پروپزال ارشد و دکترا حاوی چه نکاتی باید باشد؟

برترین ها: همان طور که در ۹ گفتار قبلی سلسله مطالب اعزام دانشجو و تحصیل رایگان در اروپا را خواندید، موضوع تحصیل در خارج از کشور، به پارامترها و فاکتورهای مختلفی وابسته است که دانشجویان و علاقمندان به تحصیل در خارج از کشور به ویژه عزیزانی که قصد تحصیل رایگان دارند، باید آن ها را در فرآیند بررسی خود در نظر داشته باشند. سلسله مطالبی که در پرتال برترین ها برای نخستین بار در سایت های فارسی در این حوزه ارائه می شود، تلاش دارد تا با نثری روان و مثالهای عینی که نشات گرفته از تجارب فعالان این عرصه می باشد، کمک خوبی برای متقاضیان و خواننده گان محترم پرتال باشد. در این بخش به مساله اهمیت پروپزال مقاطع عالی تحصیلی در فرآیند پذیرش اشاره می شود.


از فردی که متقاضی تحصیل در دوره های کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه های خارج از کشور است، انتظار می رود تا حدودی نسبت به موضوعی که قصد تحقیق و تحصیل در مقاطع عالیه دارد، اطلاعات اجمالی در اختیار داشته باشد و حداقل بداند که دنبال چه رشته ای و چه موضوع تحصیلی و پژوهشی هست و در آینده قصد فعالیت بر روی چه گرایش صنعتی یا هنری یا پزشکی را دارد. به دلیل آن که انتخاب دانشجو در کشورهای اروپایی بر خلاف دانشگاه های کشورمان که بر اساس آزمون سراسری انجام می شود، بر مبنای ارزشیابی و بررسی پرونده تحصیلی دانشجویان صورت می پذیرد، دانشجو هیچ فرصتی برای عرض اندام و نشان دادن قابلیت های علمی و فردی خود در حوزه ای که قصد تحصیل دارد، ندارد و تنها ابزارش، پرونده ای هست که به دانشگاه ارسال کرده است.


همه دانشجویان، ریز نمرات دوره کارشناسی، مدرک زبان، رزومه، اظهارنامه هدف یا مدرک GRE-GMAT و امثالهم را به انضمام یک یا چند توصیه نامه از افراد مختلف، به دانشگاه مقصد ارسال می کنند. افرادی که مسئول بررسی و ارزشیابی علمی پرونده های دریافتی هستند، در یک محیط رقابتی از دانشجویان مختلف که از سراسر جهان برای رشته های گوناگون در دانشگاه مقصد اپلای کرده اند، به بررسی دقیق مفاد پرونده ها می پردازند.

به نظر می رسد برگ برنده در اختیار پرونده ای هست که بتواند به طور واضح و آشکار، هدف خود را در تحصیل در مقطع فوق لیسانس یا دکترا تبیین و مشخص کند. در اظهار نامه هدف، شما تنها به ارائه چشم اندازی از برنامه کوتاه مدت یا بلند مدت خود جهت تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی می پردازید و به بیان کلی علایق، توان مندی ها و سوابق علمی و عملی در یک یا دو صفحه اکتفا می کنید. اما حتی با این اظهار نامه هدف، مسئول پذیرش دانشگاه مقصد یا اساتید دپارتمانی که برای تحصیل در یکی از رشته های آن اپلای کرده اید، از جزییات برنامه تحصیلی و تحقیقی شما مطلع نخواهند شد. بنابراین راه چاره چیست؟

به نظر می رسد باید در یک مدرک جداگانه، به این موضوعات اشاره کنید. موضوعات پروپزال شما می تواند هر زمینه ای را بر اساس علاقه و تخصص خود شامل شود. مثلا شاید شما بخواهید بر روی موضوع توسعه پایدار در پروژه های ساختمانی در فلان کشور تحقیق کنید و یافته های خود را با کشور مطبوعتان مقایسه کمی و کیفی بکنید یا اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکت ها را در نظام بانکداری بین المللی یا گردشگری بررسی کنید و یا تاثیر خوردگی شیمیایی بر روی بازدهی یک پالایشگاه یا نیروگاه حرارتی را مورد کاوش قرار دهید و در این حوزه ها، تجربه و کار تحقیقاتی قبلی انجام داده اید. تحقیق بر روی این موضوعات، مقدمات و موخراتی دارد و یک آرزوی رویایی و اتفاقی تصادقی نیست و شما بر اساس زنجیره ای از آگاهی، علاقه و دانش، به جمع بندی لازم برای کاوش در این مقولات در دانشگاه خاص رسیده اید.

برای تحقیق بر روی این موضوعات، باید صلاحیت لازم را داشته باشید و این صلاحیت را به نوعی ابراز کنید تا صلاحیت شما برای فعالیت در این حوزه احراز شود. در هیچ کدام از مدارکی که شما ضمیمه پرونده خود کرده اید، بیان جزئی و دقیق برنامه تحقیقاتی شما که با تحصیل در مقطعی خاص در فلان دانشگاه حاصل می شود، میسر نیست. در نهایت مطلوب است که این موضوعات و بررسی اجمالی آن ها را در قالب نامه ای جداگانه با عنوان پروپزال پایان نامه فوق لیسانس یا دکترا تهیه و تدوین کنید. این پروپزال، در واقع پیشنهاد جدی شما به دانشگاه مقصد مبنی بر تحقیق و پژوهش بر روی یک موضوع تخصصی با شیوه و برنامه مشخص است.

در واقع قصد شما به ادامه تحصیل در این مقاطع، یافتن پاسخ هایی برای پرسش های تحقیق است که در این پروپزال با آن رو به رو هستید و تحصیل در فلان مقطع، می تواند شما را به رسیدن به این اهداف تحقیقاتی یاری کند. حتی اگر پروپزال شما حاوی موضوعاتی باشد که نشان دهد شما یک محقق تازه کار و آماتور برای رسیدن به اهداف مندرج در پروپزال هستید و کمی در بیان خواسته ها و شیوه های رسیدن به هدف، اغراق کرده اید، باز این موضوع از اهمیت کار شما نمی کاهد.

چرا که اگر شما یک محقق طراز اول بودید، دیگر نیازی به تحصیل در مقطع فوق لیسانس و دکترا نداشتید. بنابراین قصد شما برای تحصیل در این مقاطع، انجام research و تبدیل شدن به یک researcher آگاه و مطلع است که در محیط دانشگاهی تربیت و رشد یافته است. ارزش کار اینجاست که شما نسبت به ادامه تحصیل خود در رشته ای خاص، چشم انداز روشنی برای خود متصور می دانید و مانند خیل عظیمی از دانشجویان که بعضا حتی ترجمه فارسی رشته خود را نیز به خوبی نمی دانند، این رشته و گرایش را انتخاب نکرده اید. همین موضوعات برای دانشگاه مقصد مهم است و ارزش کار شما را نشان می دهد.

وقتی شما به دانشگاه پیشنهاد کنید که قصد شما برای ادامه تحصیل در گرایش خاص، تحقیق بر روی فلان موضوع مرتبط یا گرایش است، حتی اگر صلاحیت و توانمندی حداقلی برای این کار در حال حاضر نداشته باشید، باز دانشگاه از این که برای خود یک برنامه و نقشه راه تبیین کرده اید، با دید مثبت به پرونده شما می نگرد. به این موضوع توجه ویژه ای داشته باشید و حتی المقدور، هیچ اپلیکیشنی را بدون پروپزال تحقیقاتی به دانشگاه مقصد ارسال نکنید. هیچ ساختار مشخصی برای یک پروپزال خوب و مفید وجود ندارد. پایگاهی مانند www..findaphd.com، راه حل هایی را ارائه کرده که در کنار مطالعه کتاب های زیر، می تواند درک درستی را به مخاطب برای نوشتن یک پروپزال تحقیقاتی خوب ارائه کند.

• Baxter, L, Hughes, C. and Tight, M. (۲۰۰۱): How to Research, (Open University Press, Milton Keynes).

• Cryer, P. (۲۰۰۰): The Research Student's Guide to Success, (Open University, Milton Keynes).

• Delamont, S., Atkinson, P. and Parry, O. (۱۹۹۷): Supervising the PhD, (Open University Press, Milton Keynes).

• Philips, E. and Pugh, D. (۲۰۰۵): How to get a PhD: A Handbook for Students and their Supervisors, (Open University Press, Milton Keynes).

اما بهتر است بر اساس تجربه ای که از افراد مختلف کسب کرده ایم، به نکات زیر در نوشتن پرپزال توجه کنید:

نکته ۱۴۷: عنوان موضوع تحقیقاتی شما مانند یک مقاله علمی باید در بالاترین بخش پروپزال درج شود.

نکته ۱۴۸: مقدمه ای کوتاه درباره عنوان پروپزال و هدفی که دنبال می کند را در پایین این عنوان نوشته شود. رابطه بین این عنوان با رشته و دانشگاهی که قصد تحصیل دارید را به طور خلاصه ذکر کنید.

نکته ۱۴۹: پروپزال تحقیقاتی معمولا نباید بیش از ۲ یا ۳ صفحه باشد.

نکته ۱۵۰: در صورتی که پروپزال تحقیقاتی با همکاری استاد یا نهادی حقوقی در داخل یا خارج از کشور تهیه و تنظیم شده است، سند این ادعا باید ضمیمه پروپزال باشد.

نکته ۱۵۱: درباره این که بر اساس کدام استدلال علمی و عملی و منطقی به چنین عنوان تحقیقاتی دست یافته اید، توضیح مختصری داده شود.

نکته ۱۵۲: عنوان تحقیقاتی شما باید همچون عنوان یک مقاله آکادمیک، حرفه ای و علمی انتخاب شود و مانند عنوان یک مقاله در روزنامه یا مجله هفتگی /ماهانه نباشد. برای رسیدن به عنوان حرفه ای، باید زیاد مطالعه کنید و مقالات مربوط به حوزه کاری خود را مرتب خوانده و تحلیل کنید.

نکته ۱۵۳: پروپزال تحقیقاتی، آرزوی علمی شما نیست و باید منطقی تحریر شود. مثلا شما نمی توانید به عنوان کارشناس مهندسی مکانیک سیالات، بگویید که قصد انجام تحقیق در زمینه تجارت الکترونیک ۱ در حوزه بنگاه -مشتری ۲ را دارید و بخاطر علاقه قبلی به موضوع تجارت الکترونیک، این حوزه را در رشته کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات دانشگاه خاص، دنبال می کنید. قطعا از شما پذیرفته نخواهد شد.

چرا که پروپزال تحقیقاتی برای تحصیلات تکمیلی، باید بر مبنای مستندات و استدلال های منطقی و هدفمند شکل بگیرد و با آنچه در اظهارنامه هدف بیان می شود، تفاوت ساختاری و مفهومی دارد. شما باید ذکر کنید که بر اساس مرور منابع ۳ ، یافته های تحقیق ۴ مقالاتی که تا کنون خوانده اید و حتی تجربه کار عملی قبلی ۵ (که مستند آن در رزومه شما ذکر شده است ) و مسائلی از این دست، قصد پژوهش در این زمینه را دارید تا مخاطب این پروپزال به نیت شما و تسلط نسبی شما به دامنه ۶ کاری آگاه شود.

نکته ۱۵۴: پروپزال تحقیقاتی تنها یک پیشنهاد است و تا زمانی که استاد راهنمای شما در دانشگاه آن را تایید نکند و به تصویب دپارتمان مربوطه در دانشگاه مقصد نرسد، قابلیت اجرایی ندارد. بنابراین همواره نوشتن این پروپزال را زیر نظر یک یا چند تن از اساتید دانشگاه مقصد انجام دهید تا شانس اجرایی شدن این پروپزال افزایش یابد. قطعا پروپزال هایی که توسط یکی از کارشناسان یا اساتید دانشگاه مقصد امکان سنجی و ارزشیابی مقدماتی شده باشد، شانس شما را برای پذیرش نهایی و حتی اخذ بورس تحصیلی خصوصا در دانشگاه های بدون شهریه اروپا افزایش می دهد.

نکته ۱۵۵: همه پروپزال ها باید بخشی به مرور کل منابع اختصاص دهند. مانند یک مقاله آکادمیک یا یک پایان نامه دانشگاهی که بخش مرور منابع دارد، پروپزال شما نیز باید حاوی این بخش باشد. اما نیاز نیست چند صفحه باشد. دو یا سه پاراگراف نیز کفایت می کند. مرور منابع نشان می دهد که شما به عنوان محقق آینده، چند مقاله در این حوزه را مطالعه کرده اید و به یافته های پزوهشی و موضوعات تحقیقی مورد اشاره در این منابع علاقمند شده و بر همین اساس قصد پیش برد این پروپزال را دارید.

نکته ۱۵۶: بهتر است منابعی که در نوشتن این پروپزال از آن استفاده کرده اید، بر اساس سیستم رفرنسینگ مقالات علمی، در پایان پروپزال درج شود.

نکته ۱۵۷ : سوالات تحقیقی شما باید واضح، منطقی و مبتنی بر یافته های حاصل از مرور منابع باشد. مثلا از شما پذیرفته نیست که بگویید : دلایل توسعه دهنده شکاف در خانواده ها در غرب چیست؟ یا این که آینده نانوتکنولوژی در کشورهای شمال اروپا چگونه خواهد بود. این پرسش های تحقیقاتی، بسیار کلی و فاقد منطق هایی مبتنی بر مرور منابع و پژوهش های کیفی یا کمی بوده و جامعه هدف خاصی را در نظر نگرفته است و بالطبع، به عنوان پرسش تحقیق نمی تواند مطرح شود. چرا که پروپزال تحقیقاتی شما یک بیانیه سیاسی یا یک اظهارنامه شخصی نیست و یک پیشنهاد آکادمیک می باشد. پیشنهاد آکادمیک باید همه عناصرش علمی و منطقی و مبتنی بر منابع موثق و دقیق باشد تا مورد قبول جوامع آکادمیک قرار بگیرد. بنابراین هر چه در پروپزال خود می نویسید، باید امکان دفاع از آن را در بیرون داشته باشید. در غیر اینصورت به راحتی مردود می شود.


نکته ۱۵۸: پروپزال تحقیقاتی را نمی توان دو ساعته یا ظرف ۴۸ ساعت نوشت و نهایی کرد. مگر آن که شما در موضوعی که قضد پیشنهاد دارید، سابقه مطالعه ده ها مقاله و کتاب و انجام کار عملی داشته باشید و تبحر لازم برای نوشتن یک پروزال حرفه ای و مقاله آکادمیک را قبلا آموخته باشید. بنابراین هر اندازه برای طرح حرفه ای و مطلوب برنامه تحقیقاتی آینده خود وقت صرف کنید و از مشاوره های مختلف بهره بگیرید، کار نهایی شما مطلوب تر و شانس پذیرش شما افزایش می یابد.

نکته ۱۵۹: تعیین سوالات تحقیق، اصول و مبانی خاص خودش را دارد که باید قبلا آن ها را فرا گرفته باشید و یا از طرق مختلف علمی آن ها را مطالعه کنید. حتما سوالات تحقیق پروپزال خود را با اساتید فن رشته خود در میان بگذارید و فیدبک آن ها را دریافت کنید.

نکته ۱۶۰: شیوه یا شیوه هایی که در انجام تحقیق خود از آن ها استفاده می کنید، باید در پروپزال به طور اجمالی ذکر شود. مثلا اگر تحقیق کمی انجام می دهید، باید به این موضوع اشاره کنید که آیا پرسش نامه سوال بسته به جامعه هدف ارسال می کنید، یا پرسش نامه سوال باز. چه تعداد و چه گونه و در چه مدت زمانی. مقیاس ارزشیابی شما بر اساس لیکرت است یا مقیاس های دیگر. اگر تحقیق کیفی انجام می دهید، مطالعه موردی هست یا بر اساس نظریه بنیادین یا مطالعات کتابخانه ای یا تحقیقات میدانی. همه این موارد باید به صورت مختصر و شفاف، در پروپزال قید شود تا مخاطب شما بفهمد که شما برای رسیدن به پاسخی برای پرسش های تحقیقاتی خود، از چه منطق علمی - پژوهشی استفاده خواهید کرد.

نکته ۱۶۱: برای افزایش کارایی پروپزال، بهتر است قید کنید که شما از چه منابع مادی یا معنوی برای انجام این پیشنهاد بهره خواهید برد. مثلا چند درصد بودجه این تحقیق را خود بر عهده میگیرید یا سازمان مطبوع شما. یا چه واحدهایی بهتر است در رشته ایی که اپلای کرده اید برای افزایش دانش خود جهت انجام این تحقیق، اخذ کنید. یا موافقت کلی یا اصولی کدام موسسات/شرکت ها را برای همکاری جهت انجام بهتر این تحقیق دریافت کرده اید.

نکته ۱۶۲ : رفرنس هایی که شما در پروپزال تحقیقاتی خود به آن ها اشاره می کنید، باید نشان دهنده میزان شناخت و تسلط نسبی شما به موضوع تحقیقاتی و منابع معتبری باشد که در انجام تحقیق آینده خود از آن ها بهره خواهید گرفت. بنابراین این بخش، فهرستی از کتاب ها و مقالات کلی یا کم ارتباط به موضوع تحقیقاتی شما نیست.

نکته ۱۶۳: در پروپزال تحقیقاتی خود باید برای پاسخ یه این موضوع کلیدی، راه حل و برنامه داشته باشید : Gap in the existing literature. یعنی یک جای خالی در منابع موجود. یعنی کدام مجهول، کدام موضوع علمی را که کم تر به آن پرداخته شده است را قصد کاوش و ممارست دارید؟ آیا به توسعه علم کمک می کنید یا کار شما توضیح الواضحات است؟! اگر هنرمندانه و حرفه ای بتوانید به این موضوع پاسخ منطقی و دانشگاهی پسند بدهید، برگ برنده در دستان شماست و پرونده شما گوی رقابت را از دیگران ربوده است.

نکته ۱۶۴: پروپزال تحقیقاتی خود را مانند رزومه و اظهارنامه هدف و موضوعاتی که در گفتارهای قبلی به آن ها اشاره کردیم، از نظر نگارش انگلیسی و ساختار، با مشورت یک اهل فن، تنظیم و نهایی کنید تا با ارائه یک پروپزال حاوی غلط های املایی و دستوری و ساختاری، ذهنیت منفی در نظر مخاطب پروپزال خود ایجاد نکنید.

۱. E-commerce

۲. Business to Custome - B۲C

۳. Literature review

۴. Reseach findigs

۵. Observational findigs

۶. Scope