مسافران کودتا (۱)

هفته نامه صدا - ریحانه یاسینی، متیندخت والی نژاد: چگونه دلارهای مسافران ایرانی حتی در دوران کودتا می تواند صنعت ترکیه را به حرکت درآورد؟

این جدول نشان می دهد که مسافران ایرانی رتبه پنجم توریست های حاضر در ترکیه را تشکیل می دهند. تنها هزینه خرید کباب ترکی در این کشور برابر با کل درآمد توریسم در ایران است.

هواپیمایی کوچک داخل قفسه ای سفیدرنگ قرار گرفته است. زیر طبقه و ماکت هواپیمایی که در حال برخاستن است، صندلی نارنجی رنگی قرار دارد. ده میز کار کنار هم قرار گرفته اند، روی صندلی های نارنجی رنگ، خانم های جوانای با پوشش مشکی نشسته اند و هدفونی با میکروفون کوچک روی گوش دارند. ساعت از هفت عصر گذشته و در آخرین ساعت کاری، چشم های متصدیان هر باجه بی رمق و صدایشان نیز آرام و خسته است. زوج جوانی آن طرف میز نشسته اند و ماکت هواپیمایی که شوق پرواز را القا می کند، درست در تیررس نگاه شان قرار دارد.

خانمی که مقابل میزش عنوان «کارشناس تور خارجی» به بزرگی نوشته شده، دکه=مه را فشار می دهد و میکروفون هدفون را به صورتش نزدیک تر می کند: «نه، برای این کشور فعلا تور نداریم. من مالزی را به شما پیشنهاد می دهم. بستگی دارد با چه سطح هتل و پروازی بخواهید اما برای 7 شب حدود سه میلیون و 500 تومان می شود.»

تماس تلفنی کارشناس تور خارجی در یکی از بزرگ ترین آژانس های مسافرتی تهران که تمام می شود، رو به مراجعان حضور می کند و مقصد دل خواهشان را می پرسد.

مرد جوانی کنار زنی نشسته که روی روسری اش طرح بته جقه کار شده و تاری از موهایش بیرون یست. ظاهر ساده ای دارند و دنبال توری تابستانی می گردند که با هزینه ای حدود 6 میلیون تومان، بتوانند مسافرتی خارج از کشور داشته باشند. انتخاب اول شان ترکیه است. مرد جوان می گوید: «الان باید تور ترکیه ارزان شده باشد دیگر؟ با قیمت پایین بتوانیم برویم خیلی خوب می شود.»

زوج جوان خبر ممنوعیت پروازهای گردشگری به ترکیه را که می شنوند، چهره شان در هم می رود و کارشناس آژانس هواپیمایی مشغول پاسخ به تماس دیگری می شود. مرد جوان به کارشناس آژانس مسافرتی می گوید: «تایلند چطور؟» و از شنیدن تور بانکوک- پاتایا و هزینه دو میلیون تومانی آن برای هر نفر در مرادماه، خوشحال می شود.

تقاضا برای سفر به ترکیه تنها قصه آژانس مسافرتی در حوالی میدان آرژانتین تهران نبود. کمی پایین تر در مراکز شهر و در خیابان طالقانی نیز کراشناس تور خارجی یکی از آژانس های مسافرتی می گوید: «تقاضا برای تور ترکیه زیاد است ولی اصلا معلوم نیست دوباره کی می توانیم آن را به راه بیندازیم. اگر دوبی رفته اید، روسیه را به عنوان جایگزین پیشنهاد می کنیم. تور تایلند هم نداریم.»

در آژانس های مناطق اعیان نشین شهر هم همین قصه حاکم است. در شلوغی میان روز تابستان و همهمه صدای کارشناسان مختلف، مسئول یکی از تورهای خارجی در خیابان سعادت آباد می گوید: «فعلا تور ترکیه نداریم. ما به هر کسی که دنبال تور ترکیه است. تور بلغارستان مان را با هزینه ای حدود سه میلیون پیشنهاد می دهیم.»

۴۶۵ هزار ایرانی در سه ماه اول سال ۲۰۱۶ به ترکیه سفر کرده اند. در زمان کودتا نیز ۱۰ هزار گردشگر ایرانی در این کشور حضور داشتند. بررسی های میدانی نشان می دهد حتی کودتا در ترکیه و بازداشت ۶ هزار نفر نیز روی استقبال ایرانی ها برای سفر به ترکیه، تاثیری نگذاشته است.

مدیر یکی از آژانس های مسافرتی بزرگ تهران می گوید: «از زمان کودتا در ترکیه تاکنون تقاضای مردم برای رفتن به تور استانبول و آنتالیا چندبرابر شده است. آن ها تصور می کنند قیمت تورهای ترکیه شدیدا شکسته است.»

برخلاف مردم ایران، گردشگران بقیه کشورها چنین تصوری ندارند. پایگاه خبری بلومبرگ از فردی عرب تبار به نام امیر اقریب نوشته است؛ او چند ماه پیش توری را برای سفر سه هفته ای با خانواده اش به ترکیه رزرو کرده و از اینکه می تواند مسجد عثمانی و مناظر سرسبز بورسا را ببیند، هیجان زده بود. اما این هیجان با دیدن سربازهایی که برای تصاحب قدرت با دولت مبارزه می کردند، از بین رفته بود.

قریب می گوید: «تصاویر آن ها مانند این بود که می گویند به اینجا نیایید. من درباره بمب گذاری های تروریستی در این کشور شنیده بودم، اما کودتا واقعا غافلگیرانه بود.»

روزنامه تلگراف چاپ لندن می نویسد: ناقوس مرگ برای صنعت گردشگری ترکیه صدایی است که بارها و بارها از ابتدای سال تاکنون شنیده شده است. این کشور قربانی ۵ حمله تروریستی در این مدت بود، اما کودتای نافرجام در آخر هفته، شاید ضربه نهایی برای بی ثباتی این کشور باشد.

«در حال حاضر، صنعت توریسم در ترکیه رو به پایان است.» زکی یوکل، مدیر و گرداننده یک تور گردشگری در ترکیه، این چنین در مصاحبه با روزنامه تلگراف روایت می کند. فروش تعطیلات در کشور ترکیه در حال کم و کم تر شدن است: «می دانیم در ۶ ماه آینده چه اتفاقی خواهدافتاد، اما من حس خوبی ندارم که تا چند ماه مردم را به تعطیلات بفرستم. ما صحنه های بسیار زشتی در حین کودتا دیدیم و این حجم زیادی از عصبانیت را در کشور ایجاد کرد. کودتای نافرجام برای صنعت توریسم، بسیار آسیب زننده تر از حملات تروریستی است.»

حدود 10 درصد از اقتصاد ترکیه، متکی به گردشگری است. این کشور سالانه بیشتر از 33 میلیارد دلار از طریق جذب 35 تا 36 میلیون توریست درآمد داشته و برای 1.5 میلیون نفر امکانات کاری فراهم کرده است.

حالا اما با چالش های سیاسی و امنیتی، وضعیت اقتصاد گردشگری این کشور نیز به چالش کشیده شده است. اهمیت این مسئله تا جایی است که روزنامه تلگراف از عبارت «ناقوس مرگ» برای توصیف وضعیت صنعت گردشگری ترکیه استفاده می کند: «ناقوس مرگ برای صنعت گردشگری ترکیه صدایی است که بارها و بارها از ابتدای سال تاکنون شنیده شده است. این کشور قربانی ۵ حمله تروریستی در این مدت بود، اما کودتای نافرجام در آخر هفته، شاید ضربه نهایی برای بی ثباتی این کشور باشد.»

یوکل می گوید اعتماد توریست ها در ترکیه به خصوص در میان بریتانیایی ها، در حال رشد بود. هر دو شهرهای استانبول و آنکارا، و استراحت گاه های ساحلی وضعیت خوبی داشتند اما بمب گذاری تروریستی در فرودگاه آتاتورک، شوکی به آن ها وارد کرد. ترکیه در ماه های اخیر سقوط شدیدی برای پذیرش توریست داشته است. تا جایی که در ماه می، 34.6 درصد از میزان توریست هایی که به ترکیه می رفتند کاسته شد و این بیشترین میزان کاهش در 22 سال گذشته بوده است. کودتای نافرجام نیز به احتمال بسیار قوی ضررهای جبران ناپذیری به صنعت توریسم این کشور که شکننده شده است، می زند.

در آخر ما می ۹.۹ درصد از پذیرش توریست در این کشور نسبت به سال گذشته، کاسته شد. پیش بینی می شود که تا آخر امسال ورود توریست ها به کشور ترکیه ۵.۲ درصد کاهش پیدا کند و به ۳۲ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر برسد. صنعت گردشگری این کشور ۸ درصد از اقتصاد این کشور را تشکیل می دهد و ترکیه برنامه داشت که آن را افزایش دهد اما قبل از اینکه دولت قدیم بردارد در ترکیه به دلایل کودتا و حملات تروریستی ۲۰۰ نفر کشته شده اند.

وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه دو ماه پیش گزارشی درباره آمار ورود و خروج گردشگران در ترکیه منتشر کرد. براساس این گزارش، در ماه آوریل سال جاری میلادی 1.75 میلیون توریست خارجی وارد این کشور شده اند که این رقم 28.5 درصد کمتر از آوریل سال 2015 میلای است. کاهش رغبت به سفر به ترکیه به شدت در میان توریست های اروپایی و امریکایی دیده می شد. کاهش آمار ورود توریست های خارجی به ترکیه در حالی است که آمارها از افزایش نسبی ورود توریست های خاورمیانه ای حکایت می کند. ورورد گردشگران ایرانی به ترکیه در این دوره 1.5 درصد افزایش داشته است.

مجمع جهانی اقتصاد هر سال گزارشی درباره وضعیت رقابت پذیری کشورها در حوزه سفر و گردشگری منتشر می کند. براساس گزارش سال ۲۰۱۵، ترکیه از نظر رقابت پذیری در میان ۱۴۱ کشور جهان در جایگاه ۴۴ قرار دارد. بهترین عملکرد ترکیه مربوط به دو بخش زیرساخت های حمل و نقل هوایی می شود که در جایگاه ۱۶ جهان قرار دارد، منابع فرهنگی و کسب و کار سفر نیز همین رتبه ۱۶ را بین کشورهای جهان برای ترکیه ساخته است. ضعیف ترین عملکرد ترکیه نیز مربوط به ایمنی و امنیتی شود، تنها ۲۰ کشور جهان وضع بدتری نسبت به ترکیه دارند و این کشور در جایگاه ۱۲۱ام قرار گرفته است. بعد از آن نیز رتبه ۹۵، برای پایداری و ثبات محیطی، بدترین جایگاه ترکیه بوده است.

زکی یوکل، مدیر و گرداننده یک تور گردشگری در ترکیه می گوید: «کشور رو به ثبات بود و داشت به یک گزینه بسیار عالی برای بازار هتل و قرارها تبدیل می شد. مردم درباره پیشنهادهای معاملاتی پرس و جو می کردند و ظرفیت های بسیار زیادی اینجا وجود داشت. اما بمب گذاری، ضربه نهایی بود.»

سازمان ملل متحد نیز هر سال گزارشی از وضعیت گردشگری در جهان منتشر می کند. براساس گزارش سال 2016، ترکیه مانند دو سال گذشته هنوز در جایگاه ششم جهان از نظر توریست پذیری باقی مانده است. از نظر درآمد گردشگری نیز این کشور در جایگاه دوازدهم جهان قرار دارد و در سال 2015، 26 میلیارد و 616 میلیون دلار از این صنعت درآمد داشته است. البته درآمد ترکیه از سال 2015 نسبت به قبل به خاطر چالش سیاسی با روسیه و حمله های تروریستی، رو به کاهش گذاشت. در سال 2014، ترکیه 29 میلیارد و 552 میلیون دلار درآمد از صنعت گردشگری داشته که در سال بعد از آن، 2 میلیارد و 936 میلیون دلار کم تر شده است.

شورای سفر و گردشگری جهان (WTTC) سال گذشته نتایج مطالعه ای را منتشر کرد، براساس این مطالعه کشورهایی که صنعت گردشگری آن ها به خاطر مسائل تروریستی آسیب دیده است، به طور میانگین ۱۳ ماه طول می کشد تا بتوانند آن را بازسازی کنند.

دیوید اسکوسیل، رییس WTTC حالا مشکلاتی را لیست کرده که کشورها برای جذب دوباره توریست ها باید بر آن ها فائق بیایند. او می گوید «ترکیه نه تنها با حملات تروریستی مواجه شده، بلکه به خاطر جنگ سوریه در مرزهایش، بحران مهاجران و نزاع سیاسی با روسیه نیز به چالش کشیده شده است.» او ادامه می دهد: «کودتای اخیر نیز ممکن است روی بخش سفر و گردشگری ترکیه تاثیرات بیشتری بگذارد. چرا که مسافران باید به ثبات سیاسی پیش از آنکه دوباره در گروه های بزرگ به این کشور برگردند، مطمئن باشند.»

ایرانی ها چقدر برای سفرهای خارجی خرج می کنند؟

براساس گزارش مرکز آمار ایران، گردشگران ایرانی در سال ۹۳ در خارج از کشور، ۱۰۲ میلیارد و ۴۱۰ میلیون تومان خرج کرده اند. این در حالی است که اندازه کل صنعت گردشگری ایران حدود ۷ میلیارد دلار است.

«من چندین بار به ترکیه سفر کردم. زمانی که به ایران می آیم، حتما یک بار هم با خانواده ترکیه می رویم. آن جا خدمات هتل در حد کشورهای اروپایی و امریکایی است، سواحل پاک و تمیزی هم دارد.»

دختر 20 ساله ایرانی تبار که در امریکا اقامت دارد، در هنگام کودتا جزء 10 هزار گردشگر ایرانی حاضر در ترکیه بوده و به تازگی به ایران برگشته است.

او زیاد به ترکیه سفر کرده اما شهرهای ایران را ندیده است: «من در ایران به جز شمال و سفرهایی که با مدرسه به عنوان اردو می رفتیم جای دیگری نرفته ام. ترجیح می دهم اگر پولی دارم آن را برای مسافرت خارج از کشور بگذارم. همین سفر ترکیه با خانواده با تور برای هر نفر، یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بود که همراه با غذا و خریدی که داشتیم حدودا نفری ۲ میلیون تومان هزینه مان شد. امریکایی ها اگر بخواهند به جایی سفر کنند ترجیح می دهند به مکزیک یا کانادا که کشورهای نزدیک به خودشان است بروند. ایرانی ها برای تفریح به ترکیه سفر می کنند. فکر می کنم ترکیه برای ایران مانند مکزیک و کانادا برای امریکاست.»

آمارها نشان می دهد که 465 هزار ایرانی در سه ماهه اول سال 2016 به ترکیه سفر کرده اند و در مقابل فقط یک هزار نفر از گردشگران ترک به ایران آمده اند. این آمار از پایگاه اینترنتی وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه به دست آمده است. این وزارت اطلاعات دقیقی از ورود و خروج گردشگران به ترکیه منتشر می کند. در ایام بعد از کودتا رسانه های مطرح جهانی برای تحلیل وضعیت صنعت گردشگری ترکیه و بحران های سیاسی، از گزارش های آماری این نهاد استفاده می کردند. در حالی که جست و جو برای به دست آوردن آمار و اطلاعات درباره وضعیت گردشگری در ترکیه و حتی تعداد مسافران ایرانی در این کشور به زبان انگلیسی به سرعت به گزارش های آماری دقیق و به روز می رسد، جست و جو برای پیدا کردن گزارش های آماری درباره ایران، دشوار است.

آخرین گزارش مربوط به سفر و گردشگری که یک نهاد رسمی در ایران ارائه کرده باشد، به اردیبهشت سال گذشته بر می گردد. مرکز پژوهش های مجلس براساس آمار سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۵، شورای جهانی سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۴ و نیز گزارش های مرکز آمار ایران طی سال های ۷۸ تا ۹۲، گزارشی با عنوان نمایه آماری گردشگری جمهوری اسلامی ایران تهیه کرده بود.

براساس این گزارش، ایرانی ها در سفرهای خارجی خود طی یک سال بیشتر از 7 میلیارد و 517 میلیون دلار هزینه کرده اند، رقم هزینه های ایرانی ها در سفرهای خارجی، مربوط به سال 2012 می شود که 6 میلیارد و 550 میلیون دلار آن صرف هزینه های حمل و نقل شده است. هزینه های سفرهای خروجی شخصی 5 مییارد و 429 میلیون دلار بود که تقریبا 5 برابر هزینه های سفرهای کاری با یک میلیارد و 120 میلیون دلار بوده است.

در سال ۲۰۱۲ درآمد حاصل از جذب گردشگران ورودی برابر با یک میلیارد و ۳۴۶ میلیون بوده است که تراز منفی را در حوزه گردشگری ایران نشان می دهد، ترازی منفی که بیشتر از شش میلیارد ۴۰۳ میلیون دلار است. این در حالی است که گردش مالی کل صنعت گردشگری در ایران در سال ۹۳، حدود ۷ میلیارد تومان برآورد شده است.

براساس جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران، در تابستان سال ۹۳، ایرانی ها ۱۰۲ میلیارد و ۴۱۰ میلیون تومان صرف سفرهای خارجی کرده اند. بیشتری بخش از این هزینه، یعنی ۴۶ میلیارد تومان صرف تور و گشت شده است و بعد از آن ۲۰ میلیارد و ۳۰۰ میلیون هزینه حمل و نقل و ۱۷ میلیارد و ۱۷۰ میلیون تومان هزینه خرید سوغاتی بوده است.

5 میلیارد و 100 میلیون تومان هزینه ویزا و عوارض خروج از کشور، 3 میلیارد و 500 میلیون تومان صرف هزینه های خوراکی و دخانی، 2 میلیارد و 20 میلیون تومان صرف هزینه های اقامت، 6 میلیارد تومان صرف هزینه های خرید کالا و لوازم، 600 میلیون تومان صرف هزینه های فرهنگی، تفریحی و ورزشی و 10 میلیون تومان نیز صرف هزینه های درمانی شده است.

ایرانیان در تابستان سال ۹۲ نیز ۴۲۵ هزار سفر خارجی داشته اند که بیشتر آن با هواپیما انجام شده است. بررسی مسافران به تفکیک جنسیت نیز شکاف عمیقی را نشان می دهد. در آن سال ۱۷۸ هزار و ۵۰۱ نفر از گردشگران خروجی، مرد بوده اند و ۴۶ هزار و ۷۸۱ نفر از زنان ایرانی نیز به خارج از کشور سفر کرده اند. هم چنین هزینه سفرهای داخلی خانوارهای ایرانی در تابستان آن سال ۴ هزار و ۸۳۷ میلیارد تومان اعلام شده است.

مرکز آمار ایران گزارش جدید دیگری ارائه نداده است اما به تازگی اعلام کرده آمارگیری از گردشگران ملی در سال 95 اجرا می شود.

چرا «ترکیه» اولین مقصد گردشگری خارجی ایران است؟

گزارش مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد «ترکیه» اولین مقصد خروجی گردشگران ایرانی است. بعد از آن عرق و عربستان در جایگاه های دوم و سوم قرار دارند. به جز این اطلاعات، برخی مسئولین نیز آمارهایی را اعلام کرده اند.

مجید آقابابایی مدیر کل امور مرزی و پدافند غیرعامل وزارت کشور در تیرماه ۹۴ با اشاره به آمار مسافرت ایرانیان به دیگر کشورها گفته بود: «ترکیه با تعداد سه میلیون و ۲۲۴ هزار نفر، حدود ۲۰.۹ درصد، از مسافرت های ایرانیان به کل دنیا را به خود اختصاص داده است. در ایام نوروز ۱۳۹۴، ۹۲۷ هزار و ۶۱۷ نفر برابر با ۸۴.۳ درصد از کل گردشگران خارجی ایران، به ترکیه مسافرت کرده اند.»

آمارهای این چنین و افزایش تقاضای ایرانی ها برای سفر به ترکیه بعد از کودتا علت های مختلفی دارد. علت هایی که کارشناسان اعتقاد دارند به خاطر نبودن اطلاعات آماری دقیق، نمی توان آن ها را تحلیل کرد. محمود ضیایی، عضو هیئت علمی گروه جهانگردی دانشگاه علامه طباطبایی است. او مدتی نیز مدیریت این گروه را بر عهده داشته است.

قیمت بعضی تورهای خارجی در تابستان 95