گردش در خانه های تاریخی کاشان (۱)

برترین ها: کاشان یکی از مهمترین شهرهای استان اصفهان است که در ارتفاع ۱۶۰۰ متری از سطح دریا، ۲۴۰ کیلومتری جنوب تهران و ۲۲۰ کیلومتری شمال اصفهان و در میان کوه‎های کرکس و کویر مرکزی ایران واقع شده‎ است، جایی که از لحاظ پوشش گیاهی بیشتر فقیر است و در آن بوته‎ها و درخچه‎ها کم و بیش یافت می‎شوند کاشان از طریق بزرگراه و راه آهن با تهران و اصفهان در ارتباط است. کاشان افزون بر فرش های مشهور و زبانزد جهانیان، ابریشم و کاشی معروفی هم دارد. این شهر بزرگ و زیبا در جاده کاشان - قم و در حاشیه غربی کویر قرار گرفته است. کاشان از دیر باز به خاطر منسوجات چرمی، سرامیک، ظروف مسی، گلاب و باغ های پرگل قمصر زبانزد بوده است. این شهر با سابقه ۷۰۰۰ ساله اش از مهمترین مراکز باستان شناسی محسوب می شود. در این مطلب خانه های تاریخی این شهر باستانی را به شما معرفی میکنیم.

خانه رئیسیان


محله سلطان میر‌احمد خانه رئیسیان که قدمت آن به اوائل دوره قاجاری باز می‌گردد، دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی مستقل می‌باشد که هر یک معرف بخش‌های اندرونی و بیرونی بنا هستند. حیاط اصلی و بزرگ بنا به شیوه گودال باغچه بنا شده است. فضا‌های خانه در هر دو حیاط به صورت چهار طرف ساخت و در سه طبقه پیرامون آنها شکل گرفته‌اند. فضا‌های مهم معماری در این بنا عبارتند از: شاه‌نشین، مهتابی، هشتی ورودی، ایوان تابستانی، بهار خواب، حوض‌خانه، شارم و باد‌گیر. تزئینات این خانه در گچ‌بری‌های متعدد آن در فضا‌ها و نمای حیاط‌‌ها خلاصه می‌شود. خانه رئیسیان طی سال‌‌های اخیر توسط اداره میراث فرهنگی کاشان به طور کامل مرمت شده و در مجموعه خانه معظم عامری‌ها قرار گرفته است.


خانه شریفیان


عمارت شريفيان که قدمت آن به سال ۱۲۳۰ هـ.ق برمي گردد تركيبي از سه مجموعه فضايي است كه دو مجموعه مهم تر و اصلي آن دو طبقه و در جبهه‌هاي شمالي و جنوبي حياط قرار دارند.در ميان مجموعه واقع در جبهه جنوبي، تالاري با شاه نشيني بزرگ واقع شده كه‌ از سمت جنوب متصل و مشرف به يک حوضخانه با شكل هشت و نيم هشت است و از سمت شمال به وسيله ايواني بزرگ به حياط متصل مي‌شود. طاق قوسي شكل ايوان از خط نهايي نماي اين جبهه بيرون زده و به اين ترتيب اين نما شاخص ‌ترين نماي عمارت شريفيان محسوب مي شود. سقف و سطوح جانبي اين ايوان با تزيينات كاربندي، يزدي بندي و گچ بري‌هاي زيبا آراسته شده است. در جبهه باختري حياط، مجموعه‌اي متشكل از يک تالار با شاه نشين، دو اتاق سه دري در طرفين و دو فضاي كفش كن به شكل هشتي قرار دارد و دسترسي به اتاق‌هاي فوق از داخل هشتي‌ها امکان پذير است.

موقعیت: محله صدره بنای این خانه از جمله خانه های بزرگی است که علاوه بر اندرونی، حیاط بیرونی نیز دارد. حیاط اندرونی خانه به صورت چهار طرف ساخت و حیاط بیرونی سه طرف ساخت است و در مجموع سه طبقه در این خانه قابل مشاهده است. از فضا های مهم معماری این خانه میتوان از شش سرداب، شاه نشین، هشتی ورودی، ایوان تابستانی، دو سر پوشیده، و بهار خواب نام برد. از ویژگی های این خانه باید از دو سرپوشیده ضلع شمالی و ضلع جنوبی اندرونی آن، و همین طور جلوخان پیش ورودی خانه یاد کرد. بیشترین تزئینات خانه به صورت یزدی بندی، مقرنس کاری و گچ بری در شاه نشین و ایوان اصلی به چشم می خورد.


خانه دستمالچی


خانه دستمال‌چی در محله درب گلان واقع شده و قدمت این بنا به اواخر عصر قاجار می‌رسد. بنای خانه دستمال‌چی از جمله خانه‌های قدیم کاشان است که فاقد بخش‌های اندرونی و بیرونی بوده و فقط یک حیاط وسیع مرکزی دارد. معماری بنا به صورت چهار طرف ساخت بوده و فضاهای معماری در اطراف حیاط در سه طبقه بنا گردیده است. از فضاهای مهم معماری این خانه می‌توان از سرداب، شاه‌نشین، ایوان تابستانی و حوض‌خانه نام برد. این خانه دارای تزئینات رسمی‌بندی ساده گچی در ایوان و طاقچه‌ها می‌باشد.


خانه رزاقیان


محله ترک‌آباد خانه رزاقیان که قدمت آن به عصر قاجار باز میگردد از جمله خانه‌های قدیمی می‌باشد که بخش اندرونی و بیرونی مجزا داشته و هر دو حیاط اندرونی و بیرونی به صورت دو طرف ساخت بنا شده‌اند و سه طبقه فضا‌های قابل استفاده در آنها مشهود است. در این خانه نیز مانند بسیاریاز خانه‌ها که اندرونی و بیرونی دارند شاه‌نشین فضای واسطه بین دو حیاط شده‌ است. از فضا‌های معماری اصلی این خانه می‌توان از سرداب، شاه‌نشین، مهتابی، هشتی‌ورودی، ایوان تابستانی و یک باد‌گیر نام برد. ویژگی این خانه مهتابی آن است که تا حدودی منند شارم تمام طول دو جبهه ساختمان را اشغال کرده است.


خانه حشمت اله خان


ابن بنا در محله کوشک صفی این خانه که متعلق به اوایل عصر قاجار می‌باشد مانند بسیاری ازخانه‌های قدیمی کاشان فقط یک حیاط اصلی و مرکزی وسیع دارد و بخش‌های اندرونی و بیرونی آن از یکدیگر جدا نشده است. فضا‌های خانه به صورت دو طرف ساخت در سه طبقه اطراف آن بنا گردیده‌اند. ویژگی معماری این بنا در این است که دو جبهه ساخته شده آن روبروی هم نیستند بلکه یکی در جنوب و دیگری در شرق حیاط واقع شده‌اند. فضاهای مهم معماری خانه شامل سرداب، شاه‌نشین، هفت‌دری و هشتی‌ ورودی می‌شود. هفت‌دری این خانه از شاخصه‌های بارز آن است.

حیاط خانه حشمت‌اله‌خان با وسعت نزدیک به ۸۲۰ مترمربع از وسیع‌ترین حیاط‌های کاشان محسوب می‌شود. دهانه بزرگ شاه‌نشین هفت‌دری بیش از ۸ متر است که از همه شاه‌نشین‌های خانه‌های کاشان بزرگ‌تر است. شاه‌نشین وسیع خانه به کمک یزدی‌بندی گچی در سقف تزئین شده است. خانه حشمت‌‌اله‌خان توسط میراث فرهنگی و شهرداری کاشان به طور کامل مرمت شده و در حال حاضر به خانه عامری‌ها ملحق گردیده است.


خانه حکیم باشی


محله مسجد آقا‌بزرگ این بنا که متعلق به اوائل عصر قاجاری است، با دارا بودن سه حیاط بزرگ و یک بارانداز وسیع و فضا‌های معماری مختلف دیگر از کامل‌ترین و دست‌نخورده‌ترین خانه‌های قدیم کاشان است. هم بخش اندرونی و هم بیرونی و هم گودال باغچه در این بنا وجود دارد و همهْ آنها به‌صورت چهار طرف ساخت و در سه طبقه به‌چشم می‌خورد.. از فضا‌های مهم معماری این خانه می‌توان از سه سرداب وسیع، بیش از چهار شاه نشین، مهتابی، پنج‌دری، آئینه‌خانه، هشتی ورودی، بارانداز و اصطبل روباز و روبستهْ آن نام برد. نمای حیاط بیرونی و شاه‌نشین اصلی و همینطور سرداب‌ها با گچ‌بری و یزدی‌بندی تزئین شده اند.


خانه حسینی


این خانه، در ضلع شرقی خانه بنی‌کاظمی در محله کوشک صفی کاشان واقع شده است. این بنا متعلق؛ دوران قاجار است و بیشترین ساختمان‌ها آن در قسمت‌جنوبی آن قرار گرفته است این بخش پشت به آفتاب ساخته شده تا نور و گرمای کمتری وارد شود. اتاق‌ پنج ‌دری در ضلع جنوب‌خانه و قسمت شمالی حیاط آب انبار، مهتابی، مطبخ انبارها و دیگر بخش‌های خانه ساخته شده است. ورودی خانه حسینی در کوچه‌ای است با شیبی تند، که از کوچه کوشک صفی و در مجاورت گذر کوشک صفی منشعب می‌شود و پس از در دو لنگه چوبی به هشتی ورودی مربوط می‌شود. حجمهای ایجاد شده در نمای حیاط خانه حسینی، دارای هماهنگی است ودر کمال سادگی اجرا شده است. حیاط این خانه مربع مستطیل است و در طرفین طولی آن چهار باغچه قرار دارد. این بنا در سال ۱۳۷۶ از سوی هیئت امنای بازسازی خانه‌های قدیمی کاشان به نام شهرداری کاشان خریداری و عملیات مرمت آن آغاز شد. اما به دلیل توقف فعالیت هیئت امنا مرمت آن نیز متوقف است.


خانه حسینی و بنی کاظمی


خانه بنی کاظمی در محله کوشک صفی قرار دارد و بر اساس شواهد موجود در این بنا به نظر میرسد بنای اولیه آن به عصر قاجاری تعلق دارد. از جمله خانه هایی است که حیاط بیرونی و اندرونی دارد و فضاهای معماری آن در اطراف آن بنا شده اند. این خانه فاقد گودال باغچه و بیرونی است اما یک حیاط خلوت کوچک پشت شاه نشین جنوبی به چشم میخورد. از فضاهای اصلی معماری این بنا میتوان سرداب های جنوبی و شمالی، شاه نشین، پنج دری، هشتی ورودی و ایوان تابستانی آن نام برد. حیاط اصلی خانه ۹۶۰ متر مربع وسعت دارد و حدود ۵/۵ متر پائین تر از گذر عام احداث گردیده است. تزئینات این خانه شامل گچ بری تصویری و نقاشی، یزدی بندی، رسمی بندی و قطار بندی میباشند. مالکیت خانه در اختیار میراث فرهنگی کاشان است و در حال مرمت آن میباشند. این بنا در تاریخ ۳۰/۳/۱۳۷۷ با شماره ۲۰۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و نقشه های آن موجود است.


خانه مشکی


خانه مشکی در محله درب اصفهان قرار دارد که قدمت آن به اوائل عصر قاجار باز می‌گردد، جزو آن دسته خانه‌هایی از کاشان است که فقط یک حیاط اصلی و مرکزی دارد. البته حیاط ایلی خانه به صورت گودال‌باغچه بنا شده است. خانه در دو طبقه و به صورت سه طرف ساخت بنا گردیده است. از فضاهای مهم معماری این بنا می‌توان از سرداب، مهتابی، شاه‌نشین، هشتی‌ورودی، ایوان‌تابستانی، شارم، پنج‌دری و بهار‌خواب آن نام برد. از تزئینات این بنا می‌توان از یزدی‌بندی گچی سقف و قطار‌بندی تا‌قچه‌ها نام برد.


خانه عطارها


خانه عطارها مربوط به دوره قاجار است و در کاشان، محله پنجه شاه، چهارراه ایت الله کاشانی واقع شده است.این خانه که به نظر میرسد بنای موجود آن بخشی از بنای وسیع تری بوده است، سه باب حیاط داشته که به عصر قاجاری تعلق دارد، از آن دسته خانه ها ئی است که فقط یک حیاط اندرونی وسیع دارند. البته ممکن است بنای موجود فقط بخشی از بنای وسیع تر اصلی باشد. از ویژگی های اصلی این بنا این است که بیش از نیمی از فضا های آن در جهات شرق و غرب حیاط قرار دارند و ضلع شمالی آن در حال حاضر فقط یک دیوار مرتفع با تاق نماست. این خود حاکی از آن است که بخش شمالی خانه در گذشته به شکل دیگری بوده است. از فضاهای اصلی معماری این بنا میتوان از سه سرداب، سه بادگیر، شاه نشین، هشتی ورودی و حوض خانهْ آن نام برد. حیاط اصلی واندرونی خانه بیش از ۴۷۰ متر مربع وسعت دارد. در این بنا باقی مانده هایی از یزدی بندی و گچ بری در تزئینات داخلی به چشم میخورد. این بنا در تاریخ ۲۷/۵/۱۳۷۷ با شماره ۲۰۹۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.


خانه تاریخی بالاچی


خانه بالا خانه چی محله قبرستان درب باغ بر جانب شرق معبر فرعی منتهی به محله مسجد آقا بزرگ از محله قبرستان درب باغ و روبروی خانه قدیمی احسان، خانه بالا خانه چی قرار دارد. قدمت این خانه عصر قاجاری به بیش از ۱۳۰ سال قبل باز میگردد. از جمله خانه های قدیمی کاشان است یک حیاط اصلی بدون گودال باغچه دارد که در دو طرف آن فضاهای معماری خانه احداث شده اند و بدین ترتیب از نوع دو طرف ساخت میباشد. این بنا در سه طبقه به گونه ایی بنا گردیده که دو طبقه آن بالاتر از گذر عام و ورودی اصلی و یک طبقه نیز پائین تر از آن است. ویژگی اصلی این خانه دو فضای بزرگ شاه نشین و سرپوشیده آن است. از فضاهای اصلی معماری این خانه باید از سرداب، شاه نشین، سرپوشیده، مهتابی، هشتی ورودی، و ایوانهای تابستانی و زمستانی آن نام برد. حدود ۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. رسمی بندی و آینه کاری شاه نشین و سر ستون های گچ بری شدهْ ایوان اصلی خانه قابل توجه هستند. این خانه در تاریخ ۲۵/۱۲/۱۳۷۹ با شماره ۳۳۳۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

* گردآوری از وب سایت سیری در ایران