تاریخچه عروسک های مدل در دنیا

مجله سرزمین پویا: با آشکار شدن تاثیرات فرهنگی عروسک های مدل به ویژه باربی، در کشورهای اسلام تلاش هایی برای ساخت جایگزین هایی برای باربی صورت گرفته است.

«عروسک های مدل» به عروسک هایی گفته می شود که در واقع مد هستند. این واژه در گذشته فقط به عروسک های مجسمه گونه ای اطلاق می شدت که در پی معرفی و ترویج آخرین مدها و نمایش آنها بودند اما اکنون این اصطلاح تعریف دیگری یافته است.

عروسک های مدل در حال حاضر به عروسک های اسباب بازی گفته می شود که برای بازی و سرگرمی کودکان، به ویژه دختران 3 تا 12 سال طراحی و ساخته می شوند.


این عروسک ها اندام و چهره ای زیبا و به دقت طراحی شده دارند. انواع لباس ها برای این عروسک ها طراحی و وسایل و لوازم جانبی گوناگونی برای موقعیت های مختلف آنها در نظر گرفته شده است.

ساخت عروسک های مدل در اواسط قرن نوزده و در فرانسه آغاز شد. طراحان لباس و مد به دنبال روشی مناسب برای معرفی و ارائه آخرین ساخته ها و محصولات خود بودند. عروسک وسیله ای بسیار جذاب بود که قابلیت حمل و نقل آسان و تعویض سریع لباس ها را داشت.

عروسک «بیسک» اولین نوع این عروس ها بودند که معمولا از پسلین ساخته می شدند و ویژگی اصلی آنها پرداخت مات پوست و چهره بود که نمایی واقع گرایانه به این عروسک ها می بخشید.


عروسک های بیسک آلمانی و فرانسوی به تدریج به عنوان اسباب بازی کودکان مطرح شدند. آنها چشم هایی از جنس شیشه داشتند و در اندازه های متفاوتی ساخته می شدند. آنها ساخته می شدند تا کودکان طبقه ثروتمند را سرگرم کنند و البته به آنها آموزش دهند مطابق مد روز لباس بپوشند. شرکت های سازنده عروسک های مدل معمولا آلمانی و فرانسوی بودند و اسامی شرکت هایی مانند ژمو، برو، گولتیه، رومر، سیمون و هورت در میان آنها دیده می شود. البته سر تمام عروسک ها در آلمان ساخته می شد. عروسک های بیسک بسیار محبوب بودند و تا اواخر قرن نوزده حضوری موفق در بازارهای اروپا داشتند.

اما ساخت عروسک های مدل به شیوه معاصر در سال ۱۹۵۵ در آلمان آغاز شد. «لی لی»، عروسکی بود که براساس کاراکتر کارتونی یک کمیک استریپ ساخته شد. طراح این شخصیت کارتونی رنهارد بوتین، کارتونیست روزنامه بیلد زینانگ، هامبورگ بود. لی لی کاراکتری جذاب و زیبا اما سبک سر و گستاخ بود.

پس از استقبالی که از داستان و کاراکتر لی لی شد، رنهارد تصمیم گرفت عروسی بر اساس آن بسازد. مکس وسبرادت طراحی عروسک را برعهده گرفت و لی لی ساخته شد.

لی لی چهره ای آرایش شده داشت. موهای بلوند او در پشت سر بسته شده بود و طره ای موی پیچان بر روی پیشانی از مشخصه های طراحی آن بود. لی لی آشکارا برای بازی کودکان طراحی نشده بود. این عروسک معمولا در بارها و مغازه های مخصوص بزرگسالان به فروش می رسید. بسیاری از والدین مخالف سرسخت لی لی بودند و آن را برای کودکان مناسب نمی دانستند اما لی لی سرانجام راه خود را به دنیای کودکان باز کرد.


شرکت سازنده ۸لی لی برای افزایش محبوبیت آن در میان کودکان خانه های عروسکی، لوازم شخصی و لباس های گوناگون برای لی لی طراحی کرد. لی لی و مد همراه آن به عنوان اسباب بازی کودکان در تعدادی از کشورهای اروپایی و اسکاندیناوی به فروش می رسیدند. لی لی سرانجام به یک عروس کمدل موفق تبدیل شدو ساخت آن تا ۱۹۶۴ ادامه داشت.

پس از لی لی بود که موفق ترین و معروف ترین عروسک مدل ساخته شد. «باربی»، تحولی بزرگ در دنیای عروسک های مدل و اسباب بازی ایجاد کرد. باربی در سال ۲۰۰۹ پنجاه سالگی خود را جشن گرفته و هنوز هیچ عروسکی نتوانسته است با آ« رقابت کند.

راث هندلر، سازنده باربی، ایده اولیه آن را از لی لی گرفت. او در سفری به اروپا این عروسک را دید و چند نمونه از آن را خریداری کرد. هندلر یکی از عروسک ها را به دختر خود باربارا هدیه داد و نمونه های دیگر وارد کارخانه «متل» شدندتا به عنوان نمونه مورد استفاده قرار گیرند.

هندلر از عروسک های کاغذی موجود رضایت نداشت و ناراحتی دخترش را به هنام بازی با آنها دیده بود. او در پی ساخت عروسکی بود که قابلیت های بالا داشته باشد و کودکان بتوانند به راحتی با آن بازی کنند و سرگرم شوند.

اولین باربی در مارچ ۱۹۵۹ در نمایشگاه اسباب بازی نیویورک تولید و عرضه شد. شرکت متل در سال ۱۴۹۶۴ تمام حقوق عروسک لی لی را خریداری کرد و تولیدآن متوقف شد. باربی پس از آغاز کار به سرعت به پدیده ای جهانی تبدیل شد. شرکت متل تولید عروسک های باربی را با لباس ها و لوازم جانبی بسیار متنوع ادامه داد و در طی چند سال خانواده ای کامل برای این عروسک خلق کرد.

در سال ۱۹۶۷ بود که شرکت تصمیم گرفت باربی را از حالت یک عروسک منحصرا سفیدپوست خارج کند و عرکس های باربی سیاه پوست و رنگین پوست با ملیت های گوناگون یکی پس از دیگری متولد شد.

متل با خرید شرکت های اسباب بازی گوناگون در سراسر جهان، اکنون شرکتی چند ملیتی و بزرگ و البته موفق تلقی می شد. محبوبیت باربی در میان کودکان جهان برای هیچ کدام از عروسک های اسباب بازی اتفاق نیفتاده است. آمارها نشان می دهند ۹۰ درصد دخترانی که بین ۳ تا ۱۰ سال دارند، حداقل یک عروسک باربی دارند.

باربی علی رغم تمام انتقادات و البته در میان رقابت شدید دیگر شرکت ها و عروسک ها برای سلطه یافتن بر این بازار، همچنان در صدر ایستاده است. باید گفت تولید باربی نقطه عطفی در تاریخ عروسک های مدل بوده است و می توان تاریخ عروسک های مدل را به قبل و بعد تولید باربی تقسیم کرد چرا که باربی تحولی بزرگ در این صنعت ایجاد کرد و تمام عروسک هایی که پس از باربی تولید شده اند به نوعی از آن تقلید یا پیروی کرده اند.


با آشکار شدن تاثیرات فرهنگی عروسک های مدل، به ویژه باربی، در کشورهای اسلامی تلاش هایی برای ساخت جایگزین هایی برای باربی صورت گرفته است. در کشورهای عربی ایده عروسک «فولا» در ۱۹۹۹ به عنوان جایگزین باربی مطرح شد و در ۲۰۰۳ به بازار آمد.

فولا، عروسکی محجبه با لباسی تمام قد، همراه با جانمازی صورتی رنگ به بازار عرضه شد. طراح و آفریننده این شخصیت عروسکی، استودیو طراحی نیوبوی است که عرضه محصولات خود را از سال ۲۰۰۳ در کشورهای سوریه و امارات آغاز و در مدت کوتاهی حضور قدرتمندی در بازارهای کشورهای عربی پیدا کرد.

گفته می شود این عروسک تاکنون سود سرشاری را نصیب سازندگان آن کرده است. پیش از آنکه ایده فولا در کشورهای اسلامی شکل بگیرد، ایده ساخت عروسک های مدل در ایران پدید آمد. ایده ساخت عروسک های «دارا» و «سارا» از ۱۳۷۵ شمسی توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مطرح شد.

پس از پنج سال این دو عروسک با لباس های محلی اقوام مختلف ایرانی با هدف آشناسازی کودکان ایرانی در سال ۱۳۸۰ ساخته شدند اما این عروسک ها برخلاف فولاد نتوانستند به عنوان جایگزینی موفق برای باربی عمل کنند.

در ماه های اخیر عروسک مدل جدیدی با نام «لامیلی» و به عنوان رقیب تازه ای برای باربی وارد بازار شده است. نیکلای لام، طراح ۲۵ ساله لامیلی درباره عروسک خود گفته است: «لامیلی شخصیتی تازه در دنیای عروسک ها خواهد بود؛ شخصیتی که تا به حال نمونه اش وجود نداشته است.»