شخصی از جایی به جای دیگر بروید؛ نخستین دغدغه تان در این میان، بیش از همه پیدا کردن وسیله نقلیه ای است تا بتوانید بدون دردسر خود را به مقصد موردنظرتان برسانید. اما وسیله نقلیه مناسب باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟

به اعتقاد من سرعت نخستین مولفه است. آن هم در این روزها که ترافیک های سرسام آور به هر کوچه و پس کوچه ای راه یافته و آن چه که اهمیت دارد، پیدا کردن وسیله ای است که بدون اتلاف وقت من را به مقصدم برساند؛ اصلا مگر همین سرعت نبود که اسحاق نیوتن را بر آن داشت تا نظریه نخستین وسیله نقلیه موتوری را ارائه دهد یا نیکلاس جوزف کاگنوت را در سال ۱۷۶۹ به این فکر واداشت که نخستین وسیله نقلیه جاده ای را اختراع کند؟ جان کلام این که حمل و نقل از جمله مشغله های مهم در زندگی انسان به شمار می آمد.

بگذارید به سوال اول برگردیم؛ مولفه یک وسیله حمل و نقل عمومی مناسب چیست؟ برخی از مردم همانند من بر این باورند که وسیله نقلیه باید سریع اما در عین حال ایمن باشد؛ شاید وسیله ای مانند اتوبوس های تندرو یا تاکسی. گروهی دیگر اما هزینه ارجح می دانند. به عبارتی وسیله نقلیه باید مقرون به صرفه باشد، مثل مترو.

چرا کلان شهرهای دنیا ترافیک و آلودگی ندارند؟ (1)

این جاست که باید سخن دوستداران طبیعت را نیز شنید؛ وسیله ای که مصرف سوخت های فسیلی را به حداقل برساند. برای این افراد احتمالا اتوبوس های برقی و تراموا گزینه مناسبی است. البته واضح و مبرهن است که حمل و نقل آن هم از نوع عمومی، ارتباط نزدیکی با فرایند جهانی شدن دارد؛ از گسترده شدن فناوری گرفته تا رویای انسان ها برای کشف ناشناخته ها و گشت و گذار در دنیا.

گاهی این سوال نیز مطرح می شود که پیشرفت تکنولوژی تا چه اندازه توانسته به بهبود وسایل حمل و نقل عمومی از یک طرف و معضل آلودگی هوا از طرف دیگر کمک کند؟

با نگاهی به تاریخچه صنعت حمل و نقل در جهان به سهولت می توان دریافت که در کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه، پیشرفت تکنولوژی تا به امروز نتوانسته گام موثری در جهت کاهش آلودگی های هوا و صوت بردارد؛ چرا که فناوری همواره در اختیار ساخت موتورهای بزرگ تر برای ماشین ها و اتوبوس ها قرار گرفته اما در کشورهای توسعه یافته شرایط متفاوت است؛ پیشرفت تکنولوژی در این کشورها به استفاده کمتر از سوخت های فسیلی و جایگزین کردن قدرت برق معنا شده است؛ ساخت قطارهای سریع السیر، اتوبوس های برقی و تراموا دال بر این مدعاست.

امروز اما ناقوس ها به صدا درآمده اند؛ آلودگی افزایش یافته و چاره ای نیست جز توسعه حمل و نقل عمومی. اگر بخواهیم به این مقوله از دید اقتصادی نیز نگاهی بیندازیم، در می یابیم که استفاده از وسایل نقلیه شخصی علاوه بر این که معضل ترافیک را تشدید می کنند، هزینه های بسیاری را نیز به بدنه جامعه تحمیل خواهدکرد؛ از هزینه برای پلاک کردن ماشین گرفته تا قیمت بنزین و حتی هزینه هایی بس سنگین و جبران نشدنی زیست محیطی.

در مطلبی که پیش رو دارید تلاش کرده ایم با بررسی تعدادی از کلان شهرهای توسعه یافته برای حل معضلاتی چون ترافیک و آلودگی چه تدابیری اندیشیده اند.

۱- اروپا

دوچرخه ها جای اتوبوس ها را می گیرند

کیفیت زندگی؛ همان شعار کلیدی است که مدیران حوزه شهری در اروپا را بر آن داشته تا شبکه حمل و نقل را پیشرفته و زیرساخت های مربوط به آن را مهیا کنند؛ به این دلیل که یکی از شاخصه های شهرهای توسعه یافته اروپایی و از عوامل مهم اقتصاد، صنعت حمل و نقل است؛ سیستم های هماهنگ و البته توأم با هم از خودروهای شخصی، اتوبوس معمولی و برقی گرفته تا تاکسی، تراموا، مترو و دوچرخه.

سیستم حمل و نقل هوشمند در سال های اخیر در اروپا نقشی حیاتی را برای ایمنی و جلوگیری از بروز ترافیک های روزافزون ایفا کرده است؛ آنها می توانند با استفاده از فناوری های مختلف اطلاعات و ارتباطات، ایاب و ذهاب را امن تر، کارآمدتر و پایدارتر کنند.

از سویی دیگر برخلاف آن چه در آسیا شاهد هستیم؛ سیستم حمل و نقل شهری در این کشورها وابسته به حمل و نقل زمینی نیست و مونوریل و تراموا در این سال ها رواج بسیاری یافته است. اما این روزها کشورهای مختلف در اروپا در تلاش هستند تا روش هایی را جایگزین استفاده از اتومبیل های شخصی کنند، سیستم های حمل و نقل عمومی، دوچرخه سواری یا حتی پیاده روی از جمله این اقدامات است.

کشورهای اروپایی مانند هلند، دانمارک، ایتالیا و فرانسه در نهادینه ساختن فرهنگ استفاده از امکانات عمومی در اتحادیه اروپا رتبه نخست را دارا هستند. در اغلب کشورهای اروپایی، استفاده از دوچرخه از جایگاه بسیار مهمی در سفرهای درون شهری برخوردار شده است و معمولا در این کشورها سیستم های حمل و نقل ریلی، مناطق وسیعی از محدوده ترافیکی شهرها را تحت پوشش قرار می دهند.

آمستردام؛ شهر دوچرخه ها

آمستردام، شهری قرون وسطایی در غرب هلند و متشکل از ۱۵۰ ملیت است. در اواخر قرن هفدهم صنعتی شدن به معنای واقعی آن در پایتخت هلند شکل می گیرذ؛ آمستردام با شرکت هوایی KLM و قطارهای راحت و مقرون به صرفه، از جمله مراکز مهم حمل و نقل بین المللی در سطح جهان به شمار می آید.

شهرداری آمستردام هم مانند دیگر کشورهای اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا تا به امروز تلاش کرده تا برای رفاه حال شهروندانش و حتی توریست هایی که به این شهر سفر می کنند، پروژه های بسیاری را اجرا کند. از اتوبوس گرفته تا اتوبوس و تراموا. اما آن چه که در حوزه حمل و نقل، آمستردام را از دیگر شهرهای اروپایی متمایز می کند، استفاده از دوچرخه در پایتخت هلند است تا جایی که این شهر با ۷۸۰ هزار نفر جمعیت و ۸۰۰ هزار دوچرخه معروف به شهری «بر دو چرخ» معروف است.

اما دوچرخه سواری آن هم در عصر تکنولوژی چگونه در آمستردام باب شده است؟ پیش از این نیز عنوان کردیم که دولت های حاکمه بر کشورهای توسعه یافت این روزها به دنبال راهی برای جایزگین کردن مترو و اتوبوس های تندرو هستند و دولت آمستردام این کار را به وسیله دوچرخه انجام داده است.

در این میان اراده مردم را نیز نمی توان نادیده گرفت؛ زمانی که تئاتر اروپا یا همان جنگ جهانی دوم به پایان رسید، مردم هلند تصمیم گرفتند تا با تکیه بر سرمایه های خود، زیرساخت های شهری را برای اجرایی کردن سیستم دوچرخه سواری فراهم کنند. خیابان های باریک و پرپریچ و خم که ارمغان قرن هفدهم است و ۴۰ متر مسیر دورچخه سواری که در سرتاسر شهر گسترده شده، دیگر جای تردید نمی گذارد که این شهر برای دوچرخه سواری و لذت از زندگی سالم ساخته شده است.

اما چرا دوچرخه؟ داستان به سال ها پیش بر می گردد. نزدیک به ۴۰ سال پیش. سال ۱۹۷۰ سه هزار نفر در تصادفات جاده ای آمستردام جان خود را از دست دادند که از این تعداد ۴۵۰ نفر کودک بودند. مردم نیز برای جلوگیری از وقوع چنین حوادثی بر آن شده اند تا با دوچرخه امورات روزانه خود را بگذرانند؛ امروزه دوچرخه سواری در آمستردام به یک فرهنگ عمومی بدل شده است؛ از کودکان مدرسه ای تا پلیس هایی که به محل خدمت خود می روند و والدینی که اثاثیه خانه یا حیوانات خانگی خود را جا به جا می کنند.

تا جایی که هر توریستی زمانی که به این شهر قدم می گذارد، از دیدن این همه دوچرخه و دوچرخه سوار حیرت زده می شود و برخی با دیدن شاهزاده ویلیام الکساندر و دیگر افراد خاندان سلطنتی حین دوچرخه سواری حتی تصور می کنند که شاید این مسئله مربوط به چیزی در ژنتیک مردم آن ناحیه باشد. غافل از این که حرکت در راستای استفاده از دوچرخه به جای اتومبیل و دیگر وسایلی که غلظت آلاینده ها در هوا را بیشتر می کند، تنها براساس اراده مردم برای سلامت نسل های بعدی است.

اتوبوس های دوطبقه لندن جای خود را به دوچرخه می دهند

سیستم حمل و نقل در لندن بر پایه تونل ها می چرخد؛ منظور آن تونل هایی نیست که در دل کوه ها و برای عبور و مرور کنده می شوند؛ بلکه در لندن حمل و نقل عمومی سراسر زیرزمینی است و 12 خط مترو به شما کمک می کند تا بتوانید به تمامی نقاط شهر سفر کنید که به این خطوط مترو، تونل می گویند.

اگرچه راه آهن متروپلیتن لندن، از سال ساخته شده اما این شهر تا چندی پیش از جمله آلوده ترین پایتخت ها در دنیا بوده است. اکنون این سوال مطرح است که امروزه شهرداری لندن چگونه توانسته با این معضل مقابله کند؟ تا جایی که در عرض یک دهه، لندن یکی از بزرگ ترین شبکه های حمل و نقل شهری در جهان را از آن خود کرده است.

مترو لندن که یکی از سه مترو بزرگ جهان است؛ در سال های گذشته به بخشی اصلی از زندگی مردم بدل شده و بهترین وسیله نقلیه برای سفر به مرکز شهر است، 408 کیلومتر خط راه آهن و 275 ایستگاه مترو دال بر این مدعاست که لندن دارای طولانی ترین خطوط حمل و نقل در دنیاست. جا به جایی بیش از سه میلیون نفر در روز و یک میلیارد سفر در سال، مترو پایتخت بریتانیا را به یکی از ایمن ترین وسایل حمل و نقل تبدیل کرده است. از سال 1980 نخستین خط برقی لندن شروع به کار کرد و این خود اقدامی بزرگ در جهت رفع آلودگی بود.

نمی شود از صنعت حمل و نقل در لندن سخن بگوییم و نامی از اتوبوس های قرمز معروف آن نبریم؛ روت مستر که دیگر نمادی از فرهنگ و پیشینه شهر لندن شده است، پس از 50 سال یکه تازی در خیابان های این شهر سال 2005 به دستور بوریس جانسون، شهردار لندن، جمع آوری شد تا اتوبوس های جدید بر پایه طراحی «روت مسترها» جایگزین آن شوند.

با پیشرفت تکنولوژی، بریتانیایی ها بر آن شدند تا اتوبوس های جدیدی با ویژگی های خاص دنیای امروز تولید کنند؛ سوار شدن آسان و سریع، امکان دسترسی مناسب برای معلولان و سوخت سازگار با محیط زیست و به اصطلاح سبز همان ویژگی هایی بود که باعث شد تا «روت مسترهای» قدیمی که تا سال 1968 ساخته می شد، از رده خارج شوند و جای خود را به اتوبوس های آلمانی یک طبقه درازی دهد که از وسط به دو قسمت تقسیم می شدند.

برخی بر این باورند که هزینه جا به جایی این اتوبوس ها بسیار بالاست، به همین دلیل پیش بینی می شود که در سال های نه چندان دور این اتوبوس ها به طور کامل منسوخ و جای خود را به قطارهای مترو دهند.

با رویکرد اخیر برخی از کشورهای اروپایی مبنی بر استفاده از دوچرخه به جای اتوبوس و مترو، دولت لندن نیز در تلاش است تا این فرهنگ را در میان مردم خود نهادینه کند.

مسکو، مامن نخستین مترو جهان

حمل و نقل در مسکو، پایتخت روسیه هم راحت است و هم ارزان؛ تفاوتی نمی کند که با تاکسی، اتوبوس یا مترو سفر می کنید. در هر صورت استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در مسکو مقرون به صرفه تر از استفاده از ماشین شخصی است. عمر مترو در مسکو بیش از هر کشور دیگری است و به ۱۰۰ سال پیش باز می گردد؛ آن زمان که شاید هیچ کشور اروپایی یا آسیایی و آمریکایی به فکر تامین زیرساخت ها و ساختن قطار سریع السیر زیرزمینی نبود. مترو مسکو دارای عمیق ترین سیستمز یرزمینی و طولانی ترین پله برقی در جهان است.

آن چه در استفاده از قطارهای سریع السیر حائز اهمیت است؛ می تواند این مسئله باشد که مسافران برای تغییر خط و مسیر خود لازم نیست هزینه اضافه پرداخت کنند. اتوبوس ها اگرچه پیش از مترو حتی پیش از انقلاب روسیه در این کشور راه اندازی شدند، اما مقبول ترین وسیله نقلیه برای روس ها بعد از مترو به حساب می آید.

اما روسیه نه تنها از لحاظ ساخت نخستین مترو که به دلیل داشتن نخستین اتوبوس های برقی نیز در جهان ارتباطات سرآمد است. اتوبوس های برقی مسکو، دوست دار طبیعت هستند و هیچ گونه آلودگی هوا یا صدا را به دنبال ندارند، اما نسبت به اتوبوس های معمولی نیز کمتر ایمن هستند؛ چرا که در صورت عمل نکردن سیستم توقف به راحتی با دیگر ماشین ها تصاف می کنند.

درست است که مسکو همواره در خصوص ساخت و راه اندازی بهترین های حمل و نقل پیشتاز بوده است، اما هنوز هم در برخی از نواحی این شهر مردم از مینی بوس هایی با نام Marshrutka استفاده می کنند که بسیار سریع است و همانند اتوبوس یا مترو نیازی نیست حتما به ایستگاه خاصی سفر کنید، تنها نیاز است مانند وقتی که تاکسی صدا می کنید، دست خود را برای راننده مینی بوس های تندرو بلند کرده و تکان دهید.