عصر حکمرانی مال ها؛ نبرد با بازار (۴)

مجله صدا - فریده عنایتی، زینب کوهیار، سمیرا قزوینی: می گویند، ابرمارکت ها مصرف گرایی را رواج می دهند و ارتباط میان فردی را کم می کنند، اما فعالان اقتصادی خیلی با این مفاهیم و تعریف ها موافق نیستند. در بازار، عرضه و تقاضا مهم است. حالا می خواهد این عرضه و تقاضا در ابرمارکت ها به مصرف گرایی بکشد و یا ارتباط آدم ها را کاهش دهد. این گزارش، نظرات جامعه شناسان، اقتصاددانان، فعالان اقتصادی و مسئولان را درباره پدیده ابرمارکت ها در کشور مورد بررسی قرار داده است.

این در حالی است که در کشورهای خارجی، در فضای رقابتی برندها، قیمت ها به نفع مصرف کننده کاهش پیدا می کند. طیف وسیعی از کالاها با کیفیت مطلوب در فروشگاه های بزرگ عرضه می شود. این باعث فروش بالای این برندها می شود. فروشگاه های کوچک در سطح شهر چون قادر به رقابت با این فروشگاه ها از نظر قیمتی نیستند، کالاهای با کیفیتشان را ارزان می دهند.

از سوی دیگر تولیدکنندگان برای فروش بیشتر، به دنبال کیفیت بهتر هستند تا طیف وسیعی از مصرف کنندگان را جذب کنند. به این ترتیب، در کشورهای توسعه یافته، این فروشگاه ها در همه مناطق شهر هستند و امکان دسترسی تمام اقشار به این ها وجود دارد. خانواده ها به سهولت می توانند از این فروشگاه ها و پارکینگ آن ها استفاده کنند. همچنین هزینه های ساخت بنای فروشگاه ها و سرمایه اولین برای راه اندازی و اداره آن بسیار کمتر از هزینه ساخت چنین فروشگاه هایی در ایران است.

عصر حکمرانی مال ها؛ نبرد با بازار (2)

عصر حکمرانی مال ها؛ نبرد با بازار (1)

همین هزینه کم ساخت، خود به تنهایی عاملی برای پایین نگه داشتن قیمت ها به حساب می آید. از طرف دیگر، در فروشگاه های بزرگ کشورهای توسعه یافته، بیشتر نیازهای مختلف و روزمره در نظر گرفته می شود. برای مثال کالاهای لوکس در آن عرضه نمی کنند، جواهرفروشی ندارند یا کیف و کفش های لوکس و تجملی هم نمی فروشند. اما به گفته راغفر، در کشور ما مخاطب این فروشگاه ها بیشتر، همان ۳۰ درصد طبقه بالای جامعه اند.

او می گوید: «نظارت جدی بر برندهایی که توزیع کننده اجناس لوکس در این فروشگاه ها هستند وجود ندارد. یکی از برنامه های تلویزیون نشان می داد یکی از این فروشگاه های ۵۰ درصد تخفیف اعلام کرده بود اما وقتی به آن مراجعه کردند، دیدند یک جفت کفش بعد از ۵۰ درصد تخفیف هنوز به قیمت قابل خریداری برای یک خانواده متوسط نرسیده و درضمن محصول ارائه شده در آن واحد از فروشگاه که ظاهرا عرضه کننده یک برند معتبر از اروپا بوده، تولید چین بوده است.»

البته با این حال، در همه جای دنیا، چنین مراکزی دیده می شود و مردم هم از هرطبقه و قشری می توانند مایحتاج خودشان را تهیه کنند. جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی، درباره مزیت این ابرمارکت ها می گوید: «همه جای دنیا به مجتمع های بزرگ تجاری و فروشگاه های بزرگ تمایل دارند.

دلیل این تمایل این است که با خرید در این فروشگاه ها، در وقت صرفه جویی می کنیم، قدرت انتخاب بالاست، می توانیم کالاهای جایگزین و یا مکمل را در یک مکان ببینیم و از نظر قیمت و کیفیت با هم مقایسه و خریداری کنیم. امتیاز دیگر این فروشگاه ها، خدمات جانبی آن هاست. در کنار این فروشگاه ها خدمات فرهنگی مثل سالن های سینما، سالن های ورزشی و... را هم ارائه می کنند که می تواند نیازهای تمام اعضای خانواده را پوشش داده و همه اعضای خانواده را متناسب با سلیقه و سنشان تامین کند. به تعبیر اقتصادی ها، این فروشگاه های بزرگ صرفه جویی های ناشی از خرید را در اقتصاد ایجاد می کنند.»


به گفته قادری، هرچند واحدهای توزیع کننده کنار خیابانی از توسعه چنین فروشگاه هایی متضرر می شوند اما با توجه به امتیازهای فروشگاه های بزرگ و گرایش دنیا به دلیل همین امتیازها به این فروشگاه ها،چنین فروشگاه هایی به نفع ماست. باید بدانیم که خیابان محل رفت و آمد است و محل توقف برای خرید نیست. او می گوید: «به نظر من در کشور ما در مقایسه با دیگر کشورها اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته و استانداردهای لازم رعایت شده. هرچند ممکن است ایرادات و اشکالاتی در کار این فروشگاه ها وجود داشته باشد اما بحث این است که بیشتر کشورهای دنیا در این مسیر حرکت می کنند و ما هم با درنظر گرفتن شاخصه های کمک کننده این فروشگاه ها ناگزیریم به توسعه این فروشگاه ها کمک کنیم.»

همچنین با اینکه بعضی جامعه شناسان و اقتصاددانان معتقدند این ابرمارکت ها، مردم را به مصرف گرایی سوق می دهد، اما به اعتقاد قادری، چنین موضوعی صحت ندارد. چرا که به گفته او، مصرف گرایی را بیشتر در واحدهای شیک و لوکسی می بینیم که گاها در این مجتمع ها هست. این واحدهای توزیع کننده اجناس لوکس، ممکن است کنار خیابان ها هم باشند و وجود آن ها در مغازه های کنار هایپرمارکت ها و سوپرمارکت ها دلیل بر این نیست که این بخش ها به مصرف گرایی و تجمل دامن می زند. این فروشگاه ها متناسب با نیازهای مردم ساخته می شوند. طبیعتا هرچه بزرگ تر باشند و اگر با تنوع بیشتر، همانطور که در کشورهای دیگر هست، کالاها را عرضه کنند، مردم بیشتراز آن ها استقبال می کنند

در کنار قادری، فعالان اقتصادی هم با مال ها و ابرمارکت ها موافق هستند. احمد صادقیان که مدیرعامل شرکت تک ماکارون و عضو هیات نمایندگان اتاق تهران است، او می گوید: «مال ها، خیلی از مایحتاج جامعه را در یکجا عرضه می کنند. از نظر قیمت ها هم چون خرید انبوه دارند و سازمان یافته هستند، معمولا کالاها را با قیمت های خوبی می خرند و با قیمت های خوبی عرضه می کنند. بنابراین، موررد استقبال مردم قرار می گیرند.»

البته او میزان مصرف گرایی این مارکت ها را قبول دارد و ادامه می دهد: «از نظر مصرف گرایی، وقتی شما برای خرید می روید، کالاهای دیگری هم در مقابل دیدتان قرار می گیرد که اشتها و مصرف کاذب را زیاد می کنند. این فروشگاه ها فراگیرتر از سوپرمارکت ها هستند و قطعا رقیب مهمی برای سوپرمارکت ها تلقی می شوند. اما اگر این مال ها کالاهای داخلی و محلی عرضه کنند، خوب قطعا باعث رونق اقتصادی می شود. ولی اگر بخواهند نیازهایشان را به صورت واردات تامین کنند، تاثیر منفی بر اقتصاد می گذارد. اما در نهایت این مال ها پاسخگوی نیازهایی است که جامعه به آن گرایش پیدا می کند. رسانه هایی مثل تلویزیون، بر بسیاری از این نیازها، تاثیر می گذارند و نیاز را در مصرف کنندگان به وجود می آورند.»


در همین باره، حسن فروزان فرد، رییس هیات مدیره صنایع غذایی کامبیز و عضو هیات نمایندگان اتاق تهران معتقد است: «واقعیت جامعه امروز ما در طول سال های گذشته این بوده است که نظام توزیع مویرگی ما دچار یک عدم شفافیت جدی و یک اتفاق غیراقتصادی است که می توان اسم آن را اندازه نامناسب واحدهای توزیعی گذاشت. مشاهده می فرمایید که امروزه در خیابان های شهر مخصوصا خیابان های پرجمعیت تر، تعداد زیادی فروشگاه های توزیع کوچک و تکراری وجود دارد.

توزیع کنندگان کوچک، انتظار دارند، برای موادی که توزیع می کنند، بین ۱۸ تا ۲۰ درصد سود داشته باشند تا بتوانند هزینه هایی مثل اجاره، سرقفلی، سردخانه، برق و... را جبران کنند. در مقابل اتفاقی که برای تولیدکنندگان می افتد این است که توزیع بدین شکل، پرهزینه تر و کم فایده تر است، به خاطر اینکه مقدار باری که هر بار سفارش می دهند، کم است و نیز تولیدکننده برای دریافت پول باید به نفرات بیشتری مراجعه کند، به اضافه اینکه، این فرصت وجود ندارد که شما در همه خرده فروشی ها، حضور داشته باشید و برند خود را معرفی کنید و عملا صاحب فروشگاه، برندی که در آن مطقه فروش می رود را تعیین می کند.»

او همچنین می گوید: «از زاویه نگاه حاکمیتی، مثل شهرداری یا سازمان امور مالیاتی، خرده فروشی ها معمولا نظام خرید و فروش شفافی ندارند. یکی از مشکلات این است که از فروشگاه های کوچک، به خاطر نداشتن ابزارهای کنترلی، نمی توانند مجری مالیات بر مصرف باشند. بنابراین، حاکمیت مجبور می شود، مالیات بر مصرف را درواقع از تولیدکنندگان کالا بگیرد.


در صورتی که، در همه جای دنیا، گروه مایات های بر مصرف همیشه توسط توزیع کنندگان نهایی از مشتری دریافت می شود. بنابراین، ضعف های عمده در حوزه فروشگاه های کوچک شامل بالابودن هزینه های توزیع و درواقع تنوع محدود محصولات، بالارفتن هزینه های حمل و نقل و ترافیکی و نهایتا ناتوانی در ارائه شفافیت و میزان فروش و نداشتن فاکتور فروش و مواردی از این دست است.»

اما، به گفته فروزان فرد، فروشگاه های بزرگ و فروشگاه های زنجیره ای، از زاویه نگاه عرضه کنندگان، می توانند یک متقاضی عمده محسوب شوند. برای تولیدکنندگان حمل کالا و ارائه خدمات به این فروشگاه ها، راحت تر و توجیه پذیرتر خواهدبود. ضمن اینکه، فروشگاه های بزرگ این فرصت را فراهم می کنند که برندهای مختلف بتوانند در کنار هم رقابت سالم تری را داشته باشند. از نظر تقاضا، از آنجا که مصرف کنندگان می توانند، به نسبت خریدی که انجام می دهند، فاکتور رسمی دریافت کنند و جزییات خرید خود را ببینند، فروشگاه های بزرگ می توانند فرهنگ خرید را ارتقا دهند.

به اعتقاد او، عاقبت به خیری ما از آنجایی مطرح شد که سرمایه گذاری خارجی وارد این عرصه شد، نمونه آن هایپراستارت است که تا مدتها توجه همه ما را به خود جلب کرد و اقبال عمومی مردم نسبت به این فروشگاه نشان داد که چه ظرفیت بزرگی در اقتصاد برای این کار وجود دارد که با سرمایه گذاری و رفتارهای دولتی به آن دست پیدا نکردیم.

به هرحال، هرچه که باشد، تولیدکننده ها به دلیل صرفه اقتصادی که این مگامال ها برایشان دارند، از ماجرا استقبال می کنند. البته به شرطی که محصولات داخلی در آنها عرضه شود. مهدی معصومی اصفهانی، مدیرعامل شرکت تلاونگ و عضو هیات نمایندگان اتاق تهران، در این باره می گوید: «در تهران حدود ۵۰هزار سوپرمارکت وجود دارد. اما به عنوان مثال توزیع تخم مرغ به این سوپرمارکت ها سخت تر از توزیع تخم مرغ به ۱۰۰۰ فروشگاه زنجیره ای است.


مسلما با توزیع کالا در فروشگاه های بزرگ، هزینه های پخش پایین می آید، این فروشگاه ها با توجه به اینکه فروش بالاتری دراند، سود کمتری می گیرند و قیمت تمام شده را پایین می آورند. در فروشگاه های بزرگ حق انتخاب با خریدار است، اما، در سوپرمارکت ها حق انتخاب با فروشنده است. در فروشگاه های بزرگ انواع برندهای یک محصول عرضه می شود و شما هرکدام را که مایل باشید، می خرید. مال ها، باعث می شوند، فروشگاه های کوچک، جذابیت و فروششان کم شود، مگر فقط برای کالاهای اضطراری و دم دستی.»

به اعتقاد معصومی، این مال ها، مصرف را بالا می برد. در نتیجه، چرخ اقتصاد بهتر می چرخد و تولید بیشتر می شود و یا البته واردات بیشتر می شود. این دیگر بستگی به سیاست های دولت دارد که روی کدامیک تمرکز کند. این اتفاق، در کشورهای پیشرفته هم افتاد، در کشورهای پیشرفته هم افتاد و آنها از لحاظ اقتصادی، بسیار پیشرفت کردند. یکی از نکات مثبتی که گسترش این مال ها دارد این است که بار ترافیکی کمتر می شود و هرکس در محل زندگی خودش از مال آن منطقه خرید می کند که درمجموعه اینها به اقتصاد کشور کمک می کند.

به هر حال، هرقشری از جانب خودش در مورد مگال مال ها و ابرمارکت ها نظر می دهد. جامعه شناس ارتباط میان فردی آدم ها را می بیند. اقتصاددان مصرف گرایی را مورد تاکید قرار می دهد و فعال اقتصادی هم به کاهش هزینه هایش نگاه می کند.