مورد عجیب مسترکارت در ایران

هفته نامه صدا - ریحانه یاسینی: بیشتر از بیست بسته مقوایی روی هم چیده شده اند و روی هر کدام از آنها، برچسبی خورده است. در دفتری که رنگ های آبی و زرد آن را احاطه کرده اند، دو مرد میان سال پشت جعبه ها گم شده اند. دختر جوان تنها مشتری حاضر در دفتر پستی در شرق تهران است. سرکی به آن طرف میز می کشد و با تردید می پرسد: «شما قرار است مسترکارت توزیع کنید؟» یکی از کارمندان با موهای خاکستری پاسخ می دهد: «مسترکارت نه. قرار است ویژن کارت بیاید آن را هم فعلا فقط دفتر شماره ۱۵ در خیابان مطهری صادر می کند.»

ماجرای ورود مسترکارت به ایران به یکی از داغ ترین بحث های هفته های اخیر تبدیل شده است. ۳۰ میلیون نفر از جمعیت ایران کاربر اینترنت ثابت و موبایل هستند و ۷۵ میلیون و ۱۴۹ هزار نفر نیز مشترک اینترنت هستند. بر این اساس، ضریب نفوذ اینترنت در جمعیت ایران، ۸۲.۱۲ درصد است. با این وجود آخرین آمارها نشان می دهد طی سه ماه، تنها ۱۰ هزار خرید از ebay و آمازون، دو فروشگاه بین المللی آنلاین انجام شده است.

با گسترش اعتماد به فروشگاه های اینترنتی و سهولت خرید توسط آنها، تقاضا برای استفاده از کارت های معتبر بین المللی بالا رفته است . بر اثر همین تقاضا، اظهارنظر گنگ مسئولان در هفته های اخیر دردسرساز شده است. محمود واعظی وزیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در هفته آخر مرداد ماه گفته بود: «شرکت پست با انعقاد قراردادی توانست موضوع توزیع کارت اعتباری بین الملل را با شرکت ویژن کارت ایرانیان با سقف اعتبار ۱۰ هزار دلار روزانه داشته باشد.»

بعد از اعلام او، خبر ورود مسترکارت به ایران بین مردم پیچید و تا جایی در رسانه ها مطرح شد که شرکت مسترکارت به صورت رسمی حضور خود را در ایران تکذیب کرد. واعظی نیز هفته گذشته این مسئله را سهل انگاری رسانه ها خواند و گفت: «هیچ کدام از مسئولان راجع به مسترکارت حرفی به میان نیاورده اند. شرکت پست به عنون توزیع کننده کارت های اعتباری وارد شده و از شرکت واسط این کارت ها را در اختیار مردم قرار می دهد.»

یک سال پیش از این هم خبر تسهیل خرید محصولات از بازارهای بین المللی مطرح و اعلام شده بود امکن خرید از «علی بابا» و «آمازون» به واسطه گری یک شرکت و توزیع شرکت پست فراهم شده است.

آمازون و علی اکسپرس، بزرگترین خرده فروشان آنلاین جهان هستند. شرکت آمازون علاوه بر شعبه مرکزی خود که در داخل ایالات متحده است، دیگر شعب خود در کشورهای مختلف مانند کشورهای اروپایی چون ایتالیا، انگلستان و ... حتی کشورهای آسیایی مانند چین و ژاپن را نیز از ارائه خدمات به ایرانیان منع کرده بود.

سایت علی اکسپرس به عنوان یکی از زیرمجموعه های علی بابا فعالیت می کند. این سایت که در زمان تحریم ها نیز به کاربران ایرانی خدمات ارائه می داد. درست در زمان اجرایی شدن برجام با جابجا کردن سرورهای مالی خود به آمریکا سرویس دهی به کاربران ایرانی را متوقف کرد. با وجود این مسائل، در اردیبهشت امسال نام ایران در فهرست مقاصد آمازون به صورت رسمی اضافه شد.

در سال های اخیر و پیش از این سروصداها در ایران کارت های اعتباری بین المللی بیشتر متعلق به کشورهای همسایه از جمله آذربایجان، تاجیکستان و امارات بود که توسط شرکت ها و صرافی های مختلف به فروش می رسید. البته کاربران ایرانی تجربه های تلخی در استفاده از این نوع کارت ها داشته اند. یکی از بزرگ ترین بانک هایی که در سال های اخیر به کاربران ایرانی کارت ارائه کرده، رویال بانک باکو بوده است که در سال ۱۳۹۱ شرکت ویزا بانک را به علت ارائه خدمات به کاربران ایرانی جریمه کرد و این بانک تا مرز ورشکستگی پیش رفت و بسیاری از مبالغ کاربران ایرانی بلوکه شدند.

واعظی به تازگی گفته است یک سال است روی مسئله کارت های بین المللی خرید و تسهیل تجارت الکترونیک کار می کنند و اعلام کرده است: «با استفاده از کارت های اعتباری بین الملل مشکلات مردم برای سفرهای خارجی و پرداخت های بین المللی تا حدی حل خواهد شد.»

با رفع ابهام از ورود مسترکارت به ایران و فراهم کردن امکان ویژن کارت برای خرید آنلاین، یکی از مسئولین پست بانک گفته بود: «این خدمات از طریق دفاتر پست سهند واقع در خیابان شهید بهشتی و منطقه ۱۵ پستی واقع در خیابان شهید مفتح به شهروندان ارائه می شود. همچنین از اول شهریور ماه سال جاری تمامی مناطق پستی تهران و از اول مهر ماه در ۱۷۰ واحد منتخب سراسر کشور این کارت ها ثبت نام و صادر خواهد شد.»

بررسی های «صدا» نشان می دهد هنوز سایر مناطق پستی در پایتخت، ثبت نام کارت های اعتباری خرید را آغاز نکرده اند. کارت هایی که البته گفته می شود امکانات آنها بسیار کمتر از مسترکارت است و از طریق آنها تنها می توان حساب را شارژ و خرید کرد. مسترکارت امکاناتی برای مشتریانش فراهم کرده که حتی در صورت منفی بودن موجودی حساب شان هم می توانند پرداخت اقساطی به بانک صادرکننده کارت خود داشته باشند.

مسترکارت چطور بر خرید آنلاین پادشاهی می کند؟

۶.۹۷ درصد از کل کارت های صادر شده مسترکارت در جهان در سال ۲۰۱۵ در خاورمیانه بوده است. خاورمیانه همچنین ۳.۴۲ درصد از کل ارزش خرید با مسترکارت را نیز در جهان به خود اختصاص داده است.

ابتدای دهه ۱۹۶۰، کارت های اعتباری با برند مسترکارت شکل گرفتند و شرکتی نیز با همین نام تاسیس شد. نخستین صادرکنندگان کارت های اعتباری مشترک، بانک یونایتد کالیفرنیا، بانک ملی کروکر، بانک ولز فارگو و بانک کالیفرنیا بودند.

در سال ۱۹۶۶ انجمنی از این ۴ بانک مستقر در کالیفرنیا با عنوان انجمن کارت بین بانکی (Interbank Card Association) شکل گرفت و بعد از پیوستن بانک مارین میدلند در نیویورک، به این انجمن نام آن به مسترشارژ تغییر پیدا کرد. در ۱۹۶۸ نیز شبکه کارت های مستر فعالیت های بین المللی خود را با امضای اتحادی با شبکه اروپایی یوروکارت آ؛از کرد.

در سال ۱۹۶۹ سیتی بانک نیز به این انجمن پیوست و شبکه گسترده کارت های خود را در شبکه مستر شارژ ادغام کرد. در سال ۱۹۷۲ نیز شبکه بریتانیایی اکسس به شبکه مستر شارژ پیوست. در ۱۹۷۹ به طور رسمی نام مسترشارژ به مسترکارت تغییر پیدا کرد. در ۱۹۹۰ مسترکارت، شبکه اکسس کارت را که گسترده ترین شبکه کارت های یکپارچه بریتانیا به شمار می آمد، خریدار و در خود ادغام کرد.

در سال ۲۰۰۲ نیز مسترکارت یوروپِی اینترنشنال را خریداری کرد که یکی از دو شبکه گسترده کارت های اعتباری اروپا به شمار می آمد. مسترکارت در سال ۲۰۱۰ بزرگترین شبکه پرداخت بریتانیا به نام دیتاکش را هم تصاحب کرد.

این شرکت در سال ۲۰۱۲ شبکه خود را باز هم توسعه داد و بخش خاورمیانه اش را راه اندازی کرد. در سال ۲۰۱۴ نیز با خریداری شرکت پین پوینت، به بازار پرداخت های استرالیا وارد شد. این شرکت که حدود نیم قرن از راه اندازی آن می گذرد، در سال ۲۰۱۵، ۹ میلیارد و ۶۶ میلیون دلار گردش مالی داشته است. ۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون از آن، درآمد جاری و ۳ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار، سود خالص بوده است. کل دارایی این شرکت به ۱۶ میلیارد و ۲۶ میلیون دلار می رسد و مجموع حقوق صاحبان سهم آن، ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار است. مسترکارت همچنین ۱۰ هزار و ۳۰۰ نفر کارمند دارد.

«نیلسون ریپورت» پایگاهی تحقیقاتی در حوزه «صنعت پرداخت» است که به صورت ماهانه و سالانه گزارش هایی را درباره کارت های پرداخت در جهان منتشر می کند. بر اساس جدیدترین گزارش های نیلسون ریپورت در طول سال ۲۰۱۵، کارت های پرداخت توسط ۶ میلیارد و ۲۱ میلیون نفر استفاده شده است و نسبت به سال قبل از آن ۷.۴ درصد رشد داشته است. از این میزان، ۴ میلیارد و ۲۰ میلیون نفر از کارت های ویزا و مسترکارت استفاده می کنند.

در کل سال گذشته، ۲۲۷ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار در جهان توسط کارت های اعتباری، خرید صورت گرفته است. ۵۶ درصد از این میزان سهم ویزا و ۲۶ درصد سهم مسترکارت بوده است. یونیس کارت با ۱۳ درصد سهم از کل تراکنش های خرید جهانی، در جایگاه سوم قرار داشته و دیگر کارت ها نیز ۵ درصد از کل مبادلات را به خود اختصاص داده اند. پیش بینی می شود رقم کل تراکنش های جهانی در سال ۲۰۲۴ به ۵۱۵ میلیارد و ۴۲ میلیون دلار برسد.

بررسی این گزارش ها به تفکیک مناطق نیز نشان می دهد در آسیا و اقیانوسیه، کارت های «یونین پی» با ۷۷ درصد از کل استفاده کارت های خرید، اقبال بیشتری نسبت به دیگر برندها دارد. این رقم ۲۹ درصد نسبت به سال قبل آن افزایش یافته و در مقابل، استفاده از مسترکارت با ۷۷ درصد کاهش، به ۷ درصد رسیده است. این مسئله به خاطر استفاده چین از کارت های یونین پی است. ارزش کل خریدها با یونین پی در سال ۲۰۱۵، به ۸ میلیون و ۷۵۱ هزار دلار می رسد. بعد از آن ویزا با یک میلیون و ۴۶۶ هزار دلار، رقم کل خریدها در جایگاه دوم و مسترکارت با ۸۴۱ هزار دلار، در جایگاه سوم قرار گرفته است.

اما مسترکارت به صورت مستقل، تحقیقاتی را در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بین کشورهای امارات متحده عربی، مصر، قطر، کویت، عمان، لبنان و موراکو انجام داده است. بر اساس این تحقیقات، خرید آنلاین در منطقه خاورمیانه رو به افزایش است. ۴۴ درصد از مصری ها خرید هایشان را توسط کارت های اعتباری انجام می دهند و بیشتر از ۸۰ درصد آنها، از این خریدهای آنلاین بسیار راضی هستند.

آرون اولیور، مدیر بخش خاور میانه شرکت مسترکارت می گوید: «زیرساخت های اینترنت بسیار توسعه یافته و دسترسی به سیستم پرداخت امن آنلاین، به معنای آن است که شرکت ها می توانند کسب و کار و تنوع مشتریان شان را گسترش دهند. برای مشتریان نیز خرید آنلاین راحت، امن و سریع است. وقتی به فایده ها توجه کنیم، هیچ جای تعجبی ندارد که مردم به سمت خرید آنلاین می روند.»

۴۰ درصد از خریدکنندگان آنلاین باو ردارند آنها «هزینه اخلاقی» می پردازند و خرید آنلاین نسبت به خرید از تاجران، مطمئن تر است.

در خاورمیانه و شمال آفریقا در انتهای سال ۲۰۱۵، بالغ بر ۲۴۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر مسترکارت داشته اند که نسبت به سال قبل آن ۱۲.۷ درصد افزایش یافته است. ۱۹ میلیون و ۹۰۰ هزار کارت به مسترکارت اضافه شده و سهم بازار آن از ۴۱.۱۰ درصد به ۴۴.۵۷ درصد رسیده است. ویزا، ۷ میلیون و ۷۰۰ هزار کارت اضافه کرده و سهم آن از بازار از ۵۸.۱۰ درصد به ۵۴.۶۷ درصد سقوط کرده است.

ویزاکارت هایی که در خاورمیانه صادر شده اند، ۴.۵۳ درصد از کل بازار جهانی ویزا را تشکیل می دهد که نسبت به سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۴.۴ درصد بیشتر شده است. خاورمیانه همچنین ۲.۵۳ درصد از کل ارزش خرید با ویزا را در جهان انجام داده است.

۶.۹۷ درصد از کل کارت های صادر شده مسترکارت در جهان در سال ۲۰۱۵ نیز در خاورمیانه بوده است. این رقم در سال ۲۰۱۴ به ۶.۳۳ درصد رسیده است. خاورمیانه همچنین ۳.۴۲ درصد از کل ارزش خرید با مسترکارت را نیز در جهان انجام داده است.

اما به صورت کلی در چند سال گذشته، محبوبیت خرید آنلاین بین مردم بسیار افزایش یافته است. در بازارهایی مانند انگلستان، ژاپن و آلمن، تجارت آنلاین بین ۷۰ درصد از بزرگسالان نفوذ کرده است و در بازارهای نوظهور مانند برزیل و چین، سرعت رشد بالایی در این نوع از تجارت دیده می شود.

بر اساس گزارش بازارهای دیجیتال در سال ۲۰۱۵ آمریکایی ها بیشترین خرید آنلاین را در سراسر جهان انجام داده اند. بررسی میزان خرید و تجارت آنلاین نشان می دهد هر مشتری آنلاین در سال ۲۰۱۵ به طور متوسط در آمریکا ۱۸۰۰ دلار هزینه کرده است. بعد از آمریکایی ها، انگلستانی ها با ۱۶۲۹ دلار خرید در جایگاه دوم قرار دارند. سوئدی ها و فرانسوی ها با ۱۴۴۶ و ۱۲۲۸ دلار در جایگاه سوم و چهارم هستند و آلمانی ها با ۱۰۶۴ دلار پرداخت آنلاین در سال ۲۰۱۵، در جایگاه پنجم قرار دارند. ژاپنی ها نیز سالانه ۹۶۸ دلار به طور آنلاین هزینه می کنند.

بررسی های سال ۲۰۱۶ موسسه تحقیقاتی PWC نیز که در خصوص تجارت جهانی تحقیقات می کند، نشان می دهد ۶۴ درصد از مردم چین حداقل ماهی یک بار از طریق موبایل شان به صورت آنلاین خرید می کنند. این رقم برای خریداران آمریکایی، ۲۲ درصد است. این رقم به طور میانگین در کل جهان، ۴۰ درصد است در حالی که در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۴۰ درصد از مردم حداقل ماهی یک بار خرید آنلاین انجام می داده اند.

اوضاع خرید آنلاین در ایران چگونه است؟

ایرانی ها حدود ۹۶۰ میلیون بار از طریق اینترنت، موبایل یا پایانه فروش کالا یا خدمات مورد نظر خود را خریداری کرده اند که نسبت به ماه گذشته حدود ۲ درصد رشد دارد و این رشد در ارزش این تراکنش ها بیش از چهار درصد است.

در سال ۹۴، خرید و فروش آنلاین در ایران، تراکنش مالی ۶۱ هزار میلیارد تومانی داشته است. بر اساس اعلام علی اصغر توفیق، معاون وزیر صنعت، در سال ۹۲ حدود ۱۴ هزار ملیلیارد تومان خرید و فروش اینترنتی در کشور صورت گرفته که این رقم در سال های ۹۳ و ۹۴ به ترتیب به ۵۰ هزار میلیارد و ۶۱ هزار میلیارد تومان رسیده است.

همچنین در سال ۹۲، وزارت صنعت به ۱۴۰۰ سایت نماد اعتماد ارائه کرد که اکنون این رقم به ۱۶ هزار سایت رسیده است. بررسی آمارهای شرکت پست نیز نشان می دهد از سال ۱۳۸۶ که بحث فروشگاه های اینترنتی و تحویل کالا از طریق پست مطرح شد تا به امروز نزدیک به ۵.۱۳ میلیون مرسوله در بخش خرید و فروش اینترنتی کشور توسط شرکت پست جابجا شده است که ارزش مالی این کالاها حدود ۳۵۰ میلیارد تومان بوده است.

در سال ۱۳۹۲، بالغ بر ۵ میلیون مرسوله اینترنتی که ارزش مالی آن حدود ۲ هزار میلیارد ریال بوده است، از طریق پست جابجا شده است. این مقدار برای دو ماهه اول سال ۱۳۹۳ حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار مرسوله در سرویس خرید و فروش اینترنتی بوده است که نسبت به مدت مشابه در سال قبل ۱۲۲ درصد رشد داشته است.

ارزش این کالاها هم در واقع از ۱۷۶ میلیارد ریال به ۴۷۳ میلیارد ریال افزایش یافته که نشان دهنده رشد ۱۶۸ درصد است. استان های تهران، خراسان رضوی، البرز، اردبیل و اصفهان به ترتیب برترین استان هایی هستند که بیشترین فروش اینترنتی کالا در آنها اتفاق افتاده است و استان های اصفهان، خوزستان، فارس، خراسان رضوی، کرمان، مازندران و آذربایجان شرقی نیز بیشترین میزان تقاضا برای خرید اینترنتی کالا را در اختیار دارند.

گزارش خرداد ماه شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) نشان می دهد ایرانی ها حدود ۹۶۰ میلیون بار از طریق اینترنت موبایل یا پایانه فروش کالا یا خدمات مورد نظر خود را خریداری کرده اند که نسبت به ماه گذشته حدود ۲ درصد رشد دارد و این رشد در ارزش این تراکنش ها بیش از چهار درصد است.

مجموع ارزش این خرید و فروش های به اصطلاح غیرنقدی از سوی ایرانی ها رقمی بالغ بر ۱۰۳ هزار میلیارد تومان است که حدود ۱۰ درصد نقدینگی کشور را تشکیل می دهد. آمار شرکت شاپرک حاکی از آن است که به طور متوسط هر فرد بالای ۱۸ سال در ایران طی خرداد ماه سال جاری بیش از ۱۶ بار از طریق اینترنت، موبایل و پایانه فروش، خرید کالا و خدمات، پرداخت قبض، خرید شارژ تلفن همراه و نانده گیری انجام داده و به طور میانگین در هر بار خرید مبلغی بالغ بر ۱۰۸ هزار تومان را صرف می کند اما آمار شرکت شاپرک در خرداد ماه سال جاری نشان می دهد سهم موبایل از پرداخت های الکترونیک در یک سال گذشته روند نزولی داشته تا رقم آن در خریداد ماه سال جاری به ۱۱.۹۲ درصد کاهش یابد و فقط بالغ بر ۱۲ هزار میلیارد تومان باشد.

تجارت الکترونیک که از آن به عنوان یک تسریع کننده مهم در افزایش بهره ور و رشد اقتصادی نام برده می شود، از جمله مباحثی است که همواره در شرکت های دولتی و خصوصی مورد توجه قرار می گیرد. برخی گزارش ها نشان می دهد میزان استفاده بازرگانان ایرانی از اینترنت برای برقراری ارتباط مالی با مشتریان، در داخل کشور رتبه ۱۷ و در دنیا رتبه ۱۱۶ را به خود اختصاص داده است. همچنین گفته می شود که تجارت الکترونیک دارای بخش خرده فروشی و عمده فروشی است که معمولا در فضای مجازی بخش خرده فروشی آن بیشتر مورد توجه قرار می گیرد.

سال گذشته مردم تقریبا ۵۰ هزار میلیارد تومان خرید اینترنتی انجام داده اند. آن طور که عضو هیات مدیره و دبیر انجمن صنفی کسب و کار اینترنتی می گوید هم استقبال مردم از خریدهای اینترنتی سالی ۶۰ درصد افزایش داشته است. البته برای آنکه بتوانیم قضاوت صحیحی در این خصوص داشته باشیم، نیازمند یک شاخص مهم هستیم که نسبت جمعیت یکی از آنهاست. به هر روی در بسیاری کشورهای دنیا خریدهای اینترنتی رونق یافته است.

در نهایت اگرچه دولتی ها می گویند خبری از ورود مسترکارت به ایران نیست اما برخی معتقدند باید این کارت اعتباری به ایران برسد. رییس زاده، مشاو ربانکی اتاق ایران در این باره می گوید: «صدور مسترکارت با توجه به لغو تحریم ها و تعوافقات باید هر چه زودتر انجام شود. همین الان نیز با بعضی از کشورهای اروپایی و حوزه خلیع فارس سیستم سوئیفت برقرار است و نقل و انتقالات به طور محدود انجام می گیرد.»

عضو سابق اتاق بازرگانی تهران اضافه کرد: «هنوز با همه کشورهای تهران اضافه کرد: «هنوز با همه کشورهای حوزه خلیج فارس ارتباط نداریم و یک کشور خاص این خدمات را می دهد. در اروپا هم با کشور آلمان ارتباط مان برقرار شده و اخیرا ایتالیایی ها آمده اند و به نظر من این گره ها باز خواهد شد.»

او ادامه می دهد: «تولیدکنندگان و واردکنندگان به این کارت ها نیاز دارند. اگر سیستم بانکی ما بتواند در مورد گرفتن مسترکارت به توافق برسد که به نظر من به زودی حاصل خواهد شد، تا حدود زیادی منابع ارزی به سیستم بانکی ما سوق پیدا می کند که یک امر مثبت خواهد بود و بسیاری از شرکت ها که به خاطر نبود مسترکارت از بانک های خارجی استفاده می کنند، نیازی به هزینه های اضافی و رفتن به آن کشورها برای اخذ این کارت ها نخواهند داشت.»

البته حکیمی، مدیرکل فناوری اطلاعات و ارتباطات بانک مرکزی در این باره گفته بود: «ورود این کارت ها به ایران تایید نمی شود. انتشار اخباری مبنی بر ورود مسترکارت و ویزاکارت به ایران بیشتر ساخته و پرداخته افرادی است که شرکت های خدمات مالی دارند.»

او اظهار امیدواری کرد که با لغو تحریم ها و مذاکراتی که در حال انجام است، به زودی مسترکارت گره از مشکلات تجار ایرانی باز کند و موجب تسهیل کار واردکنندگان شود: «ورود مسترکارت به ایران مانند سیستم سوئیفت مقداری زمان می برد. دیدیم که در چند هفته اخیر قرار بود سیستم سوئیفت برقرار شود. البته هنوز هم کامل برقرار نشده است اما با گذشت زمان، گره از این مسائل به صورت کامل باز خواهد شد.»