۵ اردیبهشت - ۲۵ آوریل؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز 5 اردیبهشت برابر با 25 آوریل تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

483 - تصرف قلعه ‏ی اَلَموت توسط حسن صباح

حسن صباح که در ابتدا در خدمت سلطان مَلِکشاه سلجوقی بود بعدها به شام و مصر مسافرت کرد و به سلک اسماعیلیان - که به امامت اسماعیل فرزند امام جعفر صادق(ع) معتقد بودند و هفت امامی به شمار می‏روند - درآمد. وی از اواخر سال 473 ق به دعوت مردم ایران به مذهب اسماعیلی پرداخت و عده‏ی زیادی را به دور خود جمع کرد. حسن صبّاح در رجب 483 ق بر قلعه‏ی الموت در قزوین استیلا یافت و آن جا را مرکز دعوت و تربیت سرّی خود قرار داد. پس ازتصرف اَلَموت، حَسن، دایره‏ی دعوت خود را توسعه داد. هرچند حسن، تا آن هنگام، بسیاری از مردم را درنواحی مختلف به مذهب خویش درآورده بود، ولی اهمیّت واقعی کار او در حقیقت پس از تصرّف قلعه‏ی اَلَموت آغاز شد. پس از مدتی، کار حسن صباح چنان بالا گرفت که سپاهیان سلجوقی از رویارویى با او و قلعه‏ی مستحکم اَلَموت، ناکام باز می‏گشتند.
 
او یارانی در این منطقه و مناطق گوناگون شمال و شرق کشور فرستاد و پناهگاه‏هایى بسیار در دست گرفت. حسن صباح یاران فداکاری را تربیت کرد که مردم از کار آن‏ها در وحشت و دِهشت می‏افتادند و هرکار پرخطری به دست ایشان انجام می‏شد. از جمله کارهای این فدائیان، قتل مخالفان این فرقه بود که قتل نظام المُلک، وزیر کهنه‏کار سلجوقی و دو پسر او و بسیاری از دیگر افراد می‏باشد. سلطان سنجر سلجوقی نیز بر اثر تهدیدی که از جانب حَسن دیده بود، از تعقیب او باز ایستاد. گویند، حسن، یکی از فداییان را مامور کرد تا شب هنگام، کاردی نزدیک وی در زمین فرو کند. او سپس به شاه پیغام داد که "آن کس که کارد به زمینِ دُرشت فرو می‏کند، در سینه‏ی نرم سلطان هم توانَد نشانَد" سلطان ترسید و با صبّاحیان آشتی کرد و قدرت ایشان، بیش از قبل فزونی گرفت.

۱۴۹۲ - سقوط آخرین دولت اسلامی اروپا در غرناطه

پس از ظهور دین مبین اسلام و در پی گسترش آن در نواحی غرب آسیا و شمال افریقا، سپاهیان اسلام از طریق تنگه جبل‏الطّارق وارد منطقه جنوب غربی اروپا شدند و این ناحیه به مدت هشت قرن تحت نظر خلفای اسلامی قرار داشت. این ناحیه که امروزه اسپانیا می‏باشد در آن زمان اندلس نامیده می‏شد. با گذشت زمان، مسیحیان اسپانیا به کمک دیگران زمینه ترویج فساد را در بین مسلمانان به وجود آوردند و سرزمین اندلس را از دست مسلمانان خارج ساختند. در این هنگام عده بسیاری از مسلمانان از شهرهای اسپانیا به غرناطه آمدند و این شهر مدتی دراختیار آنان بود. در نهایت، این شهر به عنوان آخرین پایگاه دولت اسلامی در اروپا، در ۲۵ آوریل در سال ۱۴۹۲م به تصرف مسیحیان درآمد و به حکومت هشت‏صد ساله مسلمانان در این منطقه پایان داده شد. دوران حاکمیت اسلام در این منطقه با شکوفایى علم و دانش همراه بود؛ علوم قرآنی و حدیث، فقه، علوم طبیعی و پزشکی، نجوم و ریاضیات، فلسفه و ادبیات جلوه‏هایى از بُعد علمی و فرهنگی مسلمانان در این منطقه به حساب می‏آمد. گرچه در کنار علوم فوق، باید از معماری اسلامی یاد کرد که بقایای آن در اسپانیای امروز نشانه‏هایى از فکر بدیع و تلاش مسلمانان در نمایش دین اسلام در تمامی جهات زندگی است. سقوط دولت اسلامی در اندلس ناشی از عواملی چند می‏باشد که می‏توان از غفلت امرا و حکام جامعه اسلامی، عدم وحدت و یگانگی میان مسلمانان، تأثیرات گسترده تهاجم فرهنگی و برنامه‏ریزی و تلاش دشمنان اسلامی در باز پس‏گیری این قطعه از دنیای اسلام یاد نمود.
 
۱۹۱۸ - نخستین نبرد تانکها در تاریخ

۲۴ اپریل ۱۹۱۸ جبهه ویلر برتونو (فرانسه، آخرین سال جنگ جهانی اول) شاهد نخستین نبرد تانک بود. در این نبرد ۳ تانک آلمانی و ۳ تانک انگلیسی یکدیگر را می کوبیدند. شمار کل تانکهای آلمان در زمان این نبرد، ۲۱ دستگاه گزارش شده است. «تانک» به عنوان یک جنگ افزار در سال ۱۹۱۷ ساخته شده بود و قبلا ارتش انگلستان از آن در نبرد با افراد پیاده و سنگرنشین استفاده می کرد که آلمان نیز تانک به جبهه فرستاد. مهندس جوزف ولمر طراح تانکهای آلمان بود که از سال ۱۹۱۶ دست بکار آن شده بود. نخستین تانکهای آلمانی ۳۰ تن وزن، اندکی بیش از هفت متر طول و ۳ متر عرض داشتند، ضخامت زره آنها ۵ سانتیمتر بود، مجهز به توپ ۵۷ میلیمتری بودند و شبیه یک برجک پولادین بنظر می رسیدند. یک موتور دایملر این تانکها را به حرکت درمی آورد و حداکثر سرعت آنها ۱۵ کیلومتر در ساعت بود. نخستین طراح تانکهای انگلیسی سرگرد ویلسون بود. این تانکها ۲۸ تن وزن داشتند ولی سرعتشان بیش از ۶ کیلومتر در ساعت نبود.

عکس زیر دو نمونه از نخستین تانکهای آلمانی و انگلیسی را که نخستین جنگ افزار زرهی جهان بشمار می آیند نشان می دهد:
 
1928 - خواستگاری ولیعهد وقت از فوزیه

دربار سلطنتی ایران پنجم اردیبهشت 1317 (در آن سال مصادف با 25 اپریل 1938) اعلام کرد که خواستگاری ولیعهد وقت (محمدرضا پهلوی) از فوزیه شاهزاده خانم مصری (خواهر ملک فاروق) پذیرفته شده و بزودی نخست وزیر ایران در صدر هیاتی برای فراهم ساختن مقدمات کار و تعیین روز عقدکنان به قاهره خواهد رفت. این هیات 9 روز بعد عازم مصر شد. محمدرضا پهلوی پنجم اسفند (ده ماه بعد) برای عقد نکاح و آوردن عروس، با کشتی جنگی رهسپار قاهره شد. عقد نکاح، 24 اسفند انجام شد و محصول این ازدواج که دیری نپایید یک دختر به نام شهناز بود. عوام الناس ایرانی فوزیه را جاسوس خارجی در دربار ایران می پنداشتند! و به باور آنان، انگلیسی ها عامل این وصلت بودند! زیرا که مصر وابسته به انگلستان بود. معمّای این ازدواج، تا دهها سال در ذهن ایرانیان باقی مانده بود مخصوصا که ازدواج بعدی شاه که فرزند بوجود نیاورد، یک دهه بعد صورت گرفت و ازدواج سوم یک دهه! پس از آن؛ حال آنکه هدف نخست، نگرانی و مشغله یک شاه و هر رهبر دیگر باید داشتن یک «جانشین بالقوه» برای خود باشد تا برنامه ها، سیاست ها و مسیر ادامه یابد.
 
پس از اشغال نظامی ایران در شهریور ۱۳۲۰، از برخی از رجال ایرانی هوادار آلمان که بازداشت و تبعید شده بودند نقل شده است که گفته بودند: لندن از آن بیم داشت که اگر ولیعهد وقت با یک شاهزاده خانم افغان ازدواج کند، دو کشور متحد و به گونه ای باردیگر یکپارچه شوند و دهها میلیون پاتان (پشتون = پختون) هند غربی (پاکستان امروز) را به آن اتحادیه بکشانند که خلاف سیاست قدیمی انگلستان بود و چنانچه با دختر یکی از بزرگان ایران پیوند مزاوجت می بست، بعدا مقامات ارشد اداری از دست عوامل قدیمی انگلستان خارج و به این خانواده سپرده می شد که این هم به زیان انگلستان بود که می خواست ایران را در چنگ داشته باشد. ازدواج با دختر یک ژنرال، در صورت وقوع هر ناآرامی و شورش احتمال کودتا می رفت. ازدواج ولیعهد وقت با یک شاهزاده خانم اروپایی و یا دختر یکی از معاریف آن قاره نیز به مدرنیزه شدن ایران کمک می کرد که لندن خواهان آن هم نبود؛ لذا عوامل لندن موضوع ازدواج با فوزیه را مطرح کردند که خاندان او در دست انگلستان بودند. خانواده آلبانیایی تبار فوزیه از آغاز قرن نوزدهم (زمان محمدعلی پاشا) تا کودتای ژنرال نجیب (اوایل دهه ۱۹۵۰) در مصر سلطنت داشتند.

شاه مدتها پس از طلاق فوزیه در بهمن ۱۳۲۹ با ثریا اسفندیاری بختیاری ازدواج کرد و برغم اطلاع از عقیم بودن وی، تا بهمن ۱۳۳۶ با او زندگی کرد. در آبان ۱۳۳۹ هجری خورشیدی (و خیلی دیر) از همسر سوم (که در ۱۳۳۸ با او ازدواج کرده بود) دارای پسر شد. به باور برخی از مورخان، داشتن ولیعهد از تکالیف یک پادشاه است و اگر محمدرضاشاه پهلوی در این کار مسامحه نکرده بود و دست کم در دهه ۱۳۲۰ (۱۹۴۰میلادی) دارای پسر و ولیعهد شده بود، می توانست در ۱۹۷۳ که مشخص شد به سرطان مبتلاست، این بیماری را اعلام و به موقع تفویض اختیارات می کرد و .... (پسر او ـ رضا پهلوی در ۱۹۷۳ که ابتلاء شاه به بیماری سرطان تایید شده بود ۱۴ ساله بود و نوجوان).

۱۹۴۰ - سالروز تاسیس رادیو ایران

پنجم اردیبهشت ۱۳۱۹ (۲۵ اپریل ۱۹۴۰) رادیو تهران در محل بی سیم پهلوی (باغ بی سیم ـ خیابان شمیران ـ چهارراه سید خندان و در آن زمان خارج از تهران) و با استفاده از دو فرستنده ۲۰ کیلو واتی و دو کیلو واتی موجود ویژه ارسال تلگرام آغاز بکار کرد و سه بار در شبانه روز به فاصله هشت ساعت از هم، اخبار داخله و خارجه و تفسیرهای مربوط را پخش می کرد. . از آنجاکه نوار ضبط صوت ساخته نشده بود برنامه های رادیو تهران ـ از موسیقی تا گفتار و نمایش به صورت زنده پخش می شد و ابتکاری بود، نه اقتباس از کشورهای دیگر. اعضای ارکستر عمدتا درجه داران موزیک ارتش بودند. اخبار در شهر و در سازمان خبرگزاری پارس (جنب ساختمان وزارت امور خارجه) در دو نسخه تهیه و به دو موتوسیکلت سوار جداگانه داده می شد تا اگر فرضا یکی از آنان ضمن راه (تهران به بی سیم پهلوی) دچار حادثه غیر مترقبه شود، دیگری به موقع، اخبار را به دست گویندگان برساند. خبرگزاری پارس که در تابستان ۱۹۳۴ (۱۳۱۳ هجری خورشیدی) طبق الگوی خبرگزاری آناتولی (ترکیه) تاسیس شده و وابسته به وزارت امور خارجه بود بعدا به سازمان انتشارات و تبلیغات کشور (وزارت ارشاد فعلی) که رادیو یکی از موسسات آن بود ضمیمه شد. رشد و پیشرفت رادیو ایران و خبرگزاری پارس در زمان مدیریت و وزارت نصرت الله معینیان روزنامه نگار معروف صورت گرفت.
 
در اجرای یک قانون مصوب، رادیوها و تلویزیون غیر دولتی از سال ۱۳۵۰ (۱۹۷۱) به تلویزیون ملی ملحق و سازمان ملّی رادیو تلویزیون (صدا و سیمای ایران) به وجود آمد و خود، به تاسیس خبرگزاری مستقل دست زد که بعدا واحد مرکزی خبر نام گرفت و بیشتر سازمانهای رادیو از میدان ارگ به خیابان جام جم منتقل شد.

قراربود که هر برنامه سازمان رادیو تلویزیون همانند رادیو سابق دارای شورا (شورای برنامه مرکب از کارشناسان و اهل تجربه) باشد و این شوراها مطالب برنامه و هرگونه تغییری را قبلا بررسی و تصویب کند و جمع این شوراها و یا شورای مرکب از نمایندگان آنها بر سازمان و برنامه های رادیو تلویزیون که یک سازمان ملّی است نظارت داشته باشد که چنین نشد و چون مدیر عامل این سازمان در هفت سال نخست از وابستگان دربار بود، از این بابت مورد اعتراض علنی قرار نگرفت. مسعود برزین آخرین مدیرعامل سازمان رادیو تلویزیون ملّی ایران نه تنها تصمیم به اجرای روال شورایی برنامه ها گرفت بلکه در نظر داشت که شورای کل سازمان رادیو تلویزیون، انتخابی (همانند شوراهای شهر) باشد، نیمی از اعضاء با رای مخاطبان و نیم دیگر از کارشناسان و اهل حرفه با رای این جماعت، که پیروزی انقلاب انجام این کار را متوقف ساخت و بسیاری از کارکنان حرفه ای این سازمان نیز برکنار شدند. ساختمان رادیو تلویزیون دولتی (صدا و سیما) پس از پیروزی انقلاب به دست کمونیست ها افتاده بود و اینان بودند که کارکنان قدیمی را به سازمان رادیو تلویزیون (ساختمان جام جم) راه ندادند و تلاش قطب زاده مدیر عامل بعدی هم به دلیل ایجاد یک کمیته انقلاب در رادیوتلویزیون مرکب از شرکت کنندگان در انقلاب، نه اهل حرفه، مانع از حل مسئله شد. به اخراج شدگان غرامت بیکاری هم پرداخت نشد (ندادن غرامت اخراج از کار، در کشوری که به اتباع یارالنه نقدی داده می شود!). در اوایل دهه ۱۳۷۰ محمد هاشمی مدیر عامل وقت برخی از کارکنان قدیمی را که به او مراجعه کرده بودند بکار گرفت.

۱۹۴۵ - محاصره برلین توسط ارتش شوروی در آخرین روزهای جنگ جهانی دوم

در حالی که تمام مقاومت‏های نیروهای نازی در برابر متفقین با شکست مواجه می‏شد و جنگ جهانی دوم آخرین روزهای خود را پشت سر می‏گذاشت، در روز ۲۵ آوریل ۱۹۴۵م، ارتش سرخ شوروی، برلین پایتخت آلمان را تحت محاصره گرفت و نیروهای شوروی پس از دور زدن برلین، در غرب این شهر شروع به پیشروی کردند. دو روز بعد، نیروهای امریکا و شوروی در مسیر حرکت خود در دو جهت مخالف، در قلب آلمان به هم پیوستند و نیروهای آلمان به دو قسمت تقسیم شدند. در این زمان قدرت مقاومت ارتش آلمان نازی به کلی در هم شکسته شد و سربازان آلمانی، نه فقط به علت از دست دادن روحیه و احساس شکست، بلکه به خاطر نرسیدن مهمات و مواد غذایى دسته دسته تسلیم می‏شدند. هم‏چنین وحدت فرماندهی از میان رفته و هیتلر کنترل خود را بر باقی‏مانده ارتش آلمان از دست داده بود. با تنگ‏تر شدن حلقه محاصره برلین، دیگر تردیدی برای هیتلر باقی‏نمانده بود که مقاومت آخرین سربازان وفادار او هم تا چند روز دیگر به پایان خواهد رسید. با تصرف کامل برلین و خودکشی هیتلر، آلمان هم تسلیم متفقین شد و جنگ جهانی دوم نیز پایان یافت.
 
1966 - در اثر زلزله ای مهیب تاشکند پایتخت ازبکستان تخریب شد.
 
1974 - انقلاب میخک در پرتغال

انقلاب میخک که نام اصلی آن «انقلاب جمهوری» است در 25آوریل سال ۱۹۷۴ میلادی توسط افسران شورشی جوان در شهر لیسبون پرتغال شروع شد و با پایان دادن به حکومت دیکتاتوری که سالازار بنیانگذار آن بود، باعث به قدرت رسیدن ژنرال اسپینولا در این کشور شد. چون این انقلاب بدون خونریزی و آشوب انجام شد، در تاریخ پرتغال به نام انقلاب دمکراتیک مشهور است و چون مردم از سربازان با گل‌های میخک استقبال کردند، به انقلاب میخک نیز مشهور شد.
 
1980 - سالروز شکست عملیات نظامی آمریکا در صحرای طبس

25 اپریل 1980 عملیات نظامی «مافوق سرّی» آمریکا علیه ایران، در صحرای طبس با کشته شدن هشت نظامی آمریکایی و از دست رفتن یک هواپیمای سی ـ 130 و چند هلی کوپنر با شکست رو به رو و ادامه آن لغو شد. جیمی کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا همان روز مسئولیت این شکست را برعهده گرفت و گفت که به منظور خارج ساختن گروگانها (کارکنان سفارت) از تهران، این عملیات برنامه ریزی شده بود. قرار بود این نظامیان پس از تجدید سوخت هلی کوپترها در صحرای طبس، خود را به تهران و بازداشتگاههای گروگانها برسانند. در پی اعتراف کارتر، سایرس ونس وزیر امورخارجه آمریکا از سمت خود کناره گیری کرد و گروگانها تا آخرین لحظه حکومت کارتر آزاد نشدند. همین اقدام کارتر باعث شد که در انتخابات نوامبر آن سال از رونالد ریگان (ریگن) نامزد حزب جمهوریخواه شکست بخورد.
 
مناسبت ها

روز جهانی مالاریا

زادروزها

۱۸۰۷ - تولد هنری لانگ فالو ادیب معروف امریکایی
 
۱۹۴۰ - آل پاچینو، بازیگر آمریکایی و برندهٔ جایزه اسکار.
 
۱۲۹۹- جلیل ضیاءپور، پدر نقاشی مدرن ایران در بندر انزلی.

مرگ‌ها

۱۶۴۴ - چونگ‌جن، آخرین امپراتور سلسله مینگ
1971 - مرگ فرانسوا دوالیه دیکتاتور خون‏خوار هائیتی
  ۱۹۶۰ - مرگ امان اللَّه خان پادشاه پیشین و بانی نظام سلطنتی در افغانستان
۱۳۸۴ - رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی، گوینده اذان ایرانی مشهور و تاریخی جهان اسلام در آواز بیات ترک و در گوشه روح الارواح
 
۱۳۰۸- بیژن ترقی، شاعر و ترانه‌سرای ایرانی در تهران.
۱۳۹۲ - امیرحسین فردی، نویسنده و روزنامه نگار
 
۱۹۲۸ - فلوید بنت، هوانورد آمریکایی
۲۰۱۴ - تیتو ویلانوا، سر مربی سابق تیم بارسلونا
 
*****
منابع:

-پایگاه نوشیروان کیهانی زاده
-ویکی پدیای فارسی
-صفحه امروز در تاریخ در توئیتر
-راسخون