۱۴ دی - ۴ ژانویه؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز ۱۴ دی برابر با ۴ ژانویه تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

۸۳۸ - بابك خرمدين کشته شد

بابك خرمدين چهارم ژانويه سال ۸۳۸ ميلادي به دستور معتصم خليفه عباسي با قطع تدريجي دست و پا و اعضاي بدن كشته شد و سپس بقيه بدنش را در بيرون شهر سامرا (سامره) بدار آويختند كه مدتها به همان صورت باقي بود.


در آن قرن و از نیمه قرن پیش از آن درهر گوشه ايران يك استقلال طلب و احیاگر هویت ملی بپاخاسته بود. در شمال ايران همزمان سه مبارز ــ بابك، مازيار و افشين ــ بناي مبارزه با حكومت بغداد را گذارده بودند كه بابك در عين حال فرضيه اجتماعي ــ اقتصادي مزدك را هم دنبال مي كرد و خواهان برابري كامل مردم و مشترک بودن مالكيت ها [دولتی و ملی بودن منابع و ابزار تولید و خدمات عمومی] بود. پدر بابک یک تیسفونی بود که در پی ویران شدن پایتخت امپراتوری ایرانیان (واقع در 36 کیلومتری جنوب بغداد) از این شهر به آذربایجان رفته بود. پيروان بابک پيراهن سرخ رنگ بر تن مي كردند و به احتمال زياد دادن عنوان «سرخها» به كمونيستها ريشه در همان زمان دارد. در تاريخ، آنان را سرخ جامگان، خرّميان و خرّمدينان نوشته اند. در آن زمان هنوز اكثريت آذربايجاني ها كه بابك از ميان آنان برخاسته بود دين نياكان (آيين زرتشت) را حفظ كرده بودند. بايد دانست كه تا زمان شاه اسمعيل صفوي (پنج قرن پيش) هم بسياري از مردم شمال ارس زرتشتي بودند و حکمرانان آنان از همان دودماني بودند که در عهد ساسانيان منصوب شده بودند. همچنين بايد به خاطر داشت كه زبان تركي دو ــ سه قرن پس از قيام بابک و با سلجوقيان وارد اين بخش از ايران شد.


بابك بارها سپاه خليفه عباسي را كه عموما غلامان تُرك آسياي مركزي بودند شكست داده بود، زيرا دژ و استحكامات متعدد داشت. وي با مازيار حاكم تبرستان (مازندران) و نيز افشين سردار استقلال طلب ديگر در ارتباط بود. مازيار به دليل همسايگي با طاهريان از دور و در ظاهر احترام خليفه را داشت تا فرصت مناسب به دست آورد و افشين معتقد به انهدام قدرت خليفه از درون بود و بنابراين، خودرا به شخص خليفه نزديك كرده بود، ولي خليفه از همه چيز باخبر بود و براي تضعيف روحيه استقلال طلبي ايرانيان كه مي گفتند: اسلام بله؛ حكومت عرب نه ــ افشين را به جنگ بابك فرستاد. افشين همه مساعي خودرا به كار برد تا بابك باقي بماند كه بابك به دليل از دست دادن چند افسر خود در جنگ، به ارمنستان فرار كرد كه در آنجا به دام توطئه افتاد و اسير شد و به افشين تحويل گرديد و افشين راهي جز تحويل او به خليفه نداشت و خليفه اورا به طرز دلخراشي كه مورخان آن زمان شرح داده اند و در تاريخ طبري هم آمده است بكشت، اما بابك تا جان در بدن داشت خود را نباخت. مازيار نيز از طريق اغفال برادرش دستگير و او نيز در سامرا كه معتصم پايتخت خود را به انجا منتقل كرده بود به طرز فجيعي كشته شد و جسدش را دركنار استخوانهاي بابك به دار زدند. سپس نوبت به افشين رسيد كه اورا در بغداد گرفتند و خليفه تماسهاي او با مازيار و بابك را رو كرد و با گرسنگي دادنش كشت و جنازه وي را هم در كنار دو تن ديگر در حاشيه سامرا به دار آويخت. تاريخ خلفاي عباسي و حكام عرب مملو از چنين قتلهايي است، حتي قتل نزديكان و بستگانشان.

1643 - زادروز اسحاق نیوتن، کاشف جاذبه عمومی

اسحاق نیوتن دانشمند بلندآوازه انگلیسی، در تاریخ چهارم ژانویه سال ۱۶۴۳ میلادی در منطقه نارس انگلستان به‏دنیا آمد و کودکی خود را با غم از دست دادن پدر به تلخ‏کامی گذراند. وی از جوانی به ابزارهای مکانیکی علاقه داشت تا این‏که در دانشگاه کمبریج انگلستان در زمینه‏های ریاضی، فیزیک و فلسفه به تحصیل و تحقیق پرداخت. نیوتن در ۲۴ سالگی، قوانین اساسی فیزیک را تنظیم کرد و آن‏‌ها را درباره اجرام آسمانی به‏کار برد. مهم‏‌ترین کشف نیوتن، قانون اصلی جاذبه است. کشفیات علمی نیوتن، پایه بسیاری از اکتشافات بعدی دانشمندان درباره قوانین حاکم بر طبیعت و اصول ریاضی و هندسی شد. نیوتن، مفاهیم و قوانین اساسی مکانیک را فرمول‏بندی نمود و پس از کشف جاذبه عمومی، منظره‏ای فیزیکی از جهان به‏وجود آورد که تا آغاز قرن بیستم میلادی، دست‏نخورده باقی ماند. نیوتن را به‏دلیل مطالعه آثار ریاضی‏دانان بزرگ و به‏ویژه پایه‏گذاری اساس حساب و جبر و آنالیز، به‏عنوان یکی از بنیان‏گذاران اصول ریاضیات عالی می‌‏دانند. نیوتن پس از تحقیقات جالبی که درباره نور انجام داد، ثابت کرد که نور خوشید یا نور سفید عملاً از ترکیب رنگ‏های گوناگون به‏وجود آمده است که با یک منشور ساده قابل تجزیه است.


نتیجه این تجربه، باعث ایجاد مفهوم طیف یا نوار رنگ گردید و پایه طیف‏‌شناسی ریخته شد. وی هم‏چنین با ساخت نوعی تلسکوپ که به‏جای عدسی، دارای آینه بازتابنده بود، پایه تلسکوپ‏های امروزی را گذارد و از آن برای بررسی اعماق کیهان استفاده برد. دیدگاه‏های این دانشمند بزرگ جهان درباره دین، فلسفه و اخلاق نیز مورد توجه بسیاری از دین‌شناسان و متفکران قرار گرفته است. نیوتن آثار متعددی به نگارش درآورده است که کتاب مبانی ریاضی فلسفه طبیعی درباره حرکت اجسام، مهم‏‌ترین اثر اوست. نیوتن در این کتاب، پیروی حرکات اجسام در زمین و آسمان را براساس قوانین واحد اثبات می‌‏کند و قوانین مهم سه‏گانه خود را در این ‏باره مطرح می‌‏سازد. او بیش از بیست سال آخر عمر را در مقام ریاست انجمن سلطنتی انگلستان گذراند و فعالیت‏های علمی خود را ادامه داد. اسحاق نیوتن سرانجام در ۳۱ مارس سال ۱۷۲۷م در سن هشتاد و پنج سالگی درگذشت و در کلیسای وست‏مینستر که مدفن بزرگان بسیاری است، به خاک سپرده شد.

1952 - سقوط هواپیمای مسافربری در نزدیکی تهران

چهارم دي ماه 1331، يك هواپيماي شركت هواپيمايي ايران كه از شيراز و اصفهان به تهران مي آمد، در نزديكي فرودگاه مهرآباد هنگام كم كردن ارتفاع براي نشستن سقوط كرد و همه مسافران و سرنشينان آن جز دو تن (حسين عدل رئيس شركت تلفن شيراز و مهندس خزايني) كشته شدند.

نكته جالب و قابل تامل در اين سانحه زنده ماندن و سلامت كامل اين دو تن از ميان دهها مسافر نبود، دست نخورده ماندن يك بسته بسيار بزرگ پُر از اسكناس بود كه با اين هواپيما حمل مي شد. اين بسته پس از برخورد هواپيما به زمين از داخل آن بيرون افتاده، بازشده و اسكناسها سطح بيانان (چند قدمي جاده جنوبي پُر رفت و آمد كرج ـ تهران ) را تا مسافتي دور پوشانده بود. صدها نفر كساني كه به كمك و يا تماشا آمده بودند و عموما از كارگران تنگدست محل و نوجوانان بودند حتي يك قطعه اسكناس را براي خود برنداشته بودند و به خبرنگاران خارجي گفته بودند كه تصاحب به ناحق مال ديگران ـ دولت و يا شخص ـ حرام است و باعث ناراحتي وجدان مي شود و ما تنها به دسترنج خود قانع هستيم. اين خبرنگاران به سراسر جهان نوشته بودند كه سانحه پُرتلفات هوايي تهران منش ويژه و بزرگواري ايرانيان سال 1952 را به ثبوت رساند و اگر در كشوري ديگر اتفاق افتاده بود، مردم تماشاگر حتي يك قطعه اسكناس را باقي نمي گذاشتند و براي تصاحب آنها هجوم مي بردند و با هم مسابقه مي دادند.

1969 - تصميم غير منتظره شاه درباره بحرين

پهلوی دوم ـ محمدرضاشاه كه ديدار رسمي از هند را از 11 دي ماه 1347آغاز كرده بود روز 14 دي (4 ژانويه 1969) در يك مصاحبه مطبوعاتي در هند در پاسخ به سئوالي در باره بحرين [ که احتمالا طبق نقشه و از پيش تنظیم شده بود]، بادي در غبغب انداخت و بدون اين كه درنظربگيرد كه پارلمان ايران با حمايت ملت، بحرين را استان 14 ايران اعلام داشته و شاه مشروطه حق ندارد تصميمي مغاير مصوبه پارلمان و اراده ملت بگيرد گفت كه اگر بحريني ها نمي خواهند با ما باشند ما حرفي نداريم!. رويدادهاي دو دهه آخر قرن 20 در منطقه خليج فارس ثابت كرد كه چه نيرويي پشت اين تصميم شاه بود.


اعلام چنين مطلب مهمي در يك مصاحبه عمومي آن هم در كشوري ديگر و قرار دادن ملتي باستاني در برابر يك امر انجام شده عملي نابخشودني بشمار رفته است. شاه با بيان اين مطلب كه حق گفتن آن را نداشت دست خودرا در برابر «تاريخ» رو كرد و آخرين سنگردفاع از خودرا در «دادگاه تاريخ» ويران ساخت.

اين تصميم «ملوكانه!» به اندازه اي قطعي بود كه از مردم ايران هم [دريک رفراندم سراسري] سئوال نشد كه آيا با تصميم شاه كه بر خلاف قانون اساسي و سوگندي كه براي حفظ حدود و ثغور ايران به جاي آورده است موافقنند يا نه!. همان طور كه پيش بيني مي شد؛ رفراندم تنها در بحرين انجام شد كه یک دهن كجي به ايرانيان تلقی شده است. ناسيوناليستهاي ايراني اين اقدام شاه را محکوم و بي اعتبار اعلام داشتند و گفتند که شاه با اين حرکت خود باعث تحقير ايرانيان شده است. پنج نماینده حزب پان ایرانیست مجلس امیرعباس هویدا نخست وزیر وقت را که از تصمیم شاه حمایت کرده بود استیضاح کردند. موافقت با تجزیه ایران یکی از موارد اتهامات هویدا بود که چندي پس از پیروزی انقلاب اعدام شد.

22 سال بعد، اين عمل شاه يك مشابه به دست آورد و آن، انحلال اتحاد شوروي به تصميم «سه فرد» از جمله يلتسين بود، بدون اين كه در اين زمينه در روسيه رفراندم برگزار و نظر روسها استعلام شود، و بنابراين تا ابديت جاي اعتراض به انحلال آن اتحاديه باقي مانده است.


۱۳۵۸ - اعدام حسن بهزادي و اميرهوشنگ کاوياني به جرم سرکوب قیامگران ۱۵ خرداد ۱۳۴۲

دادگاه انقلاب تهران در اين روز در سال۱۳۵۸ (يازده ماه پس از پيروزي انقلاب) احكامي را كه چند روز پيش از آن صادر كرده بود از جمله چهار حكم اعدام جهت اجرا به داسراي انقلاب ابلاغ كرد که به اجرا درآمدند. طبق اين احكام، سرلشكر بازنشسته ژاندارم حسن بهزادي (از مردم مازندران) و سرهنگ ژاندارم اميرهوشنگ كاوياني (متولد در اراک) و دو درجه دار ارتش به نامهاي ابوطالب جواهري و محمد داربرزين به اعدام محكوم شده بودند.


سرلشكر بهزادي و سرهنگ كاوياني متهم به شركت در سركوبي قيام 15 خرداد 1342 (16 سال پيش از محاكمه) شده بودند. سرلشكر بهزادي كه در سال 1342 سرهنگ و رئيس واحد فرهنگي ژاندارمري (آموزشگاههاي گروهباني وقت واقع در خيابان مولوي - شهر تهران) بود در دفاع از خود گفته بود كه در آن روز چند كاميون را به محوطه آموزشگاهها فرستاده بودند و از من خواسته بودند كه چون در خيابان مولوي تظاهرات است نفرات را مسلح و در اختيار بگذارم و من مامور بودم و معذور. من در دفتر کارم بودم و از چگونگي رفتار افراد اعزامي با تظاهرات بي اطلاع.

سرهنگ كاوياني هم كه در سال 1342 سروان و فرمانده گروهان شهر ري بود گفته بود كه پاسگاه قاسم آباد شهر ري [که با تیراندازی و توسل به خشونت کفن پوشان ورامینی را در سر راه خود به تهران متوقف و مجبور به بازگشت کرده بود] تنها چند ژاندارم داشت و بقيه افراد از تهران فرستاده شده بودند و نظاميان جز اطاعت از مافوق كار ديگري نمي توانند بكنند.

(متن احكام اين چهار نفر و ديگران از جمله سپهبد احمد دولو قاجار، سرلشكر عباس صدوقي، سرهنگ يدالله قيائي، سرهنگ ابراهيم بهروان و سرگرد علي بهداد كه به زندان محكوم شده بودند در روزنامه اطلاعات مورخ 4 دي ماه 1358 مندرج است)

1980 - شکايت آمريکا از جمهوري اسلامي ایران به شوراي امنيت سازمان ملل

چهارم ژانویه 1980 (14 دیماه 1358) شوراي امنيت سازمان ملل شكايت دولت آمريكا از ايران را دريافت و بررسي نهايي آن را موكول به ديدار كورت والدهايم دبيركل وقت این سازمان از تهران كرد. این شکایت مربوط به تصرف سفارت آمریکا در تهران و گروگانگیری گروهی از کارکنان آن بود. دولت آمريكا در جلسه مقدماتي شورا تاكيد كرده بود كه اگربا مذاكرات والدهايم گروگانها آزاد نشوند، شوراي امنيت بايد ايران را تحريم اقتصادي كند. در برابر اين تاكيد، نماينده شوروي گفته بود كه اگر قطعنامه بر ضد ايران شديد باشد ممكن است آن را «وتو» كند. در واكنش به اين اظهار نماينده شوروي، نماينده آمريكا اشاره به بكار بردن يكجانبه نيروي نظامي بر ضد ايران كرده بود و نماينده شوروي به نوبه خود گفته بود كه چنين عملي در مجاورت مرزهاي ما بدون پاسخ نخواهد بود.

1951 - جنک کره ـ سقوط شهر سئول براي دومين بار

پنجم ژانويه سال 1951 (چهارم ژانويه به وقت آمريکا) شهر سئول براي دومين بار پس آغاز جنگ كره به دست نيروهاي كمونيست افتاد. سه ماه بعد ژنرال مك آرتور فرمانده اين جبهه كه آمريكا را از هرگونه جنگ زميني در آسيا برحذر داشته است از همه سمتهاي نظامي اش بركنار شد. وي به عنوان فاتح ژاپن شهرت يافته است.


جنگ كره در ژوئن ۱۹۵۰ با حمله نظامی كره شمالي به جنوب و با هدف تامین یکپارچگی کره که فاتحان جنگ جهانی دوم آن را تقسیم موقت! کرده اند آغاز شد و دراندك مدتي بيشتر اراضي جنوب كه پس از جنگ جهاني دوم قرار بود از طريق انتخابات به صورت كشوري واحد در آيند به تصرف نيروهاي شمال درآمد و شهر سئول ماهها در كنترل شمالي ها بود كه نيروهاي آمريكايي و بعدا چند كشور ديگر ازجمله تركيه وارد عمل شدند و بيست و ششم سپتامبر شهر سئول از دست شمالي ها خارج شد و در اكتبر نيروهاي خارجي تحت پرچم سازمان ملل از مدار ۳۸ درجه كه خط تقسيم دو كره است عبور کردند که صدها هزار چيني براي کمک به کره شمالي از رود «يالو» حد فاصل چين با شبه جزيره كره گذشتند و نيروهاي زير پرچم سازمان ملل را با تحمل تلفات سنگين مجبور به عقب نشيني کردند و سئول دوباره به دست شمالي ها افتاد.

اين جنگ پرهزينه در ۲۸ جولاي ۱۹۵۳ پس از ۳ سال و يك ماه با امضاي قرارداد ترك مخاصمه متوقف شد و از آن زمان هنوز هزاران نظامي آمريكايي در كره جنوبي مستقر هستند.

جمع تلفات آمريكا در اين جنگ ۲۵ هزار كشته گزارش شده است، ولي در آن يك ميليون تن از اتباع كره جنوبي جان خود را از دست دادند. شبه جزيره كره پيش از سال تقسيم (۱۹۴۵ ) در كنترل ژاپن و پیش از آن وابسته به چین بود.

۱۶۴۲ - چارلز يكم پادشاه انگلستان چهارصد سرباز را مامور تصرف پارلمان اين كشور و بيرون راندن نمايندگان كرد. اختلاف چارلز با پارلمان از دوسال پيش كه مجلس حاضر نشده بود پولي را مي خواست در اختيار او بگذارد آغاز شده بود . چارلز در آن سال پارلمان را تعطيل كرد ولي دوباره مجبور به بازگشايي آن شد كه اين بار هم پارلمان حاضر به تصويب پول مورد نظر اونشد و تعطيل كردن خود را هم غير قانوني خواند و اعلام داشت كه دمكراسي تعطيل پذير نيست كه چارلز متوسل به سرباز شد. سرانجام چارلز و پارلمان باهم به توافق رسيدند.


1343 - تبعيد آيت ‏اللَّه "سيد مصطفي خميني" به تركيه توسط رژيم پهلوي

پس از تبعيد حضرت امام خميني(ره) در سيزدهم آبان 1343 ش به تركيه، رژيم پهلوي در عصر همان روز، فرزند ارشد ايشان، حاج سيد مصطفي را نيز دستگير و روانه زندان قزل قلعه در تهران نمود. انعكاس اين دو خبر، شهرهاي قم، مشهد و تهران را به حالت تعطيل درآورد و در بسياري از شهرها تظاهرات به راه افتاد. در نهايت فشار افكار عمومي و بحران سياسي و طوفان نشأت گرفته از تبعيد امام، چنان رژيم را درمانده كرد كه سعي نمود به طوري، آن را آرام سازد. از اين رو حاج سيد مصطفي خميني را پس از 57 روز حبس، در هشتم دي ماه 1343 از حبس، آزاد كردند و از او خواستند كه بدون سروصدا به قم برگردد. اما ورود ايشان به قم، مورد استقبال پرشور مردم قرار گرفته و ملت انقلابي، ايشان را تا خانه همراهي كردند. ولي چون رژيم از اين عمل سودي به دست نياورد، پس از پنج روز به گونه‏اي وحشيانه سيدمصطفي را از خانه مسكوني دستگير و در 14 دي ماه به تركيه تبعيد كرد.


۱۲۹۲ - ورود اولين هواپيما به ايران

در پي اجراي يك برنامه پرواز نمايشي در آسمان تهران توسط خلباني لهستاني با يك هواپيماي دوباله سبك در زمان احمدشاه قاجار، اولين هواپيما به ايران وارد شد. در ازاي اين برنامه، دست‏اندركاران اين هواپيما با فروش مبلغ گزاف بليط، نمايش مختصري داده بودند. تا سال‏ها بعد، پروازها غالباً نمايشي بود و هواپيماها براي اين منظور به ايران مي‏آمدند. همچنين تا نيمه سال ۱۳۰۱ش در تهران زمين مشخصي براي فرود و برخاستن هواپيما وجود نداشت تا آن كه در پي درخواست دولت انگلستان براي فرود هواپيما، دولت ايران زميني در جنوب تهران براي اين كار اختصاص داد. پس از مدتي خطوط هوايي ايجاد شد و پس از انجام مذاكراتي با شركت‏هاي اروپايي، اولين سرويس هوايي در آذرماه ۱۳۰۳ ش داير گرديد.

۱۳۵۷ - فرار "ازهاري" و "اويسي" از مزدوران رژيم طاغوت به خارج از كشور

غلامرضا ازهاري و غلامعلي اويسي دو تن از ارتشبدهاي عالي رتبه ارتش رژيم پهلوي بودند كه در روزهاي پاياني عمر رژيم ستم‏شاهي احساس كردند كه اين رژيم نابودشدني است و حضور آنان در ايران ممكن است به قيمت جان آنان تمام شود. از اين رو پس از انتقال اموال بي‏شمارِ خود به خارج از كشور، به اروپا گريختند. ازهاري تا پيش از آن، نخست وزيرِ دولت نظامي بود كه در اواخر كار به علت عدم توانايي در كنترل اوضاع كشور، از اين سمت استعفا داده بود. اويسي نيز به عنوان فرماندار نظامي تهران، در هفدهم شهريور ۱۳۵۷، دستور قتل عام وسيع مردم را صادر كرده و پس از روي كار آمدن ازهاري، سرپرست وزارت كار گرديد كه آن هم دوام نياورد.


1945 - ناوآمريكايي «اماني بي» از نوع هواپيمابر بر اثر حمله انتحاري (كاميكازي) يك خلبان ژاپني غرق شد.

2010 - برج خلیفه بلندترین ساختمان دنیا رسما افتتاح شد.


زادروزها :

۱۶۴۳ - اسحاق نیوتن.

مرگ ها:

۱۹۴۱ - درگذشت "هانري بِرِگْسون" فيلسوف شهير فرانسوي
1965 - مرگ "توماس اِلْيوت" شاعر بزرگ انگليسي - امريكايي


۱۹۶۰ - آلبر کامو، نویسنده مشهور فرانسوی‌تبار و برنده جایزه نوبل ادبیات.
۱۹۶۱ - اروین شرودینگر، فیزیکدان مشهور اتریشی و برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۳۳.